Biện pháp hữu hiệu để phòng chống suy dinh dưỡng ở trẻ em dưới 5 tuổi

Hậu quả của nó không chỉ dừng lại ở vóc dáng gầy yếu, chậm lớn của một cá nhân, mà còn đe dọa đến trí tuệ, tương lai của cả một thế hệ và sức mạnh nội lực của đất nước. Bởi vậy, phòng chống suy dinh dưỡng ở trẻ không chỉ là trách nhiệm của riêng gia đình, mà là một nhiệm vụ cấp thiết đòi hỏi sự chung tay của toàn xã hội.

Thực trạng đáng lo ngại

Theo số liệu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), có tới 54% trẻ suy dinh dưỡng dưới 5 tuổi ở các nước đang phát triển tử vong do thiếu dinh dưỡng ở mức độ vừa và nhẹ. Ở Việt Nam, dù đã có nhiều tiến bộ trong chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em, nhưng tình trạng trẻ còi cọc, nhẹ cân vẫn còn tồn tại, đặc biệt ở những vùng nông thôn, miền núi, nơi điều kiện kinh tế khó khăn và nhận thức dinh dưỡng còn hạn chế.

Theo số liệu điều tra toàn quốc năm 2023, tỉ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em dưới 5 tuổi của Việt Nam là 18,2% (thuộc nhóm các quốc gia có tỉ lệ suy dinh dưỡng thể thấp còi trẻ em ở dưới mức 20%, là mức trung bình theo phân loại của Tổ chức Y tế thế giới). Tuy nhiên tỉ lệ này vẫn còn cao ở vùng trung du và miền núi phía Bắc (24,8%) và Tây Nguyên (25,9%).

Suy dinh dưỡng thường xuất hiện từ giai đoạn trẻ 6 tháng đến 2 – 3 tuổi, khi nhu cầu dinh dưỡng tăng cao nhưng chế độ chăm sóc chưa đáp ứng đủ. Đáng nói hơn, ngay cả trong những gia đình có điều kiện kinh tế khá giả, trẻ vẫn có nguy cơ suy dinh dưỡng bởi cha mẹ thiếu hiểu biết, mắc sai lầm trong nuôi dưỡng. Từ việc không cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, cho ăn dặm không hợp lý, đến việc kiêng khem quá mức khi con ốm bệnh… đều là những nguyên nhân phổ biến khiến trẻ bị suy dinh dưỡng.

Ngoài ra, sức khỏe người mẹ trước và trong thai kỳ cũng quyết định rất lớn đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ sau sinh. Người mẹ không được chăm sóc đầy đủ có nguy cơ sinh con nhẹ cân, còi cọc; đồng thời bản thân họ cũng dễ bị thiếu sữa, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn dinh dưỡng quý giá đầu đời của con.

Không chỉ vậy, các bệnh lý truyền nhiễm thường gặp ở trẻ như viêm đường hô hấp, tiêu chảy, hay nhiễm giun sán cũng là những tác nhân làm suy giảm sức khỏe, ngăn cản sự hấp thu dưỡng chất. Môi trường sống ô nhiễm, nguồn nước không sạch, thực phẩm kém an toàn càng làm vấn đề trở nên nghiêm trọng hơn.

Suy dinh dưỡng thường xuất hiện từ giai đoạn trẻ 6 tháng đến 2 – 3 tuổi, khi nhu cầu dinh dưỡng tăng cao nhưng chế độ chăm sóc chưa đáp ứng đủ. Ảnh minh họa

Hệ lụy không chỉ dừng lại ở hiện tại

Suy dinh dưỡng ở trẻ em dưới 5 tuổi là một "cái bẫy vô hình" kéo theo hàng loạt hệ lụy nghiêm trọng. Về thể chất, trẻ bị suy dinh dưỡng thường thấp bé, nhẹ cân, hệ miễn dịch yếu ớt nên dễ mắc các bệnh nhiễm trùng. Điều này đồng nghĩa với việc trẻ phải đối mặt với nguy cơ bệnh tật triền miên, chậm phát triển chiều cao và cân nặng so với lứa tuổi, thậm chí mất đi khả năng phát triển tối đa khi trưởng thành.

Không chỉ vậy, suy dinh dưỡng còn gây tổn hại đến trí tuệ. Trẻ thiếu dưỡng chất, đặc biệt là các vi chất thiết yếu, sẽ kém tập trung, giảm khả năng ghi nhớ, trí thông minh thấp hơn so với các bạn đồng trang lứa. Một đứa trẻ còi cọc hôm nay có thể trở thành một người trưởng thành yếu ớt, kém năng động và hạn chế về năng lực lao động ngày mai.

Đặc biệt, ở trẻ dưới 5 tuổi, suy dinh dưỡng kết hợp với bệnh lý nền như tim bẩm sinh làm tăng nguy cơ tử vong lên rất cao. Theo ước tính, khoảng 45% số ca tử vong ở nhóm tuổi này có liên quan đến tình trạng suy dinh dưỡng. Đây là con số gióng lên hồi chuông cảnh báo mạnh mẽ cho toàn xã hội.

Nghiêm trọng hơn, suy dinh dưỡng không chỉ ảnh hưởng đến từng cá nhân hay một gia đình, mà còn tác động đến cả tương lai dân tộc. Một thế hệ trẻ em không được nuôi dưỡng đầy đủ sẽ trở thành gánh nặng cho hệ thống y tế, làm giảm năng suất lao động, kìm hãm sự phát triển kinh tế – xã hội. Nói cách khác, suy dinh dưỡng là "kẻ thù thầm lặng" của sự phát triển bền vững.

Giải pháp phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em

Theo BS. Nguyễn Ngọc Sáng chia sẻ trên Báo Sức khỏe và Đời sống, để phòng suy dinh dưỡng ở trẻ, cha mẹ cần chú ý những điều sau:

Đối với trẻ nhỏ dưới 1 tuổi

Chế độ dinh dưỡng cho trẻ dưới 1 tuổi cần cung cấp đủ năng lượng hàng ngày, để đảm bảo quá trình trao đổi chất trong cơ thể, sự tăng trưởng và hoạt động thể chất hàng ngày. Do đó, để đảm bảo cung cấp đủ năng lượng, chế độ dinh dưỡng cho trẻ dưới 1 tuổi cũng cần nạp đủ các nhóm dưỡng chất cần thiết, bao gồm:

- Protein (chất đạm): Cần thiết cho sự tăng trưởng của hệ xương, cơ và các mô trong cơ thể. Nhóm thực phẩm giàu đạm cần được bổ sung cho trẻ là trứng, thịt, sữa. Tuy nhiên, trẻ dưới 6 tháng tuổi đang bú mẹ hoàn toàn thì mẹ cần ăn nhiều thực phẩm chứa protein để trẻ được hấp thụ đủ.

- Lipid (chất béo): Nguồn dưỡng chất có vai trò sản sinh năng lượng quan trọng nhất cho trẻ. Nhóm chất béo còn có vai trò làm chất dung môi để hấp thụ một số dưỡng chất khác như vitamin A, D, E, K. Giai đoạn này sữa mẹ là nguồn cung cấp chất béo dồi dào nhất, là những axit béo cần cho não bộ phát triển. Trẻ bắt đầu ăn dặm cần bổ sung thêm những thực phẩm giàu lipid, do lúc này sữa không phải thức ăn chính nữa.

- Glucid (chất bột đường): Trong sữa mẹ có chứa lactose, một chất bột đường mà cơ thể trẻ rất dễ hấp thu. Tuổi càng cao thì nhu cầu bột đường càng tăng, vì vậy hãy bổ sung nguồn thực phẩm đa dạng khi trẻ mới ăn dặm.

- Vitamin và khoáng chất: Trong sữa mẹ có chứa rất nhiều vitamin như B, C, nhưng vitamin A, D lại rất ít, nên cần được bổ sung bằng cách khác. Vitamin A phụ thuộc nhiều vào dinh dưỡng của mẹ khi mang thai, do nó được dự trữ trong gan từ khi trẻ sinh ra. Vitamin D trong sữa mẹ có hàm lượng thấp, nên cần được bổ sung hàng ngày với liều lượng từ 200 IU – 400 IU, tùy vào tháng tuổi.

- Canxi, kẽm, sắt: Đây là nhóm khoáng chất nhất định phải bổ sung cho trẻ dưới 1 tuổi. Canxi có trong sữa mẹ với vai trò hỗ trợ hệ xương phát triển, sắt cần thiết cho quá trình tạo máu, nhưng chỉ đủ lượng dự trữ trong 3 tháng đầu sau sinh, nên cần được bổ sung vào chế độ ăn những tháng sau. Kẽm có tác dụng tăng trưởng cho cơ thể và phát triển hệ miễn dịch, cho trẻ cảm giác ăn ngon miệng.

Đối với trẻ từ 1 đến 5 tuổi

Trẻ trong độ tuổi từ 1 – 5 tuổi sẽ có nhiều thay đổi hơn so với những trẻ dưới 1 tuổi. Sự phát triển cả về thể chất và trí não diễn ra chậm hơn, nhưng lại có nhiều cột mốc quan trọng. Chế độ dinh dưỡng luôn có vai trò lớn, quyết định đến sự phát triển của trẻ trong những năm đầu đời.

Trẻ từ 1 – 3 tuổi: Trong độ tuổi này hệ tiêu hóa của trẻ bắt đầu hoàn thiện, nhu cầu năng lượng cần khoảng 1300 Kcal mỗi ngày. Do đó, trẻ cũng cần bổ sung đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng như vitamin và khoáng chất, protein, glucid, lipid. Lưu ý nên cho trẻ uống đủ nước, chế biến thức ăn mềm, các món ăn thay đổi hàng ngày, không nên cho trẻ ăn một món trong nhiều bữa, vì sẽ dễ gây nhàm chán.

Trẻ từ 3 – 5 tuổi: Giai đoạn này trẻ hoạt động nhiều hơn, nên nhu cầu năng lượng cũng tăng cao hơn, khoảng 1600 Kcal mỗi ngày. Cần bổ sung cân bằng các chất như Protein, lipid, glucid, hãy ưu tiên protein từ động vật. Cha mẹ cũng nên luyện cho con thói quen ăn uống khoa học.

Cần theo dõi biểu đồ tăng trưởng

Trong 2 năm đầu, mỗi tháng nên cân trẻ 1 lần và ghi vào biểu đồ. Trẻ từ 3 – 5 tuổi thì 2 – 3 tháng cân 1 lần. Nếu thấy cân nặng của trẻ trong 2 tháng liền không tăng hoặc sụt cân, thì đấy là dấu hiệu sớm để phát hiện suy dinh dưỡng.

Cần tiêm chủng theo khuyến cáo

Tiêm chủng phải thực hiện ngay trong năm đầu, chủ yếu là các loại vaccine lao, viêm gan B, bạch hầu, uốn ván, ho gà, bại liệt, sởi. Tiêm chủng đầy đủ và đúng kỳ hạn.

Ngoài việc tiêm phòng đầy đủ thì cần nhớ cho trẻ tẩy giun định kỳ, dọn dẹp vệ sinh nhà cửa, sử dụng và chế biến món ăn bằng nguồn nước sạch… Đây chính là những biện pháp hiệu quả để ngăn chặn thực trạng suy dinh dưỡng trẻ em. Đặc biệt, các mẹ nên hướng dẫn và giúp con vệ sinh tay chân trước ăn và sau khi đi vệ sinh.

Một đứa trẻ khỏe mạnh hôm nay chính là nền tảng cho một đất nước vững mạnh ngày mai. Ảnh minh họa

Sức khỏe trẻ em hôm nay quyết định tầm vóc quốc gia ngày mai

Suy dinh dưỡng trẻ em dưới 5 tuổi là một vấn đề không thể xem nhẹ. Nó không chỉ đe dọa trực tiếp đến sức khỏe, trí tuệ và sự sống còn của trẻ, mà còn ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực trong tương lai. Mỗi gia đình cần ý thức sâu sắc rằng, việc nuôi dưỡng con cái không chỉ là tình thương mà còn là trách nhiệm lớn lao đối với xã hội.

Tuy nhiên, nỗ lực từ phía gia đình thôi chưa đủ. Để phòng chống suy dinh dưỡng một cách hiệu quả, cần sự vào cuộc mạnh mẽ của ngành y tế với các chương trình truyền thông, hướng dẫn chăm sóc dinh dưỡng, tiêm chủng, tẩy giun định kỳ. Ngành giáo dục cũng phải phối hợp để xây dựng môi trường học đường an toàn, vệ sinh, đồng thời lồng ghép kiến thức dinh dưỡng vào chương trình học. Chính quyền địa phương có trách nhiệm bảo đảm nguồn nước sạch, kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm, hỗ trợ các gia đình khó khăn.

Một đứa trẻ khỏe mạnh hôm nay chính là nền tảng cho một đất nước vững mạnh ngày mai. Đầu tư cho dinh dưỡng trẻ em chính là đầu tư cho tương lai của dân tộc. Và suy dinh dưỡng không chỉ là câu chuyện của một vài gia đình, mà là trách nhiệm chung của cả cộng đồng.

Tường Vy