Bình ổn xăng dầu: Nên chuyển cơ chế từ hành chính sang thị trường

Nhà nước không can thiệp không có nghĩa thả nổi

Ngày 30/7, Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức Tọa đàm: "Để thị trường xăng dầu phát triển ổn định, minh bạch và hiệu quả".

Tọa đàm "Để thị trường xăng dầu phát triển ổn định, minh bạch và hiệu quả". Ảnh VGP.

Phát biểu tại Tọa đàm, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Giá (Bộ Tài Chính) Phạm Văn Bình cho biết, trong giai đoạn vừa qua, nhất là từ đầu năm 2024 đến nay, diễn biến xăng dầu có lúc tăng, giảm. Tuy nhiên, mặt bằng giá từ đầu năm 2024 tới thời điểm hiện nay tương đối ổn định, không có biến động lớn.

Cục trưởng Cục Quản lý giá cho rằng một trong những nguyên nhân chính tạo ra sự thay đổi giá xăng dầu trong nước là do thay đổi giá xăng dầu thế giới. Giá xăng dầu thế giới chiếm khoảng 65-77% trong công thức tính giá cơ sở.

Tuy nhiên, trong bối cảnh giá xăng dầu trong nước phải theo giá thế giới, đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách Quốc hội, cho rằng nhược điểm trong bình ổn xăng dầu của Việt Nam là dùng công cụ hành chính của Nhà nước, áp đặt giá bán cho doanh nghiệp, dẫn tới có thời kỳ, có nơi thông báo hết xăng dầu.

Theo ông Cường, hiện nay Nhà nước dùng chính nguồn lực của ngân sách hoặc nguồn lực của người dân để tạo ra bình ổn giá xăng dầu chứ chưa sử dụng công cụ sức mạnh của thị trường.

Ông Cường cho biết, công cụ thị trường có thể sử dụng để tạo ra bình ổn giá kể cả khi giá thế giới biến động bất thường nhưng nếu như có công cụ thị trường, các doanh nghiệp có tiềm lực vẫn có thể bán ra ở mức hợp lý với mức dự trữ tốt. Chính từ đó dẫn đến tình trạng chính sách này mang tính chất cào bằng. Doanh nghiệp nào đầu tư kinh doanh tốt thì cũng bán giá đó, doanh nghiệp nào kinh doanh kém cũng bán giá đấy. Tức là không tạo ra sự cạnh tranh về giá bán trên thị trường.

Ông Cường cho rằng, nếu để thị trường quyết định thì đương nhiên các doanh nghiệp sẽ cố gắng, nỗ lực làm sao tiết giảm chi phí đầu vào, thậm chí có thể mua lúc rẻ và bán ra lúc đắt thì sẽ có giá hợp lý mà không chịu giá chung, điều này khuyến khích các doanh nghiệp tạo ra tiềm lực tốt, khả năng kinh doanh tốt.

Ông Cường đề xuất Nhà nước nên thay đổi quy định cơ chế điều hành giá xăng dầu bằng công cụ quản lý hành chính sang công cụ thị trường, để thị trường tự điều tiết. Vì hiện Nhà nước có cơ sở để dùng công cụ thị trường, không lo bị động bởi vì xăng dầu sản xuất trong nước có nguồn khá lớn (chiếm 70%), không hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn cung bên ngoài và không hoàn toàn bị động. “Tôi cho rằng để thị trường cạnh tranh là yếu tố bao trùm”, vị đại biểu Quốc hội nói.

Theo ông Cường, Nhà nước không nên can thiệp vào giá xăng dầu nhưng Nhà nước có công cụ để điều tiết. Nếu như doanh nghiệp bán với giá phi thị trường hay trong một giai đoạn nào đó liên kết với nhau để bán với giá cao thì phải chịu sự điều tiết của Nhà nước.

“Ở đây có hai công cụ thuế là thuế nhập khẩu và thuế thu nhập, chúng ta có thể dùng công cụ đó để điều tiết, buộc doanh nghiệp phải nghĩ đến chuyện tăng lượng bán lên, bán với giá thấp hơn thì lợi ích nhiều hơn là chuyện khống chế lượng bán để tăng giá”, ông Cường phân tích.

Ngoài ra, ông Cường cho rằng, không thể thả nổi hoàn toàn giá xăng dầu. Nhà nước phải sử dụng các công cụ hiện đại để bình ổn giá xăng dầu. Điển hình là việc thế giới, các công ty lớn hay sử dụng các công cụ về phái sinh để bình ổn.

“Tôi cho rằng chúng ta cũng phải tiến tới việc tạo ra các cơ sở pháp lý và các điều kiện khuôn khổ cho các doanh nghiệp sử dụng công cụ phái sinh này để bình ổn. Bên cạnh đó phải có nguồn lực dự trữ quốc gia, phải có thị trường để làm sao cho mọi người có thể tham gia giao dịch tốt”, ông Cường góp ý.

Đại diện các doanh nghiệp, Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam Bùi Ngọc Bảo, cho biết, Nhà nước đã bỏ ra nhiều vốn ngân sách, áp dụng nhiều biện pháp mang tính chất về hành chính, nhiều lúc có thể nói là phi thị trường, do đó những bất cập là liên tục xảy ra khi có những biến động.

Một thời gian dài, cơ quan điều hành bình ổn giá xăng dầu quanh năm. "Lúc giá 15 ngàn đồng/lít cũng vận hành theo cơ chế như giá lên 33 ngàn đồng/lít. Vô tình 20 năm qua, chúng ta đã đưa xăng dầu trở thành mặt hàng Nhà nước định giá chứ không phải bình ổn khi thị trường có biến động mạnh"- ông Bảo nói.

Do vậy, ông đề nghị, nếu xăng dầu tăng giá mạnh, chúng ta sử dụng chính sách tài khóa thông qua thuế, quỹ bình ổn, còn lại để bình ổn thị trường tự bình ổn.

Ông bảo cho rằng, khi có cạnh tranh thì xu hướng là luôn luôn đạt được mức giá mà người tiêu dùng được hưởng lợi, bên cạnh đó những quy định kèm theo mang tính chất quốc tế, chúng ta phải áp dụng, đó là những chính sách sử dụng nghiệp vụ về phái sinh. Phái sinh ở đây không thuần túy là việc đầu tư về tài chính mà đây là những nghiệp vụ phòng vệ giá, tức là bảo hiểm giá xăng dầu.

Nhưng quy định cũng thiếu đồng bộ khi những hoạt động về phái sinh không được hoạch toán vào chi phí bảo hiểm của xăng dầu mà lại cho đây là hoạt động về đầu tư tài chính.

Thực tế tất cả các doanh nghiệp xăng dầu trên thế giới đều làm nghiệp vụ phái sinh. Nhưng theo ông Bảo nếu sử dụng nghiệp vụ này ở Việt Nam, nếu đúng thì không sao nhưng nếu lỗ thì doanh nghiệp phải chịu hoàn toàn trách nhiệm bởi đây là hoạt động tài chính, không được tổ chức hoạch toán.

Vấn đề này được điều chỉnh bởi nhiều quy định khác nhau. Do đó, Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định hết sức đúng đắn, là phải đánh giá, rà soát lại và xây dựng mới nghị định để thay thế những tồn tại trong Nghị định 83, Nghị định 95,…trong thời gian vừa qua.

Nên lập sàn giao dịch xăng dầu

Về đề xuất xây dựng sàn giao dịch xăng dầu, theo chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long, nếu thành lập được là rất tốt và cần thiết để tạo công khai, minh bạch và tạo cơ hội đầu tư, quản lý rủi ro trên sàn, thúc đẩy cạnh tranh, giảm giá thành và có lợi cho người tiêu dùng.

"Đối với Việt Nam nếu giao dịch xăng dầu trên sàn sẽ tạo ra thị trường xăng dầu hoạt động một cách công khai, minh bạch. Cùng với đó sẽ giảm độc quyền", ông Long đánh giá.

Hiện, thị phần xăng dầu Nhà nước chiếm 88%, khi có sàn giao dịch thì thị phần sẽ được chia lại và tư nhân tham gia nhiều hơn, mức độ cạnh tranh cao hơn.

Tuy vậy, vị chuyên gia cho rằng thách thức đặt ra là chi phí đầu tư ban đầu rất lớn. Bên cạnh đó cần công tác quản lý, giám sát chặt chẽ và sẽ gặp rủi ro về thị trường, biến động giá cả do phụ thuộc vào thị trường thế giới.

"Để xây dựng được sàn giao dịch xăng dầu, cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng mô hình, phương thức hoạt động kinh doanh cũng như phương thức vận hành. Đặc biệt với xăng dầu vì mặt hàng này có những đặc điểm riêng rất nhạy cảm", ông lưu ý.

Bộ Công Thương đang phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan chức năng, trong đó có Bộ Tài chính xây dựng dự thảo Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu thay thế Nghị định 83/2014/NĐ-CP và các Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 83 đã được ban hành trước đó nhằm bổ sung, hoàn thiện các cơ chế, chính sách cho sự phát triển ổn định, hiệu quả của thị trường xăng dầu.