Big Tech và những vụ thâu tóm vì pháp lý trong 2025

Amazon và vụ đầu tư đầy chất ảo thuật vào Anthropic

Chưa bao giờ trong lịch sử công nghệ, Ủy ban Thương mại Liên bang Mỹ (FTC), Bộ Tư pháp Mỹ (DOJ) và Ủy ban Châu Âu (EC) lại phối hợp chặt chẽ và gay gắt đến thế trong việc giám sát Big Tech. Bối cảnh này đã khai sinh ra một loại hình M&A mới: những thương vụ "không mua lại".

Đó là những liên minh chiến lược, những khoản đầu tư khổng lồ đi kèm các thỏa thuận thương mại phức tạp, giúp các ông lớn nắm quyền kiểm soát thực tế mà không cần nắm quyền sở hữu trên giấy tờ, biến năm 2025 thành năm của những "vùng xám" pháp lý.

Nghệ thuật sở hữu mà không cần sáp nhập

Microsoft, Amazon và Apple đã trở thành những bậc thầy của nghệ thuật này trong năm 2025. Thay vì mua đứt một công ty AI đình đám như Anthropic hay Perplexity, điều chắc chắn sẽ bị chặn đứng ngay lập tức tại tòa án, họ chọn cách rót vốn đầu tư mạo hiểm. Nhưng đây không phải là đầu tư tài chính thuần túy.

Những khoản hàng tỉ USD được rót vào các startup này phần lớn là "Cloud Credits" (tín dụng đám mây). Amazon rót thêm hàng tỉ USD vào Anthropic, nhưng thực chất số tiền đó lại chảy ngược về túi Amazon dưới dạng phí thuê máy chủ AWS. Microsoft tiếp tục mô hình này với các đối tác mới. Cách làm này tạo ra một vòng tròn khép kín: Big Tech có công nghệ mới nhất để tích hợp vào sản phẩm, startup có hạ tầng để chạy AI, và quan trọng nhất, trên giấy tờ, họ vẫn là hai công ty độc lập.

Chiến lược này giúp Big Tech tránh được cáo buộc triệt tiêu cạnh tranh. Họ lập luận rằng họ đang "hỗ trợ" hệ sinh thái startup phát triển chứ không phải nuốt chửng nó. Ví dụ điển hình là tin đồn Apple đàm phán với Perplexity. Thay vì mua đứt, Apple chọn cách tích hợp sâu và chia sẻ doanh thu hoặc đầu tư thiểu số. Điều này cho phép Apple mang công nghệ tìm kiếm AI lên iPhone mà không cần phải giải trình về việc độc chiếm thị trường tìm kiếm.

Sự kiểm soát ở đây tinh vi hơn nhiều so với việc sở hữu cổ phần: đó là sự kiểm soát về hạ tầng tính toán và kênh phân phối. Khi một startup phụ thuộc hoàn toàn vào máy chủ của Amazon để tồn tại và phụ thuộc vào hệ sinh thái của Apple để tiếp cận khách hàng, khái niệm "độc lập" chỉ còn mang tính hình thức.

Tương lai của M&A dưới kính hiển vi

Tuy nhiên, "vỏ quýt dày có móng tay nhọn". Năm 2025 cũng là năm mà các cơ quan quản lý bắt đầu nhận diện và tấn công vào chính các mô hình "đầu tư chiến lược" này. Các cuộc điều tra không còn chỉ tập trung vào thị phần, mà bắt đầu soi xét vào các thỏa thuận ngầm định và quyền truy cập đặc biệt.

Giới chức Mỹ và Châu Âu bắt đầu đặt câu hỏi: Liệu việc Microsoft sở hữu quyền truy cập độc quyền vào mã nguồn của OpenAI hay việc Google kiểm soát toàn bộ đầu ra của một startup AI có khác gì một vụ sáp nhập thực sự? Các thuật ngữ mới như "sáp nhập bóng" (shadow merger) bắt đầu xuất hiện trong các văn bản pháp lý.

Dưới áp lực này, các thương vụ trong năm 2025 trở nên cực kỳ phức tạp về cấu trúc. Các luật sư làm việc vất vả hơn cả các kỹ sư để thiết kế những bản hợp đồng đảm bảo rằng Big Tech có đủ quyền lực chi phối nhưng không vượt quá giới hạn "kiểm soát" theo định nghĩa của luật pháp hiện hành. Chúng ta thấy sự trỗi dậy của các cấu trúc công ty con, các quỹ đầu tư độc lập danh nghĩa nhưng được rót vốn bởi Big Tech.

Bức tranh M&A năm 2025 vì thế trở nên méo mó và khó đoán định. Nó không còn là sân chơi của tiền mặt và cổ phiếu đơn thuần, mà là một ván cờ chính trị và pháp lý, nơi mà mỗi nước đi đều phải được tính toán để vừa thỏa mãn cơn khát tăng trưởng, vừa không đánh thức "con rồng" chống độc quyền đang ngày càng trở nên hung hãn.

Bùi Tú