Birgit Nilsson: Giọng hát khổng lồ, hiếm có bậc nhất lịch sử Opera thế giới

Opera kịch tính – cỗ máy chém giọng không dành cho giọng hát thường

Opera là cả một kho tàng âm nhạc hàn lâm. Trong suốt lịch sử vài trăm năm, đã có vô số giọng hát kỳ vĩ xuất hiện sáng rực trên bầu trời Opera. Nhưng để nói hiếm có bậc nhất phải kể đến cái tên Birgit Nilsson – giọng nữ cao siêu kịch tính từng thống trị trường phái Opera Wagner suốt nửa sau thế kỷ XX.

Birgit Nilsson sinh năm 1918 ở Thụy Điển trong một nhà làm nông. Ngay từ nhỏ, Nilsson đã bộc lộ năng khiếu ca hát và chính bà cũng thú nhận bản thân có một cảm giác về tông nhạc rất tốt ngay từ khi sinh ra. Cha Nilsson muốn bà kế nghiệp và quản lí trang trại nhưng mẹ bà lại nhận thấy giọng hát tuyệt vời của cô con gái và khuyến khích bà phát triển tài năng.

Sự nghiệp của Nilsson nằm ở những vở Opera được cho là "cỗ máy chém" giọng hát: Bộ Ring của Wagner với vai Brunnhilde (Covent Garden – 1957) – Tristan và Isolde của Wagner với vai Isolde (MET 1959) – Elektra của Richard Strauss và Turandot của Puccini.

Birgit Nilsson

Cần nói qua về Opera của hai nhà soạn nhạc vĩ đại Wagner và Strauss. Đây là một trường phái Opera riêng khác với các dòng Opera khác, với nội dung sử thi, anh hùng nên kéo dài cả chục tiếng, với dàn nhạc khổng lồ biên chế lên tới hàng trăm nhạc công, lại chủ yếu là kèn đồng (loại nhạc cụ âm lượng lớn). Vì vậy, ca sĩ hát được Opera loại này phải sở hữu giọng kịch tính. Loại giọng này cực hiếm và không có ở châu Á. Nhiều ca sĩ từng mất giọng vì thử hát Opera loại này.

Không có gì để nghi ngờ vị trí độc tôn của Birgit Nilsson với những vở Opera Wagner và Richard Strauss vào thập niên 60 và đầu 70. Hai giọng Dramatic Soprano đình đám Birgit Nilsson và Kirsten Flagstad đã thống trị mảng âm nhạc kịch tính này trong suốt những năm từ 1935 đến 1980. Những bản ghi âm họ để lại đã trở thành chuẩn mực cho những ca sĩ thế hệ sau.

Riêng Birgit Nilsson thường được nhắc đến như một "giọng ca thế kỉ" không hề kém cạnh Joan Sutherland hay Maria Callas, dù bà không đi theo nghệ thuật Bel Canto, cũng không hề thực hiện được các kỹ thuật màu sắc hoa mỹ.

Giọng hát của Birgit Nilsson bẩm sinh thuộc loại giọng nữ cao siêu kịch tính (Wagner Soprano) – một loại giọng hiếm. Nhưng ngay ở chính loại giọng này, Nilsson vẫn là duy nhất và hiếm tới mức không ai chạm tới được.

Giọng hát hiếm có bậc nhất và kỹ thuật đỉnh cao của Birgit Nilsson

Giọng hát của Nilsson đã và sẽ luôn luôn là một trường hợp đặc biệt, một hiện tượng hiếm có của opera. Không chỉ mang âm lượng khổng lồ xuyên thấu, nổi trội trên những dàn nhạc khủng bố của Wagner một cách dễ dàng, giọng hát của Nilsson còn có một âm sắc thuần khiết, cho phép bà nhả những đường pianissimo nhẹ nhàng đầy trữ tình.

Giọng Nilsson được cho là quá sáng nên hơi khó nghe, nhưng một khi đã quen thuộc với giọng hát ấy, người ta sẽ thấy nó giống như sức mạnh của tự nhiên hơn là tiếng hát con người.

Ở giọng hát ấy là những nốt cao như nhát chém của thanh đại đao, cùng sự vững chãi trải dài trên quãng giọng rộng hơn 2 quãng tám. Khả năng điều khiển hơi thở cho phép Nilsson ngân những nốt cao gần như vô tận, với độ vang lớn khác thường xuyên thấu cả tường nhà hát.

Từng có một giai thoại kể rằng, khi Nilsson hát vở Turandot dựng tại Arena di Verona, bà đã tung một note C6 khổng lồ, khiến người dân quanh nhà hát tưởng có còi báo động. Tuy nhiên, ngoài âm lượng lớn, nội lực kinh người thì âm sắc đầy đặn, vững chắc ở quãng trung và sáng quắc, đầy chất thép ở quãng cao chính là điều làm cho giọng hát Nilsson thực sự đặc biệt.

Đa số những giọng nữ cao kịch tính khác thường có âm sắc đặc quánh, tối và sâu như những mezzo (rất nhiều nữ cao kịch tính là từ mezzo phát triển lên). Họ có thể lên những nốt cao rất to, kịch tính mãnh liệt nhưng để đạt tới sự thư thái, dễ dàng và đầy dứt khoát của Nilsson hay Flagstad thì gần như không ai làm được.

Nói như vậy không có nghĩa là giọng hát của Nilsson không có khuyết điểm. Chính Nilsson đã thừa nhận loại giọng của mình không phù hợp với opera Ý, đòi hỏi những giai điệu đẹp, các đường legato mượt mà. Quãng trầm dù tối và đầy sức nặng nhưng cũng không phải là thế mạnh của bà.

Vì vậy, kỹ thuật của Nilsson tập trung ở mảng kịch tính, không hướng về Bel Canto như các diva opera khác. Nilsson đã từng học tại học viện âm nhạc ở Stockholm nhưng những giáo viên ở đó đã không thể dạy được cho bà điều gì. Bà kể lại:

"Người giáo viên đầu tiên dường như đã giết chết giọng hát của tôi và người thứ hai thì cũng gần như vậy. Người thầy tốt nhất là sân khấu, khi bước lên sân khấu bạn sẽ biết bạn phải làm gì" (Nguồn: Nhaccodien.vn)

Tuy kĩ thuật tập trung ở phần kịch tính nhưng Nilsson luôn tập luyện để giúp cho giọng hát của mình linh hoạt và mềm mại hơn.

Giảng viên Oren Brown đã từng viết trong sách dạy thanh nhạc của ông rằng Nilsson thưởng khởi động giọng hát của mình bằng cách hát aria Queen of the night của Mozart.

Bản thân Nilsson cũng đã nhắc đến việc bà thích hát những vai lyrico hay spinto như Aida, Macbeth, Tosca … hơn là những vai thuần kịch tính như Elektra hay Turandot. Bà nói:

"Tôi dùng những màu sắc giọng hát khác nhau phụ thuộc vào tôi đang hát cái gì. Sử dụng đúng giọng hát cho đúng vai cần rất nhiều thời gian luyện tập và nghiên cứu, và bây giờ thì giọng tôi nó tự động hát thôi.

Tôi thích hát Verdi để giữ cho giọng hát mềm mại. Nếu tôi chỉ tập trung vào Wagner và Strauss không thì tôi sẽ mất điều đó mất". (Nguồn: Nhaccodien.vn)

Thể trạng độc đáo làm nên vĩ nhân trong âm nhạc

Kĩ thuật đóng một vai trò quan trọng nhưng ngoại hình, cấu trúc vòm họng, xoang mặt và cơ thể của Nilsson có lẽ mới là điều quan trọng nhất làm cho giọng hát của Nilsson đặc biệt đến như vậy. Nilsson thậm chí được đánh giá là có thể trạng "chuẩn" để hát nhạc siêu kịch tính Wagner.

Nilsson sinh ra ở Thụy Điển (Bắc Âu), sở hữu bộ gen chủng tộc Viking cực khỏe, nội lực và sống tại xứ lạnh nên khả năng chống chọi cũng vượt trội. Nilsson không cao, không phải kiểu đồ sộ khổng lồ, cao tơí1m87 như Joan Sutherland (nữ cao màu sắc kịch tính danh tiếng), nhưng bà là một người có thể trạng rắn chắc cứng cỏi.

Gương mặt của Nilsson rộng và gò mà rất cao. Điều này đã vô tình tạo nên những xoang cộng hưởng lớn khác thường. Bên cạnh đó Nilsson còn là con của một nhà nông.

Những tháng ngày nhặt khoai tây rau củ đã giúp Nilsson tăng cường sức khỏe và làm cho vùng lưng của mình rắn chắc. Những công việc tưởng chừng không liên quan này lại vô tình gia tăng sự dẻo dai bền bỉ của giọng hát Nilsson và cả buồng phổi khồng lồ của bà.

Nhìn chung, tài năng bẩm sinh, thể trạng lí tưởng cộng với sự thông minh cần cù là những lý do giúp giọng hát của Nilsson có thể vượt khoảng cách thời gian và không gian để trở thành chuẩn mực cho Opera của Wagner – thứ âm nhạc được mệnh danh là "cỗ máy chém giọng" ca sĩ.

Cơn lốc của âm thanh, cuồn cuộn, hoàn toàn vững chắc và thuần khiết như nguồn năng lượng của tự nhiên, đó là điều mà chắc chắn những người hâm mộ Nilsson có thể chắc chắn khi nhắc đến bà.

Long Phạm