Bình yên xanh theo dòng Đa Nhim

Trốn oi bức mùa hè ở TP HCM, đi Đà Lạt để hưởng không khí mát mẻ là sự lựa chọn của nhiều người. Nhưng Đà Lạt đã quá quen, trong khi đường từ TP HCM lên Đà Lạt đi ngang Đơn Dương - huyện giáp ranh có khí hậu tương đồng với Đà Lạt. Chúng tôi rẽ hướng, theo dòng chảy ngược lên phía Bắc của sông Đa Nhim, đi vào Đơn Dương.

Đập tràn và cửa xả Nhà máy Thủy điện Đa Nhim, hướng về thị trấn D’Ran

Vẻ đẹp khó cưỡng

Sự lựa chọn thật đáng giá. Cung đường này hóa ra lại có nhiều điểm thưởng lãm vẻ đẹp cảnh quan, tìm hiểu những giá trị văn hóa, kiến trúc khác lạ.

Qua Liên Khương trên Quốc lộ 20 hơn 2 km, rẽ phải vào đường Bồng Lai, con đường kéo dài từ xã Hiệp Thanh (huyện Đức Trọng) đến cầu Tu Tra bắc qua sông Đa Nhim, chúng tôi đi vào Ka Đơn - xã ở phía Nam huyện Đơn Dương.

Muốn tìm hiểu về văn hóa đồng bào Churu và K'Ho, chúng tôi được chỉ đến nhà thờ Ka Đơn ở thôn Krăng Gọ 2.

Thoạt nhìn, không nghĩ đây là một nhà thờ, vì nhà thờ Công giáo thường có mái vòm cao, tháp chuông cao, cổng lớn, ở đây lại là ngôi nhà thấp nép mình trong đồi thông nhỏ, không có cổng cũng không có tường bao quanh. Nhà thờ Ka Đơn luôn rộng cửa chào đón khách.

Thực sự, nếu không có tấm biển gỗ ghi "Nhà thờ Ka Đơn" và tháp chuông mảnh mai đưa thánh giá lên cao, chúng tôi không biết đã đến nơi.

Nhà thờ dáng vẻ mộc mạc, khiêm tốn, nhưng khi tìm hiểu, chúng tôi được biết đây là một công trình tôn giáo thể hiện thành công ý tưởng thiết kế một nhà thờ "đơn sơ, ít màu sắc, ít trang trí, dân dã, trân trọng vẻ đẹp tự nhiên của vật liệu kết nối không gian, phản ánh được nét văn hóa và tính cách sống mộc mạc, hòa mình vào thiên nhiên của đồng bào vùng đất Ka Đơn".

Đó là "đầu bài" mà linh mục Giuse Nguyễn Đức Ngọc - Chánh xứ Ka Đơn những năm 2007 - 2019 đưa ra. Bản thiết kế nhà thờ Ka Đơn của hai kiến trúc sư Vũ Thị Thu Hương, Nguyễn Tuấn Dũng đã nhận được giải thưởng "Âu châu kiến trúc thánh" do Quỹ Frate Sole tổ chức lần thứ IV năm 2011 tại Pavia (Ý).

Nhà thờ Ka Đơn có hình dáng cách điệu ngôi nhà truyền thống của đồng bào Churu bản địa, thiết kế đơn sơ, trang trí giản dị nhưng không hề đơn điệu. Phần mái nhà thờ thoai thoải như mái nhà của người Churu, lợp ngói đỏ vươn dài ở 4 phía, tạo thành 4 mái hiên rộng.

Nhà thờ được chống đỡ bằng hệ thống cột từ trong ra ngoài, vách được bao bằng những tấm kính cường lực và rất nhiều tấm nan gỗ thông xếp song song từ trần đến nền, làm cho nhà thờ như liền nhau giữa trong và ngoài, không bị chia cắt tầm nhìn ra chung quanh. Bên trong nhà thờ luôn tràn ngập ánh sáng tự nhiên.

Một kiến trúc tôn giáo mở như thế ở Việt Nam rất ít. Nhà thờ chính là một phần của cảnh vật nơi đây và thiên nhiên chính là trang sức cho nhà thờ. Đầu mùa hè, tiếng ve kêu rền vang hòa vào tiếng chim hót vọng từ đồi thông vào tận bên trong nhà thờ, cho cảm giác tâm an.

Trong hơn 5.500 giáo dân ở đây thì người Kinh chiếm 3 phần, đồng bào Churu 2 phần, còn lại đông nhất là đồng bào K'Ho, nên thánh lễ có một tuần lễ tiếng Kinh, một tuần lễ tiếng K'Ho. Bộ cồng chiêng trong nhà thờ sẽ được đánh lên hòa âm cho thánh nhạc tiếng K'Ho.

Linh mục Đaminh Phạm Đăng Khoa, Chánh xứ Ka Đơn, mời chúng tôi vào Phòng giới thiệu Văn hóa Churu ở bên cạnh nhà thờ. Thật đặc biệt, một bảo tàng thu nhỏ với nhiều hiện vật được các cha quản xứ trước đây cùng giáo dân sưu tập. Mỗi hiện vật mô tả đời sống, sinh hoạt cộng đồng của đồng bào Churu.

Rời Ka Đơn, chúng tôi tiếp tục dọc ngược dòng sông Đa Nhim, đến xã Lạc Xuân, dừng chân chiêm ngưỡng vẻ đẹp thanh tĩnh của Đan viện Thánh Mẫu Châu Sơn - Đơn Dương, nằm trên khu đồi đất bazan rộng 150 ha. Hai bên đường là rừng thông xanh mát, nối tiếp nhau chạy dài và bao bọc gần hết chu vi Đan viện.

Khuôn viên chính của Đan viện là những dãy nhà khách, nhà khấn, nhà tập, học viện… Nhà nguyện là trung tâm, có chiều cao vượt trội hơn các khu nhà khác, thiết kế mái nhọn. Các khu nhà có tường sơn màu hồng, mái lợp ngói đỏ, nổi bật giữa không gian xanh của rừng thông và công viên đồi có nhiều cây kiểng, được tạo hình rất đẹp.

Bước xuống phía sau ngọn đồi, cảnh vật bừng sáng với những hồ nước soi bóng nắng lung linh, mặt nước gợn sóng nhè nhẹ. Phía xa bên kia hồ là dãy núi thấp uốn mình mềm mại. Đứng ngắm cảnh đẹp này, chúng tôi thư thái hẳn.

Đan xen giờ cầu nguyện, các đan sĩ ở đây trồng trọt, chăn nuôi để tự cung cấp thực phẩm và gom góp giúp đỡ cộng đồng dân cư bên ngoài, nên đến Đan viện, khách không chỉ chiêm ngưỡng vẻ đẹp thiên nhiên, mà còn có thể tham quan những mảnh vườn, khu chăn nuôi, ao cá quanh đấy.

Từ Đan viện Thánh Mẫu Châu Sơn, thông bạt ngàn, xanh mướt, từng hàng thẳng tắp kéo dài theo đường, vẻ đẹp nguyên sơ pha chút mộng mơ mê đắm đã kéo những đôi chân lãng du của chúng tôi vào đồi thông Châu Sơn. Thả bộ một quãng giữa đồi thông, tiếng gió thổi hòa tiếng thông reo vi vu thành bản nhạc rừng vui tai.

Muốn chiêm ngưỡng những đồi thông đẹp trên cao nguyên Di Linh thì chính ở Châu Sơn, xã Lạc Xuân, huyện Đơn Dương mới thật sự thỏa lòng.

Một góc hồ Đơn Dương tiếp giáp đập tràn Nhà máy Thủy điện Đa Nhim

Thị trấn D’Ran nhìn từ trên cao

Thỏa sức khám phá

Đèo D'Ran trên Quốc lộ 20 và đèo Ngoạn Mục trên Quốc lộ 27, chúng tôi từng đi qua. Vậy mà ở điểm giao cuối Quốc lộ 20 và giữa Quốc lộ 27, điểm tiếp nối từ đỉnh đèo Ngoạn Mục vào chân đèo D'Ran hướng lên Đà Lạt là thị trấn D'Ran, đến giờ chúng tôi mới thật sự đặt chân khám phá.

Cảm nhận đầu tiên: D'Ran là một thị trấn yên bình, cảnh quan xanh mát, không khí trong lành. Người dân địa phương bảo muốn ngắm toàn cảnh D'Ran đẹp như thế nào thì lên chùa Giác Nguyên - ngôi chùa cổ nhất ở thị trấn D'ran, đã tròn 100 tuổi. Chùa được sắc tứ (vua ban phong) vào thời Bảo Đại năm thứ 14 (1939), được gọi là Tổ đình sắc tứ Giác Nguyên tự.

Từ lối vào ở mặt chính Quốc lộ 27, để đến cổng chùa phải lên đoạn đường dốc thoải dài khoảng 500 m, qua cổng đỏ là vào khu sân rộng, chúng tôi tiếp tục lên những bậc thang dẫn đến điện Thượng to lớn ở phía trên, được xây dựng với những họa tiết trang trí công phu, đẹp mắt.

Chùa Giác Nguyên là công trình Phật giáo ấn tượng của huyện Đơn Dương, dựa vào triền dốc của ngọn đồi cao hơn 1.000 m. Hoa kiểng tạo cảnh quan xanh mát chung quanh chùa, rừng cây được giữ lại trên đồi ở phía sau.

Chùa trên đồi cao, không gian rộng thoáng, nên đứng ở phía nào cũng có thể phóng tầm mắt xa thấy những dãy núi, rừng cây dưới mây xanh. Những cánh đồng nối tiếp nhau. Những nếp nhà mái ngói nhiều màu sắc trông như làng cổ tích.

Đặc biệt, cổng tầng dưới trước khi bước lên điện Thượng hay cổng trên đỉnh chùa đều hướng về phía đập tràn thủy điện Đa Nhim.

Chúng tôi ao ước được ngắm gần hơn công trình thủy điện Đa Nhim. May mắn được sự cho phép của bộ phận quản lý nhà máy, chúng tôi được tham quan bên ngoài nhà máy và hồ Đơn Dương - nguồn chứa nước cho công trình thủy điện.

Nhà máy Thủy điện Đa Nhim là công trình thủy điện lớn đầu tiên ở miền Nam được xây dựng vào những năm 1961 - 1964, trên sông Đa Nhim, tại thị trấn D'Ran, huyện Đơn Dương.

Hồ Đơn Dương với lưu vực rộng 775 km2 trải dài từ huyện Lạc Dương đến huyện Đơn Dương, nhận nguồn nước từ sông Đa Nhim và sông Kronglet, trên thượng nguồn hệ thống sông Đồng Nai. Tận dụng lượng nước dồi dào của hồ chứa Đơn Dương và đập tràn, Nhà máy Thủy điện Đa Nhim mở rộng được xây dựng vào năm 2015.

Theo đường Trần Hưng Đạo trong thị trấn D'Ran, đến lối rẽ ở quán Ngỏ Cafe & Camping, chúng tôi đi tiếp con đường uốn lượn như đèo dẫn vào hồ Đơn Dương, ngang qua đập tràn và cửa xả nước hồ thủy điện, với một bên là hồ rộng mênh mông, một bên là rừng cây nối dài thật đẹp. Lòng hồ có nhiều điểm nhấn bởi những mũi đất lồi, lõm trên mặt nước và vài cù lao nhỏ, làm cho cảnh sắc hồ có những góc cạnh độc đáo.

Rời hồ Đơn Dương từ khu vực cửa nhận nước, qua đập tràn trở ra, chúng tôi đi thêm một quãng đường gần 20 km trên Quốc lộ 27 từ thị trấn D'Ran đổ đèo Ngoạn Mục để tận mắt nhìn thấy 3 ống dẫn nước thật to, chạy song song từ hồ Đơn Dương trên núi ở D'Ran, vắt ngang đèo rồi xuống Nhà máy Thủy điện Sông Pha thuộc huyện Ninh Sơn, tỉnh Ninh Thuận, nằm dưới chân đèo, trông rất kỳ vĩ, như một nét chấm phá đặc biệt của cụm công trình thủy điện Đa Nhim - Sông Pha.

Trong thị trấn D'Ran đã có một số nhà nghỉ, khách sạn đạt yêu cầu cho khách lưu trú, có nhiều quán ăn tươm tất, quán cà phê trang trí đẹp và người dân địa phương hiếu khách, nhiệt tình hướng dẫn những nơi tham quan.

Nhà thờ Ka Đơn

Chùa Giác Nguyên trên đồi cao, trong thị trấn D'Ran

Khách tham quan Phòng giới thiệu Văn hóa Churu

Khách nước ngoài chia sẻ ấn tượng về Đơn Dương

Bài và ảnh: NGỌC NGUYỄN