Bị Mỹ gây áp lực tại Biển Đông, Trung Quốc tìm cách 'ngồi lại' với ASEAN

Tàu chiến Mỹ diễn tập ở Biển Đông gây áp lực với Trung Quốc - Ảnh: SCMP

Theo tờ Bưu điện Hoa Nam buổi sáng (SCMP), tại cuộc họp, một quan chức Bắc Kinh phụ trách các vấn đề hàng hải và biên giới đã trình bày những quan ngại của nước này về việc “gia tăng rủi ro từ các hoạt động quân sự của nước ngoài khu vực” – luận điểm mà Trung Quốc hay dùng để nói về vai trò của Mỹ ở châu Á.

Giới chức hàng hải Trung Quốc kêu gọi các thành viên ASEAN cùng hợp tác với Bắc Kinh và đề xuất nên khôi phục đàm phán về Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) càng sớm càng tốt “để thể hiện sự tiến triển” và rằng không muốn tiến trình này bị cản trở vì các nước không phải là bên tham gia đàm phán.

Nhiều nhà ngoại giao ASEAN cho rằng cuộc gặp nhấn mạnh mong muốn của Trung Quốc là giữ các láng giềng châu Á bên mình và đẩy Mỹ ra khỏi bức tranh khu vực, sau khi Washington có bước đi cứng rắn bác bỏ các tuyên bố chủ quyền phi pháp của Bắc Kinh ở Biển Đông. Họ cho biết Trung Quốc thời gian gần đây tỏ ra thiện chí hơn với việc bàn bạc giải quyết tranh chấp Biển Đông - một vấn đề vốn đang bị gạt sang một bên để thay vào đó tập trung vào hợp tác kinh tế song phương.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm 21.8 nói với các phòng ban liên quan của mình rằng Bắc Kinh vẫn duy trì “giao tiếp bình thường” với các phái bộ ASEAN ở Trung Quốc, nhưng không nêu chi tiết.

Trong hai thập niên, Trung Quốc và các nước ASEAN đã bắt đầu tiến trình đàm phán nhằm tiến tới đạt được Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC). Các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc đối với gần như toàn bộ Biển Đông đã bị phản đối gay gắt bởi Brunei, Malaysia, Philippines, Việt Nam và Đài Loan.

Trước đó, ASEAN và Trung Quốc đã thống nhất Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) không mang tính ràng buộc từ năm 2002, nhưng không được chính thức thông qua cho tới năm 2011. Đến năm 2013 hai bên bắt tay đàm phán COC mang tính ràng buộc và trong năm 2018 hai bên thống nhất thỏa thuận về một “văn bản đàm phán dự thảo duy nhất” sẽ được dùng như nền tảng để đàm phán COC.

Tại hội nghị thượng đỉnh ASEAN - Trung Quốc tháng 11 năm ngoái, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường thông báo văn bản đàm phán dự thảo về Biển Đông giữa hai bên đã hoàn thành xong, và Bắc Kinh đề xuất một lộ trình 3 năm để hoàn tất COC vào năm 2021.

Tuy nhiên, kể từ đó, không có nhiều tiến bộ đạt được. Các cuộc đàm phán gần đây đã bị ảnh hưởng thêm vì COVID-19. Trước khi đại dịch bùng phát, ASEAN và Trung Quốc đã lên lịch tổ chức nhiều cuộc đàm phán, trước hết là ở Brunei vào tháng 2, sau đó ở Philippines vào tháng 5, ở Indonesia vào tháng 8, và ở Trung Quốc vào tháng 10.

Trong buổi tiếp Ngoại trưởng Indonesia Retno Marsudi ở tỉnh Hải Nam (Trung Quốc) ngày 20.8, Bộ Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị khẳng định Bắc Kinh sẵn sàng làm việc với các nước ASEAN để đảm bảo sớm hoàn tất COC.

Các chuyên gia khu vực tin rằng tiến trình đàm phán về COC đã trở nên quan trọng hơn bao giờ hết trong bối cảnh Mỹ tăng cường áp lực lên Trung Quốc cũng như căng thẳng giữa Bắc Kinh và các nước ASEAN ngày càng tăng. Thời gian qua Trung Quốc đã có nhiều hành vi gây căng thẳng nghiêm trọng với các láng giềng ASEAN như Malaysia, Indonesia, Việt Nam.

Cho đến nay, liệu hai bên có đạt được COC vào năm 2021 như kế hoạch hay không vẫn là điều chưa chắc chắn, khi vẫn còn đó nhiều rào cản lớn quanh các vấn đề phạm vi địa chính trị, việc thực thi và cơ chế giải quyết bất đồng trong thỏa thuận. Các quan chức ASEAN cho biết ngay cả việc nối lại các cuộc gặp trực tiếp cũng rất khó khăn trong bối cảnh các nước đang đối phó với diễn biến phức tạp của đại dịch COVID-19.

"Sẽ rất khó để đạt được tiến bộ đáng kể, đặc biệt sau khi Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo khẳng định lập trường mới của Mỹ về Biển Đông mang lại nhiều quyền thương lượng hơn cho các nước ASEAN. Các cuộc đàm phán ngày càng trở nên phức tạp và khó khăn hơn đối với Trung Quốc", Pang Zhongying, người đứng đầu Viện Phát triển hàng hải tại Đại học Hàng hải Trung Quốc cho biết.

Trong khi đó, nhà nghiên cứu Collin Koh tại trường nghiên cứu quốc tế S Rajaratnam thuộc Đại học Công nghệ Nanyang (Singapore) nhận định rằng dù quan điểm của Mỹ đã mang lại “sự thúc đẩy tinh thần” cho các nước ASEAN có tranh chấp Biển Đông, song các nước này vẫn phải thận trọng với việc đàm phán COC, tránh để việc này bị ảnh hưởng bởi căng thẳng Mỹ - Trung.

Theo ông, các áp lực của Mỹ có thể buộc Trung Quốc phải đồng ý rằng COC phải có tính ràng buộc, nhưng hiện vẫn chưa rõ các bên sẽ làm thế nào để đảm bảo tính hiệu quả của COC, cũng như thiết lập cơ chế thực thi thỏa thuận này.

“Trong COC, tất cả các bên có thể đồng ý về các vấn đề chung như hợp tác an ninh thiết thực trong các lĩnh vực như hàng hải (tìm kiếm và cứu nạn), bảo vệ môi trường, v.v.. nhưng có rất nhiều thách thức liên quan đến các điều khoản đề xuất liên quan đến lòng tin và các biện pháp xây dựng an ninh”, ông Koh cho hay.

Hoàng Giang (theo SCMP)