Bộ Công an đề xuất bỏ hình phạt tử hình với 8 tội danh: Phù hợp xu hướng tiến bộ

Bộ Công an đề xuất thay thế hình phạt tử hình bằng hình phạt tù chung thân không xét giảm án ở các tội gián điệp, tham ô tài sản và nhận hối lộ.

Đề xuất phù hợp thực tiễn

Việc “giảm tội bị áp dụng hình phạt tử hình” là một trong những nội dung được đưa ra trong Nghị quyết 27-NQ/TW ngày 9-11-2022 về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới. Đối với các tội danh được xác định phải bỏ hình phạt tử hình thì cần đảm bảo tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của các tội phạm này không cần thiết phải duy trì hình phạt tử hình.

Theo tôi, đa số các tội danh mà Bộ Công an đề xuất bỏ hình phạt tử hình là hợp lý bởi vì việc quy định hình phạt tử hình đối với các tội danh này là không cần thiết và không phù hợp với tình hình thực tế hiện nay.

Chẳng hạn các tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh (Điều 194 BLHS), tội tham ô tài sản (Điều 353 BLHS) và tội nhận hối lộ (Điều 354 BLHS) là các tội phạm mang tính vụ lợi, được thực hiện nhằm mang lại những lợi ích vật chất cho người phạm tội. Việc áp dụng hình phạt tử hình đối với những người phạm tội này là quá nghiêm khắc, không phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội.

Đối với tội vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250 BLHS) thì tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi thấp hơn so với tội mua bán trái phép hoặc tội sản xuất trái phép chất ma túy, người phạm tội thường là những người lao động nghèo… nên việc áp dụng hình phạt tử hình đối với tội phạm này cũng không hợp lý.

Bên cạnh đó, đối với tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421 BLHS) thì kể từ khi ban hành BLHS năm 1985 đến nay, quy định về tội phạm này chưa từng áp dụng tại Việt Nam nên việc bỏ hình phạt đối với tội phạm này là phù hợp với thực tiễn.

Riêng đối với các tội phạm còn lại thuộc nhóm tội xâm phạm đến an ninh quốc gia, bao gồm: Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109 BLHS), tội gián điệp (Điều 110 BLHS) và tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Điều 114 BLHS) thì việc bãi bỏ hình phạt tử hình đối với tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109 BLHS) cần nên xem xét cẩn thận. Bởi so với hai tội phạm còn lại thì đây là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cao hơn khi mục đích của người phạm tội là nhằm lật đổ chính quyền nhân dân, gây nguy hại đặc biệt nghiêm trọng đến an ninh quốc gia. Do đó, đối với tội phạm này thì vẫn nên duy trì hình phạt tử hình nhằm đảm bảo tính răn đe, phòng ngừa, bảo vệ sự tồn tại, vững mạnh của chính quyền nhân dân.

TS TRẦN THANH THẢO, Trường ĐH Luật TP.HCM

Phương án góp phần thu hồi tài sản, bồi thường thiệt hại

Theo số liệu về xu hướng hạn chế và tiến tới xóa bỏ án tử hình trên thế giới được trích dẫn từ các báo cáo của Tổ chức Ân xá Quốc tế (Amnesty International), Liên hợp quốc cũng như thông tin trên báo chí thì tính đến năm 2022, thế giới có 112 quốc gia đã hoàn toàn bãi bỏ án tử hình, 55 quốc gia vẫn áp dụng hình phạt này và 32 quốc gia chưa bãi bỏ hoàn toàn án tử hình nhưng đã đặt nó dưới lệnh tạm hoãn.

Việt Nam đã phê chuẩn Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR) vào ngày 24-9-1982. Đây là một trong những công ước cơ bản về quyền con người, cho phép các quốc gia áp dụng án tử hình nhưng phải giới hạn trong những tội “nghiêm trọng nhất”.

Tuy Việt Nam chưa cam kết quốc tế về việc xóa bỏ án tử hình hoàn toàn nhưng đang dần nội luật hóa xu hướng nhân đạo hóa hình phạt.

Ngoài ra, các lần kiểm điểm định kỳ phổ quát (UPR) của Liên hợp quốc, Việt Nam có tiếp nhận khuyến nghị từ các quốc gia về giảm phạm vi áp dụng hoặc hướng đến xóa bỏ án tử hình.

Nhiều quốc gia châu Âu, Nam Mỹ và một số nước châu Phi đã gia nhập Nghị định thư số 2 của ICCPR (Optional Protocol 2) - về xóa bỏ án tử hình. Tuy nhiên, Việt Nam chưa tham gia nghị định thư này.

Thông tin liên quan án tử hình ở ba quốc gia đông dân nhất:

Trung Quốc vẫn còn mức án tử hình, thi hành nhiều nhất thế giới, xu hướng giảm dần nhưng vẫn duy trì. Mỹ: Còn tử hình, chỉ một số bang thi hành, xu hướng giảm và phân hóa giữa các bang. Ấn Độ: Còn tử hình, rất hiếm thi hành, xu hướng nhân đạo hóa, chủ yếu tuyên rồi chuyển tù chung thân.

Theo tôi, cần thiết giảm hình phạt tử hình liên quan một số tội danh và tiến dần đến việc loại bỏ hình phạt tử hình. Vì các lý do:

Thứ nhất: Mạng sống con người là tối cao. Việc xét xử có thể bị sai lầm, nếu THA tử hình thì không thể khắc phục được.

Thứ hai: Các nước trên thế giới có xu hướng bỏ tử hình. Việc THA tử hình không chứng minh được hiệu quả vượt trội trong phòng ngừa tội phạm.

Thứ ba: Có thể áp dụng hình phạt tù chung thân không giảm án thay cho hình phạt tử hình. Cho phép người phạm tội có cơ hội cải tạo, đóng góp vào việc thu hồi tài sản, bồi thường thiệt hại. Người bị kết án có thể tham gia lao động tạo ra giá trị tài sản hoặc hợp tác trong điều tra để giúp điều tra thêm tội phạm khác.

Luật sư NGUYỄN NGÔ QUANG NHẬT, Đoàn Luật sư TP.HCM

Xây dựng cơ chế phòng ngừa tội phạm từ gốc

Xu hướng toàn cầu về giảm thiểu và bãi bỏ hình phạt tử hình dựa trên nhiều cơ sở khoa học và nhân văn sâu sắc. Nhiều nghiên cứu so sánh về tỉ lệ tội phạm giữa các quốc gia đã bãi bỏ và còn duy trì án tử hình cho thấy không có mối liên hệ rõ ràng giữa việc duy trì hình phạt này với tỉ lệ giảm tội phạm nghiêm trọng.

Về khía cạnh tư pháp, việc tuyên các án tử hình về mặt thực tế chúng ta chưa phát hiện trường hợp nào sai lầm. Tuy nhiên, về mặt lý thuyết mà nói, khó có điều gì là mãi mãi. Trong khi đó, khi đã thi hành án tử hình, khó mà có cơ hội sửa chữa.

Ngoài ra, đối với các tội phạm kinh tế và tham nhũng tại Việt Nam, các nghiên cứu về tội phạm học hiện đại đã chỉ ra rằng hiệu quả răn đe không chỉ đến từ mức độ nghiêm khắc của hình phạt mà còn phụ thuộc vào sự quyết liệt và mạnh mẽ của việc phát hiện và xử lý.

Hơn thế nữa, các cơ quan chức năng cũng đã chỉ ra rằng đối với những loại án này, việc thu hồi tài sản do phạm tội mà có là một trong những ưu tiên, bởi vì mục đích của loại tội phạm này suy cho cùng là các lợi ích về vật chất và khách thể mà tội phạm này xâm phạm có chứa đựng các giá trị về mặt vật chất và tài sản, làm thiệt hại hoặc thất thoát tới các lợi ích của Nhà nước và các tổ chức, cá nhân trong xã hội.

Khi xem xét việc bãi bỏ án tử hình tại Việt Nam, cần đánh giá đa chiều dựa trên đặc thù của từng loại tội phạm và điều kiện xã hội cụ thể của đất nước.

Đối với tội phạm kinh tế và chính trị không có yếu tố bạo lực, việc bãi bỏ án tử hình kết hợp với các biện pháp thu hồi tài sản, phạt tù chung thân và các chế tài kinh tế nghiêm khắc có thể mang lại hiệu quả tích cực hơn. Các đối tượng phạm tội kinh tế thường cân nhắc lợi ích và rủi ro trước khi hành động. Do đó, chính sách cho phép giảm nhẹ hình phạt khi tự nguyện khắc phục hậu quả có thể thúc đẩy việc thu hồi tài sản tham nhũng hiệu quả hơn cho ngân sách nhà nước Việt Nam.

Việc bãi bỏ án tử hình cần đi kèm với việc củng cố đồng bộ các yếu tố khác của hệ thống tư pháp Việt Nam. Cần có sự kết hợp giữa hình phạt tù chung thân không giảm án và cả hình phạt tù có hệ thống giám sát sau khi mãn hạn tù nghiêm ngặt và cơ chế phòng ngừa tội phạm từ gốc. Đây là những yếu tố then chốt để đảm bảo an toàn xã hội khi không còn hình phạt tử hình.

Riêng về tội nhận hối lộ, phân tích thực tế tại Việt Nam cho thấy mối quan hệ phức tạp giữa mức độ nghiêm khắc của hình phạt và hiệu quả phòng, chống tham nhũng. Trong bối cảnh Việt Nam hiện nay, với đặc thù về tình hình tham nhũng và yêu cầu tăng cường kỷ cương, pháp chế thì việc duy trì hình phạt tử hình đối với tội nhận hối lộ ở mức đặc biệt nghiêm trọng vẫn nên được coi như một biện pháp hữu hiệu đối với đấu tranh phòng và chống tham nhũng. Bên cạnh đó, cũng cần có các nghiên cứu kỹ hơn để có một lộ trình loại bỏ hình phạt tử hình đối với loại tội phạm này trong tương lai nếu như phù hợp.

ThS NGUYỄN ĐỨC HIẾU, ĐH Quốc tế, ĐH Quốc gia TP.HCM