Bí mật về chất độc thần kinh Novichok

Khó phát hiện

Novichok hiện đang trở thành tâm điểm chú ý của cộng đồng quốc tế sau khi một chính trị gia đối lập ở Nga, Alexei Navalny bị cho là đã bị đầu độc bằng chất độc thần kinh này. Thông báo từ Bệnh viện Charite ở Berlin (Đức), nơi đang điều trị cho ông Alexei Navalny, cho biết ông này vẫn trong tình trạng nghiêm trọng và được chăm sóc đặc biệt, thở máy. Các bác sĩ cũng nói thêm rằng, dù các triệu chứng đã thuyên giảm nhưng ông sẽ phải chịu đựng một thời gian dài bệnh tật.

Dấu vết về chất độc thần kinh cũng được Anh tuyên bố là tìm thấy tại nhà hàng Zizzi. Ảnh: Newsky.

Tin từ Itar Tass cho hay, hôm 20/8, khi đang đi trên máy bay từ thành phố Tomsk thuộc vùng Siberia đi Moscow (Nga), ông Alexey Navalny cảm thấy không khỏe. Máy bay đã hạ cánh khẩn cấp xuống Omsk và chính trị gia này được đưa ngay đến bệnh viện trong tình trạng bất tỉnh. Sau đó một ngày, Alexey Navalny được đưa sang Đức để chữa trị. Kira Yarmysh, phát ngôn viên của chính trị gia này ngay từ đầu đã khẳng định ông bị đầu độc, dù không đưa ra bằng chứng.

Vậy, chất độc Novichok là gì mà gây hậu quả nghiêm trọng đối với người tiếp xúc với nó?

Theo tin từ hãng Reuters, Novichok thuộc về một nhóm rộng rãi các hợp chất được gọi là chất ức chế cholinesterase, được sử dụng trong nhiều loại thuốc cũng như chất độc. Chúng tấn công quá trình lên xuống bình thường của các chất dẫn truyền thần kinh, hóa chất trong cơ thể mà các tế bào thần kinh sử dụng để điều chỉnh các chức năng thiết yếu. Ngộ độc Novichok có thể được điều trị bằng hóa chất atropine và oxime, nhưng ngay cả khi việc điều trị thành công, nạn nhân có thể bị tổn thương lâu dài.

Còn thông tin từ bảng hướng dẫn về vũ khí hủy diệt hàng loạt của Viện hàn lâm phẫu thuật chỉnh hình Mỹ thì mô tả như sau: "Chất độc thần kinh Novichok được cho là rất khó phát hiện trong quá trình sản xuất. Chúng dễ dàng được tạo ra trong bất cứ nhà máy thuốc trừ sâu nào vì thành phần chỉ bao gồm các hóa chất thông dụng". Có hơn 100 công thức trong Novichok, tất cả đều do Liên Xô (cũ) phát triển trong những năm 1970 và 1980.

Chất độc vô hình

Trong khi đó, tờ ScienceDirect đã cho đăng tải một bài viết nói rõ về nguồn gốc của Novichok. Cụ thể, các hóa chất tiền thân của chất độc này được Đức Quốc xã phát triển những năm cuối 1930 đầu 1940.

Sau khi Chiến tranh thế giới thứ 2 kết thúc, lực lượng Liên Xô và đồng minh đã chiếm được các cơ sở sản xuất cũng như công nghệ của người Đức bao gồm các kho lưu trữ hóa học và các chuyên gia trong lĩnh vực này. Cả hai nhóm nhanh chóng tổ chức lại tiềm lực quân sự và bắt tay vào phát triển, dự trữ nguồn vũ khí sinh hóa học này cho riêng mình.

Năm 1949, nhà hóa học người Anh Ranajit Ghosh đã phát hiện ra một nhóm quan trọng của các este OP có nguồn gốc từ 2-aminoethanethiole được thay thế khác nhau. Không lâu sau phát hiện này, sự tồn tại của các hợp chất này đã được báo cáo cho Cơ quan thành lập chiến tranh hóa học Anh ở Porton Down. VX đã được chọn là chất có triển vọng nhất và sau này bị Liên Hợp Quốc liệt vào danh sách các loại vũ khí hủy diệt hàng loạt. Anh đã trao đổi công nghệ VX lấy công nghệ vũ khí nhiệt hạch của Mỹ. Sau đó, quy mô sản xuất VX bắt đầu vào năm 1961 tại Mỹ.

Trong cùng thời kỳ, các nhà khoa học Liên Xô (cũ) đã phát triển độc lập với Anh và Mỹ một chất đồng phân của tác nhân VX - cái gọi là VX của Nga mà sau này trở thành nguyên mẫu cho loạt hóa chất họ Novichok. Một chất tương tự cấu trúc của VX được gọi là VX Trung Quốc cũng đã được phát triển và nghiên cứu.

VX và các chất tương tự của nó thuộc loại NAs được gọi chung là "V-agent" (Chữ V là viết tắt của venemous vì chúng rất độc và các triệu chứng say của chúng giống với biểu hiện của ngộ độc nọc rắn). Tuy nhiên, sau này, người ta thấy rằng trong quá trình bảo quản, VX của Nga rất nhạy cảm với độ ẩm.

Sự cần thiết của việc ổn định VX cùng với việc phát triển phiên bản khác hoặc thậm chí chuyển đổi sang dạng nhị phân đã dẫn đến việc khởi xướng và phát triển dự án tuyệt mật của Liên Xô (cũ) mang tên FOLIANT, kéo dài từ năm 1973 đến năm 1976. Kiến thức thu được trong các dự án FLUORINE và PHOSPHORUS đã được đưa vào chương trình FOLIANT.

Mục tiêu chính của dự án này là tổng hợp thế hệ thứ ba của nhóm chất độc thần kinh có độc tính cao hơn so với VX và sẽ không thể phát hiện được bằng cách sử dụng thiết bị phát hiện hóa học tiêu chuẩn của NATO. Hơn 200 nhà hóa học và kỹ sư đã tham gia vào chương trình FOLIANT.

Theo các nguồn tin tình báo mà Mỹ hiện có, ít nhất 3 vũ khí hóa học đơn nhất đã được tổng hợp nhưng chưa bao giờ được công bố. Sau đó, một chương trình khác mang mã Novichok được thực hiện và các hoạt chất được đưa vào để chế tạo Novichok thường được sử dụng trong công nghiệp và không bị đưa vào danh sách các hóa chất bị cấm. Chất độc này gây ra co thắt cơ có thể ngừng tim, chất lỏng tích tụ trong phổi cũng có thể gây chết người, và làm tổn thương các cơ quan và tế bào thần kinh khác.

Mãi đến năm 1991, sự tồn tại của chất độc Novichok mới được hé lộ bởi ông Vil Mirzayanov - một nhà khoa học thuộc Viện Nghiên cứu chủ sở hữu và công nghệ của Nga. Ông Vil Mirzayanov đã đào thoát sang phương Tây và thông tin rằng Moscow đang chế tạo một loại chất độc thần kinh mạnh hơn bất cứ thứ gì từng tồn tại trước đó.

Cũng theo ông Vil Mirzayanov, tất cả các chất độc thần kinh đều có thuốc giải độc là Atropine, nhưng cần được sử dụng càng sớm càng tốt. Một vấn đề phổ biến là có thể mất thời gian để chẩn đoán rằng chất độc thần kinh đã được sử dụng.

Đáng chú ý một số hóa chất Novichok được gọi là vũ khí nhị phân - với hai tiền chất ít độc hại hơn có thể được trộn lẫn trước khi sử dụng. Điều này làm cho chúng an toàn hơn khi vận chuyển và xử lý.

Ngọc Khuê