'Biến tiềm năng thành tài năng': Những đóa hồng vươn lên từ khối bê tông

Trồng hoa hồng trong khối bê tông

Không ai xem đội Raging Rooks là đối thủ trong Giải vô địch Cờ vua dành cho học sinh trung học cơ sở toàn quốc năm 1991. Khi đội này thấp thỏm bước vào khách sạn ở ngoại ô Detroit, người ta còn ngoảnh mặt đi. Các em chẳng có mấy điểm chung với những đối thủ da trắng giàu có. Đội tuyển Raging Rooks là một nhóm học sinh nghèo khó, da màu lớp tám, lớp chín trường JHS 43.

Đội gồm có 6 cậu bé da đen, một cậu bé gốc Latin, một cậu bé người Mỹ gốc Á. Các em sống trong những khu dân cư hoang tàn vì ma túy, bạo lực và tội phạm ở Harlem. Hầu hết lớn lên trong những gia đình đơn thân; được mẹ, dì hoặc bà nuôi nấng với mức thu nhập thấp hơn cả học phí ở trường Dalton.

Một số em chỉ vừa học chơi cờ từ 5 lớp 6. Đội trưởng của Raging Rooks là Kasaun Henry thì đến năm mười hai tuổi mới học chơi cờ và luyện tập trong công viên cùng một tay buôn ma túy.

Tại giải quốc gia, những đội tham dự có thể giữ lại điểm số từ các trận đấu có thành tích cao nhất và loại bỏ điểm số từ các trận đấu còn lại. Những đội lớn như Dalton thì có thể bỏ đến tận sáu trận có điểm số kém nhất. Nhưng Raging Rooks thì chỉ vừa vặn đủ số lượng kỳ thủ cần có để tham dự giải đấu. Vì vậy, các em chẳng hề có “tấm bùa hộ thân” nào cả. Để đạt được thành công, từng thành viên đều phải chơi ở phong độ cao nhất.

Cuốn sách "Biến tiềm năng thành tài năng" của tác giả Adam Grant

Raging Rooks có bước khởi đầu rất tốt. Vừa mới nhập cuộc thì cờ thủ yếu nhất của đội đã đánh bại được đối thủ có thứ hạng cao hơn mình cả trăm điểm. Nối gót đồng đội, những thành viên còn lại đều chiếu tướng hết các đối thủ dày dạn kinh nghiệm hơn. Trong tổng số sáu mươi ba đội tranh tài, Raging Rooks đã tiến vào bán kết ở vị trí thứ ba.

Mặc dù kinh nghiệm còn non nớt nhưng các em lại có một vũ khí bí mật. Huấn luyện viên của Raging Rooks là một kiện tướng cờ vua trẻ tuổi – Maurice Ashley. Là người Jamaica nhập cư đang ở độ tuổi giữa hai mươi, Maurice muốn thực hiện sứ mệnh phá bỏ định kiến cho rằng trẻ em da sẫm màu thì không sáng dạ. Kinh nghiệm mách bảo anh rằng dù tài năng được chia đều cho tất cả mọi người nhưng cơ hội thì không. Anh có thể nhìn thấy tiềm năng ở những nơi mà người khác thường ngó lơ, anh tìm cách trồng hoa hồng trong khối bê tông.

Tuy nhiên, ở vòng áp chót của giải quốc gia, Maurice chứng kiến đội của mình bắt đầu sa sút. Sau khi dẫn trước, Kasaun đã mắc sai lầm và rất chật vật để có được một trận hòa. Một kỳ thủ khác thì tưởng chừng đã đến bờ vinh quang nhưng rồi lại bị đối thủ bắt được quân Hậu và đánh bại. Đến cuối vòng đấu, Raging Rooks đã tụt từ vị trí thứ ba xuống thứ năm.

Để lật ngược thế cờ, Raging Rooks sẽ phải thắng bốn trận cuối cùng và cầu nguyện cho các đội đứng đầu đều thua trận. Nhưng bất luận thế nào, giờ đây Raging Rooks đã nằm trong số những đội giỏi nhất trên cả nước. Các em chẳng cần phải thắng mùa giải này nữa bởi vốn dĩ cả đội đã đạt được thành tích vượt quá kỳ vọng của mọi người.

Không có ngôi sao nào trong đội

Cờ vua vốn được coi là bộ môn dành cho các khối óc thiên tài. Những kỳ thủ trẻ thuộc tốp đầu thường là những tài năng nhí có trí lực bẩm sinh rất tốt để ghi nhớ được nhiều thế cờ, phân tích tình huống nhanh nhạy và dự đoán được nhiều bước kế tiếp. Nếu bạn muốn xây dựng một đội tuyển vô địch ở giải cờ vua, cách hiệu quả nhất là học theo những gì trường Dalton đã làm: chiêu mộ một loạt thần đồng rồi đào tạo chuyên sâu cho các em ngay từ khi còn nhỏ.

Nhưng Maurice đã làm theo cách ngược lại: anh bắt đầu bằng việc huấn luyện một nhóm học sinh cấp hai tình cờ có hứng thú và sẵn sàng tham gia. Hầu hết các em là học sinh xếp hạng B và không phải được chọn vì có bất kỳ năng khiếu đặc biệt nào ở môn cờ vua. Maurice nhớ lại: “Chúng tôi chẳng có ngôi sao nào trong đội cả”.

Tuy nhiên, khi vòng cuối diễn ra, Raging Rooks đã giữ vững được vị thế của mình. Có hai kỳ thủ đã ghi điểm cao khi chiếu tướng, và Kasaun đang cầm chân một đối thủ được đánh giá cao hơn em rất nhiều. Nhưng cả đội biết rằng ngay cả khi Kasaun có thể đánh bại được đối thủ thì vẫn chưa đủ. Trận đầu tiên của đội ở vòng đó đã kết thúc với tỷ số hòa.

Vài phút sau, Maurice nghe có tiếng hét ở cuối hành lang: “Anh Ashley, anh Ashley ơi!”. Sau trận chiến cam go kéo dài ở vòng cuối, Kasaun đã vượt qua mọi khó khăn để đánh bại kỳ thủ hàng đầu ở đội Dalton. Tất cả mọi người đều bàng hoàng khi những đội dẫn đầu đã trượt dốc, góp phần mở đường cho Raging Rooks giành được ngôi vương. Các kỳ thủ vỡ òa vui sướng, cứ đập tay, ôm hôn rồi lại hoan hô liên hồi: “Thắng rồi! Chúng ta thắng rồi!”.

Chỉ trong hai năm, những đứa trẻ nghèo khó ở Harlem đã đi được cả một hành trình dài từ cấp độ người chơi nhập môn đến danh hiệu vô địch quốc gia. Nhưng điều ngạc nhiên lớn nhất không phải là việc đội ở dưới cơ chiến thắng, mà là nguyên nhân giúp họ có thể chiến thắng. Những kỹ năng mà các em đã mài giũa rốt cuộc không chỉ đem lại danh hiệu cờ vua mà còn nhiều thứ khác nữa.

Khi đánh giá tiềm năng, chúng ta mắc sai lầm chủ yếu khi tập trung vào điểm xuất phát – vào những khả năng có thể nhìn thấy tức thì. Trong một thế giới bị ám ảnh bởi tài năng bẩm sinh, chúng ta cứ cho rằng những người hứa hẹn nhất là những người nổi bật ngay lúc này. Nhưng những người đạt thành tích cao vốn có sự khác biệt rất lớn trong việc thể hiện những năng khiếu ban đầu. Nếu chúng ta đánh giá con người chỉ qua những gì họ có thể làm trong ngày đầu tiên thì tiềm năng của họ sẽ tiếp tục ở trong trạng thái bị chôn vùi.

Bạn không thể dựa vào điểm bắt đầu của mọi người để biết được họ sẽ đi tới đâu. Với cơ hội và động lực học tập thích đáng, bất kỳ ai cũng có thể xây dựng các kỹ năng để đạt được những thành tựu lớn lao hơn. Tiềm năng không liên quan tới điểm xuất phát của bạn mà nằm ở việc bạn đi được quãng đường bao xa. Chúng ta cần giảm sự tập trung vào điểm xuất phát và chú trọng nhiều hơn đến quãng đường đã đi.

Hạ Vĩ