Biến đổi khí hậu, biến động địa chất: Nhìn từ Rào Trăng 3
Đợt mưa từ ngày 5 đến 12-10 tại Thừa Thiên Huế lên đến 1.300 - 2.000 mm, trong khi cả mùa mưa tại Thừa Thiên Huế thông thường chỉ đạt 2.000 đến hơn 2.100 mm. Điều đó cho thấy, đợt mưa, lũ vừa qua là rất lớn, chỉ trong hơn một tuần đã gần bằng lượng mưa của cả mùa, gây thiệt hại rất lớn về người và tài sản của nhân dân, cũng như các công trình hạ tầng, trong đó, có Thủy điện Rào Trăng 3.
Đợt mưa từ ngày 5 đến 12-10 tại Thừa Thiên Huế lên đến 1.300 - 2.000 mm, trong khi cả mùa mưa tại Thừa Thiên Huế thông thường chỉ đạt 2.000 đến hơn 2.100 mm. Điều đó cho thấy, đợt mưa, lũ vừa qua là rất lớn, chỉ trong hơn một tuần đã gần bằng lượng mưa của cả mùa, gây thiệt hại rất lớn về người và tài sản của nhân dân, cũng như các công trình hạ tầng, trong đó, có Thủy điện Rào Trăng 3.
Ngay từ đầu năm, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia đã nhận định xu thế thời tiết năm nay là đầu năm thiếu nước, cuối năm bão nhiều. Quả thật, từ khi bão Linfa đổ bộ vào các tỉnh miền trung ngày 11-10, đến nay khu vực này đến nay liên tiếp xảy ra mưa lớn, gây lũ lụt và lở đất.
PGS Kei Yoshimura, Khoa nghiên cứu môi trường tự nhiên, Đại học Tokyo (Nhật Bản) cho biết, bão Linfa đổ bộ vào miền trung là nguyên nhân chính gây mưa lớn bất thường. Nhìn trên diện rộng, hiện tượng thời tiết cực đoan đang diễn ra khắp khu vực châu Á. Kể từ tháng 6, những trận mưa xối xả dẫn tới ngập lụt trên diện rộng ở nhiều quốc gia phía đông, đông nam và nam châu Á.
Nhiều năm trước, các chuyên gia của Đại học Oxford (Vương quốc Anh) đã dự báo: Có sự nhất quán trong các mô hình dự báo, rằng biến đổi khí hậu ở châu Á sẽ dẫn đến lũ lụt nhiều hơn và những mùa mưa dữ dội hơn. Mới đây, Grahame Madge, người phát ngôn Văn phòng Khí tượng (Met), cơ quan khí tượng quốc gia của Anh dự báo: “Theo đánh giá toàn cầu của chúng tôi về các điều kiện khí tượng hiện nay, Việt Nam đang hứng chịu những tác động thời tiết tồi tệ nhất thế giới”.
Theo các chuyên gia địa chất, sự cố Rào Trăng 3 vừa qua do trận mưa lũ lịch sử kết hợp biến động địa chất. TS Trịnh Xuân Hòa, Phó Viện trưởng Viện Khoa học địa chất và Khoáng sản nhận định bước đầu, nguyên nhân nội tại hàng đầu gây trượt lở là các hệ thống đứt gãy phát triển rất mạnh với nhiều phương giao cắt nhau, làm cho khu vực này xuất hiện các đới dập vỡ quy mô rộng.
Từ nhiều năm trước, Bộ Công thương đã ban hành Kế hoạch hành động của ngành Công thương triển khai Nghị quyết số 62/2013/QH13 của Quốc hội và Nghị quyết số 11/NQ-CP của Chính phủ về quản lý quy hoạch, đầu tư xây dựng, vận hành khai thác công trình thủy điện. Nghị quyết 11 của Chính phủ giao Bộ Công thương chủ trì, phối hợp các bộ, ngành, địa phương liên quan rà soát quy hoạch thủy điện, kể cả các dự án tạm dừng có thời hạn, bảo đảm sử dụng tài nguyên nước hợp lý và bảo vệ môi trường - xã hội.
Lãnh đạo Bộ Công thương cho biết, đến nay, công tác rà soát về quy hoạch, đầu tư xây dựng và vận hành khai thác các công trình thủy điện trên địa bàn cả nước đã cơ bản hoàn thành, đáp ứng các yêu cầu đề ra theo Nghị quyết 62 của Quốc hội. Kết quả rà soát liên tục qua tám năm, từ năm 2012 đến 2019 đã xem xét, loại bỏ khỏi quy hoạch tám dự án thủy điện bậc thang, 471 dự án thủy điện nhỏ và 213 vị trí tiềm năng thủy điện.
Phó Cục trưởng Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công thương) Đỗ Đức Quân cho biết, sự cố ở Thủy điện Rào Trăng 3 là rất đáng tiếc. Từ năm 2016 đến nay, sau khi có Chỉ thị 13 của Bộ Chính trị, tất cả các dự án thủy điện nhỏ liên quan rừng tự nhiên đều không được bổ sung trong quy hoạch. Theo thống kê, nếu các dự án thủy điện, diện tích chiếm đất trước đây bình quân khoảng 4-5 ha/MW công suất thì từ năm 2016 đến nay, chỉ còn khoảng 1-2 ha/MW. Các nhà đầu tư ở địa phương sau khi có chỉ đạo đã thực hiện nghiêm túc, không có dự án nào quy hoạch chiếm đất rừng tự nhiên. Những dự án được bổ sung trong quy hoạch đều được kiểm soát rất chặt chẽ, rất kỹ các vấn đề liên quan đến rừng, đất.
"Từ năm 2017 đến nay, Cục đề xuất và lãnh đạo Bộ Công thương đã chỉ đạo các địa phương không bổ sung dự án thủy điện nào dưới 3MW vào quy hoạch nữa", ông Quân khẳng định.
Đối với dự án Thủy điện Rào Trăng 3, nhà đầu tư đã chuyển hoàn toàn các tuyến dẫn nước vào đường hầm nên không còn ảnh hưởng tới diện tích đất rừng tự nhiên. Được biết, từ năm 2016, các dự án liên quan đất rừng tự nhiên đều phải báo cáo Chính phủ, được Chính phủ đồng ý mới triển khai.
Cũng cần nói thêm rằng, trước trận mưa lũ lịch sử, ngày 8-9 vừa qua, Bộ Công thương đã ban hành Công văn số 6650/2020/BCT-ATMT về bảo đảm an toàn công trình và hạ du hồ chứa thủy điện gửi các Sở Công thương có công trình thủy điện, Tập đoàn Điện lực Việt Nam, các chủ sở hữu, đơn vị quản lý vận hành đập hồ chứa thủy điện. Hằng ngày, các đơn vị quản lý vận hành hồ chứa thủy điện đã cập nhật thông tin thủy văn hồ chứa và báo cáo tới các cơ quan liên quan theo đúng quy trình vận hành liên hồ chứa đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt.
Trên thực tế, việc xả lũ lòng hồ được thực hiện theo quy trình chặt chẽ. Tuy nhiên, mưa lũ lịch sử kết hợp với biến động địa chất đã gây nên sự cố đáng tiếc Thủy điện Rào Trăng 3.
Bộ Công thương đã và đang rà soát, đánh giá lại một lần nữa tác động của thủy điện trong bối cảnh biến đổi khí hậu mới, rà soát lại quy hoạch, tăng cường kiểm tra đánh giá công tác vận hành liên hồ chứa.
