Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu CSGD: Tránh tình trạng 'trên nóng, dưới lạnh'

Tránh tình trạng “trên nóng, dưới lạnh” hoặc độ trễ trong triển khai các chỉ đạo

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga - Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hải Phòng phân tích: “Trước khi Nghị quyết 71-NQ/TW được ban hành, đa số các cơ sở giáo dục đại học công lập thực hiện mô hình Bí thư cấp ủy là Chủ tịch Hội đồng trường. Cơ chế này được xây dựng nhằm bảo đảm nguyên tắc Đảng lãnh đạo toàn diện, đồng thời phát huy tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của nhà trường.

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực tế, sự phân tách này không phải lúc nào cũng tạo ra hiệu quả tích cực. Ở nhiều nơi, việc phân định quyền hạn và trách nhiệm giữa Ban giám hiệu, Hiệu trưởng và Hội đồng trường còn chồng chéo; vai trò lãnh đạo của Đảng đôi khi bị thu hẹp trong khuôn khổ giám sát chính trị, trong khi Hội đồng trường lại gặp khó khăn khi quyết định các vấn đề chiến lược do thiếu sự thống nhất về định hướng chính trị.

Trong bối cảnh toàn ngành giáo dục đang yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện, việc tiếp tục duy trì mô hình phân tách hai đầu mối lãnh đạo (Hội đồng trường - Ban giám hiệu) đôi khi gây ra độ trễ trong điều hành, giảm tính thống nhất và sức mạnh lãnh đạo chính trị trong nhà trường.

Chính vì vậy, Nghị quyết số 71-NQ/TW đã xác định rõ: cần “tăng cường vai trò lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của tổ chức đảng; không tổ chức hội đồng trường trong cơ sở giáo dục công lập; thực hiện bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục”. Đây là một bước đi mạnh mẽ, thể hiện quyết tâm chính trị của Đảng trong việc xây dựng mô hình quản trị tinh gọn, thống nhất, nâng cao hiệu quả lãnh đạo, điều hành. Tôi cho rằng, đây là sự điều chỉnh phù hợp với thực tiễn quản lý hiện nay, đảm bảo sự nhất quán trong đường lối, đồng thời, vẫn giữ được tinh thần đổi mới, tự chủ và trách nhiệm giải trình của các cơ sở giáo dục đại học”.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga - Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hải Phòng. Ảnh: NVCC.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cũng chỉ ra những thuận lợi đối với chủ trương trên: Trước hết, cần khẳng định, chủ trương nhất thể hóa Bí thư cấp ủy với người đứng đầu cơ sở giáo dục là sự cụ thể hóa quan điểm “Đảng lãnh đạo toàn diện” trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo.

Khi Bí thư đồng thời là người đứng đầu, mối quan hệ giữa lãnh đạo chính trị và quản trị hành chính được thống nhất, tránh được tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”, hoặc độ trễ trong triển khai các chỉ đạo của Đảng. Mọi chủ trương, kế hoạch, chiến lược phát triển của nhà trường đều được quán triệt nhất quán từ cấp ủy đến bộ máy điều hành, nhờ đó, nâng cao tính kỷ luật, tính chủ động và sức mạnh đoàn kết nội bộ.

Về mặt quản trị, mô hình này giúp rút ngắn quy trình ra quyết định, giảm tầng nấc trung gian, loại bỏ các “vùng xám” trong trách nhiệm điều hành. Khi người lãnh đạo nhà trường vừa là Bí thư, vừa chịu trách nhiệm trước tập thể và trước Đảng, thì mọi hoạt động của nhà trường đều gắn liền với yêu cầu chính trị, đạo đức công vụ, đồng thời vẫn đảm bảo sự linh hoạt cần thiết của cơ chế tự chủ đại học.

Bên cạnh đó, mô hình này cũng tạo điều kiện để triển khai hiệu quả hơn công tác cán bộ, quy hoạch, kiểm tra, giám sát, vì toàn bộ hoạt động được đặt dưới sự lãnh đạo thống nhất của Đảng ủy và người đứng đầu.

“Tôi cho rằng, đây không chỉ là một giải pháp tổ chức bộ máy, mà còn là bước chuyển mang tính chiến lược trong việc củng cố niềm tin của đội ngũ cán bộ, giảng viên, sinh viên vào sự lãnh đạo của Đảng trong nhà trường, bảo đảm sự gắn kết giữa mục tiêu chính trị và sứ mệnh giáo dục - đào tạo con người Việt Nam trong thời kỳ mới” - nữ đại biểu bày tỏ.

Quyền lực đi đôi với trách nhiệm, sẽ không còn cảnh “né tránh”, “đùn đẩy”

Trao đổi về chủ trương này, Tiến sĩ Phạm Hoàng Mạnh Hà - Giảng viên Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa cũng phân tích trên 3 khía cạnh: cơ sở chính trị - pháp lý; tác động đến quản trị nhà trường, và những yêu cầu, thách thức đặt ra.

Cụ thể, Tiến sĩ Phạm Hoàng Mạnh Hà nêu: “Trước hết, về cơ sở chính trị - pháp lý, Nghị quyết số 71-NQ/TW là văn kiện có ý nghĩa chiến lược, nhằm đột phá thể chế, đổi mới căn bản cơ chế quản lý giáo dục trong giai đoạn hiện nay. Tôi cho rằng, việc xác lập mô hình “Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục” phản ánh chủ trương tăng cường vai trò lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của Đảng đối với nhà trường. Việc thống nhất vai trò lãnh đạo được xem như bước tái cấu trúc mô hình quản trị theo hướng tập trung, thống nhất, tăng trách nhiệm chính trị và điều hành.

Ở góc độ tác động đến quản trị và điều hành nhà trường, tôi cho rằng, thay đổi này sẽ kéo theo nhiều chuyển biến sâu sắc:

Đầu tiên, sẽ giúp thống nhất đầu mối lãnh đạo và quản lý. Khi Bí thư đồng thời là Hiệu trưởng, chủ trương của Đảng và hành động quản lý sẽ hòa làm một, bảo đảm tính thống nhất, nhất quán và trách nhiệm rõ ràng. Bên cạnh đó, mô hình này sẽ nâng cao tính trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu. Điều này phù hợp với yêu cầu đổi mới quản trị công hiện nay: quyền gắn với trách nhiệm, quyền lực phải đi đôi với minh bạch và kiểm soát.

Ngoài ra, việc không thiết lập Hội đồng trường trong các cơ sở công lập (trừ trường có yếu tố quốc tế) sẽ phân định rõ ranh giới giữa trường công và trường tư. Đối với trường tư, Hội đồng trường vẫn cần thiết vì nó đại diện cho nhà đầu tư, cổ đông; còn với trường công, chủ sở hữu thực chất là Nhà nước - nên việc tập trung quyền lãnh đạo chính trị là hợp lý.

Tuy nhiên, cần có cơ chế kiểm soát quyền lực hiệu quả, tránh tình trạng “hành chính hóa”, “chính trị hóa” các hoạt động chuyên môn”.

Tiến sĩ Phạm Hoàng Mạnh Hà - Giảng viên Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa. Ảnh: NVCC.

Tiến sĩ Phạm Hoàng Mạnh Hà cũng chỉ ra, mô hình “Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục” chỉ thực sự hiệu quả khi đi kèm những điều kiện cốt yếu sau: Một là, người đứng đầu phải có năng lực kép. Hai là, cần có cơ chế giám sát nội bộ và bên ngoài. Ba là, phảitái định nghĩa khái niệm tự chủ và trách nhiệm giải trìnhtrong môi trường nhà trường công lập, đảm bảo dù quyền lực tập trung, vẫn giữ được tính minh bạch và dân chủ học thuật. Bốn là, hệ thống pháp lý (Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học, Luật Nhà giáo, các nghị định hướng dẫn) cần được điều chỉnh đồng bộ để phù hợp với tinh thần Nghị quyết 71.

“Tóm lại, việc “Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục” là một bước chuyển mang tính chiến lược, nhằm củng cố vai trò lãnh đạo của Đảng, nâng cao tính thống nhất và trách nhiệm trong quản trị nhà trường công lập.

Đây không phải là sự phủ định dân chủ trong trường học, mà là sự tái định hình mô hình dân chủ theo hướng có kỷ cương, có kiểm soát, nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả.

Tôi cho rằng, vấn đề “then chốt” không nằm ở mô hình, mà ở con người thực thi - nếu đội ngũ lãnh đạo đủ phẩm chất, trí tuệ và tầm nhìn, thì cơ chế mới sẽ thực sự trở thành đột phá thể chế trong phát triển giáo dục Việt Nam giai đoạn tới” - Tiến sĩ Phạm Hoàng Mạnh Hà nhấn mạnh.

Tiến sĩ Phạm Hoàng Mạnh Hà cũng cho rằng, ở góc độ phát huy trách nhiệm, vai trò và thẩm quyền của người đứng đầu: Khi người đứng đầu cơ sở giáo dục đảm trách cả hai vai trò: chính trị và quản trị sẽ phát huy được sức mạnh tổng hợp:

Trên phương diện chính trị, người đứng đầu có quyền định hướng chính trị, bảo đảm hoạt động của nhà trường đi đúng đường lối, mục tiêu giáo dục của Đảng; chủ động trong công tác tư tưởng, xây dựng đội ngũ, phát triển Đảng viên trong giảng viên và sinh viên; đảm bảo việc xây dựng môi trường giáo dục “kỷ cương - dân chủ - sáng tạo - nhân văn”, gắn kết giữa đào tạo và bồi dưỡng phẩm chất con người xã hội chủ nghĩa.

Trên phương diện hành chính - chuyên môn,người đứng đầu có quyền quyết định, điều hành và chịu trách nhiệm trước Nhà nước về toàn bộ hoạt động của cơ sở giáo dục, từ đào tạo, nghiên cứu đến hợp tác, tài chính, nhân sự...

Hợp nhất hai vị trí sẽ giúp việc triển khai các chiến lược phát triển, quy hoạch đội ngũ, đổi mới chương trình - phương pháp đào tạo thống nhất và đồng bộ, không bị “chia cắt” giữa khối Đảng và khối chính quyền (nếu có). Quan trọng hơn là khi quyền lực đi đôi với trách nhiệm, sẽ không còn cảnh “né tránh”, “đùn đẩy”, bởi kết quả hoạt động của nhà trường phản ánh trực tiếp năng lực “người cầm lái”.

Tóm lại, mô hình “Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục” là một bước điều chỉnh chiến lược trong quản trị giáo dục công lập theo hướng tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, thống nhất giữa chính trị và chuyên môn, đề cao trách nhiệm cá nhân người đứng đầu, và bảo đảm giáo dục phát triển đúng định hướng xã hội chủ nghĩa”.

Để đạt hiệu quả cao nhất, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp

Bên cạnh đó, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hải Phòng cũng nhấn mạnh, việc nhất thể hóa chức danh là một chủ trương đúng đắn, song, để đạt hiệu quả cao nhất, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp.

Theo Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga, trước hết, phải lựa chọn, bố trí cán bộ có đủ phẩm chất chính trị, năng lực lãnh đạo và chuyên môn quản lý. Người đảm nhiệm vị trí “hai trong một” này phải vừa vững vàng về lập trường tư tưởng, vừa am hiểu sâu lĩnh vực giáo dục - đào tạo, có tầm nhìn chiến lược và kỹ năng quản trị hiện đại. Nếu không bảo đảm tiêu chuẩn đó, mô hình nhất thể hóa có thể dẫn tới quá tải, hoặc giảm tính chuyên nghiệp trong điều hành.

Thứ hai, cần hoàn thiện các quy định pháp lý, hướng dẫn cụ thể để tránh khoảng trống trong cơ chế giám sát, kiểm tra và đánh giá. Việc không tổ chức Hội đồng trường không có nghĩa là loại bỏ cơ chế phản biện, mà ngược lại, phải thiết lập các hình thức giám sát khác của tập thể, của đội ngũ chuyên môn và các tổ chức đoàn thể.

Thứ ba, phải làm tốt công tác tư tưởng, tạo sự đồng thuận trong nội bộ, đặc biệt là trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo trung gian. Mọi sự thay đổi về mô hình tổ chức đều có thể tạo ra tâm lý băn khoăn; do đó, công tác tuyên truyền, giải thích, bồi dưỡng nhận thức là hết sức quan trọng.

Cuối cùng, cần gắn việc triển khai Nghị quyết số 71-NQ/TW với cải cách hành chính trong ngành giáo dục, đổi mới cơ chế tự chủ đại học và nâng cao năng lực quản trị công.

“Tôi tin rằng, nếu được thực hiện đồng bộ, mô hình này sẽ góp phần quan trọng trong việc xây dựng đội ngũ cán bộ giáo dục “vừa hồng, vừa chuyên”, củng cố niềm tin của xã hội vào vai trò lãnh đạo của Đảng, đồng thời tạo bước đột phá về hiệu quả, kỷ cương và chất lượng trong hệ thống giáo dục công lập nước ta” - nữ đại biểu nêu quan điểm.

Xem xét ưu tiên bổ nhiệm người đứng đầu cơ sở giáo dục nếu Bí thư Đảng ủy đủ năng lực, trách nhiệm

Trao đổi với phóng viên, ông Phan Xuân Xiểm - nguyên Vụ trưởng Vụ 1 (Ủy ban Kiểm tra Trung ương) cũng cho rằng: “Khi nhất thể hóa Bí thư cấp ủy với người đứng đầu cơ sở giáo dục, sẽ tạo sự thống nhất cao trong công tác chỉ đạo, điều hành và tạo nhiều thuận lợi cho hoạt động của nhà trường.

Tuy nhiên, cần phải tăng cường công tác kiểm tra, giám sát để tránh tình trạng “tha hóa về quyền lực”, lạm quyền và mất đi tính dân chủ ở cơ sở”.

Tài liệu tham khảo:

(1) https://quochoi.vn/tintuc/Pages/tin-hoat-dong-cua-quoc-hoi.aspx?ItemID=96256

Mộc Trà