Bổ sung các quy định, cơ chế quản lý chặt chẽ đối với các hoạt động liên quan đến đất hiếm

Báo cáo tại phiên họp, Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết, việc xây dựng dự án Luật này được đặt ra trong bối cảnh thế giới đang có những thay đổi mang tính thời đại, đất nước bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình để phát triển bứt phá, giàu mạnh, hùng cường dưới sự lãnh đạo của Đảng; thực hiện cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; phát triển kinh tế tư nhân và phấn đấu đạt mục tiêu tăng trưởng “hai con số” trong giai đoạn mới.

Theo số liệu báo cáo và công bố của các tổ chức quốc tế, đất hiếm giữ vai trò chiến lược trong nhiều ngành công nghiệp quan trọng, mới nổi như công nghiệp công nghệ cao, chuyển đổi năng lượng và công nghiệp quốc phòng với nhu cầu sử dụng ngày càng gia tăng trên thế giới, bao gồm: công nghiệp chip và bán dẫn; nam châm vĩnh cửu; sản xuất chất xúc tác; công nghệ quốc phòng; màn hình và thiết bị hiển thị; nông nghiệp công nghệ cao; hợp kim và vật liệu tiên tiến; tấm pin mặt trời; pin xe điện (EV battery); Robot quân sự và thiết bị tự hành; máy bay không người lái; phương tiện không người lái. Nhu cầu về đất hiếm dự kiến sẽ tăng mạnh trong thập kỷ tới do sự phát triển nhanh chóng của các ngành công nghiệp công nghệ cao, năng lượng tái tạo và ô tô điện.

Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng phát biểu tại phiên họp (Ảnh: Phạm Thắng).

Ông Thắng nhấn mạnh: Đảng, Nhà nước đã ban hành nhiều nghị quyết, chỉ thị, quyết định liên quan đến hoạt động quản lý, xây dựng chiến lược, quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng khoáng sản chiến lược, quan trọng. Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 10/02/2022 của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược địa chất, khoáng sản và công nghiệp khai khoáng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã đề ra mục tiêu, quan điểm phát triển ngành công nghiệp khai thác, chế biến và sử dụng khoáng sản chiến lược, quan trọng. Chiến lược địa chất, khoáng sản và công nghiệp khai khoáng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 được Thủ tướng Chính phủ ban hành tại Quyết định số 334/QĐ-TTg ngày 1/4/2023 yêu cầu “Phát triển ngành công nghiệp khai thác, chế biến và sử dụng quặng đất hiếm vùng trung du và miền núi phía Bắc một cách đồng bộ, hiệu quả và bền vững; sản phẩm công nghiệp sau chế biến phù hợp với trình độ công nghệ, nhu cầu thị trường, đảm bảo hiệu quả kinh tế - xã hội, môi trường”.

Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024 đã có những quy định về quản lý khoáng sản chiến lược, quan trọng (trong đó có đất hiếm), trong đó đã yêu cầu việc khai thác khoáng sản phải lấy hiệu quả kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường làm tiêu chuẩn cơ bản để quyết định đầu tư; khuyến khích các tổ chức, cá nhân có năng lực về vốn, công nghệ, thiết bị tham gia đầu tư khai thác khoáng sản; điều tiết nguồn thu từ khoáng sản để bảo đảm hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, người dân và doanh nghiệp. Tuy nhiên, đất hiếm hiện nay là một loại hàng hóa đặc biệt, tạo ra ảnh hưởng lớn đến quốc phòng, an ninh, ngoại giao trên toàn thế giới dẫn đến yêu cầu phải có những cơ chế quản lý chặt chẽ đối với các hoạt động có liên quan đối với loại hình khoáng sản này.

“Việc bổ sung các quy định riêng về quản lý, chế biến và sử dụng đất hiếm là một trong những giải pháp quan trọng, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước, tạo động lực thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp khai thác, chế biến và sử dụng khoáng sản đất hiếm một cách đồng bộ, hiệu quả và bền vững; đồng thời mang lại lợi ích thiết thực cho đất nước trong bối cảnh thế giới đang thiếu hụt nguồn cung đất hiếm như hiện nay”, ông Thắng nói.

Thẩm tra dự án luật, ông Tạ Đình Thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, công nghệ và môi trường cho hay, về quản lý đất hiếm (khoản 21 Điều 1), Ủy ban Khoa học, công nghệ và môi trường cơ bản tán thành việc bổ sung các quy định cơ chế quản lý chặt chẽ đối với các hoạt động có liên quan đối với đất hiếm theo ý kiến chỉ đạo của cấp có thẩm quyền. Tuy nhiên, đề nghị làm rõ thời gian giữ quyền ưu tiên nộp hồ sơ đề nghị cấp giấy phép khai thác đất hiếm có khác biệt so với khoáng sản nhóm I hay không?; có khống chế số lượng giấy phép đất hiếm cấp cho một tổ chức, cá nhân, nhất là tổ chức, cá nhân nước ngoài không?.

Ông Thi cũng đề nghị quản lý đất hiếm cân nhắc thiết kế thành chương riêng để quy định về các loại khoáng sản chiến lược, trong đó gồm nhiều mục, có mục quy định những vấn đề chung đối với khoáng sản chiến lược; mục quy định về khoáng sản là đất hiếm; mục quy định về các khoáng sản chiến lược khác.

Ông Hoàng Thanh Tùng, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cũng thống nhất với việc bổ sung thêm 1 chương về quản lý đất hiếm. Song ông Tùng đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung 1 chương về khoáng sản chiến lược, trong đó có vấn đề đất hiếm. “Bởi đây là vấn đề quan trọng trong đó có các khoáng sản chiến lược bên cạnh đất hiếm khác như titan; uranium để có khung pháp lý để quản lý. Như vậy sẽ điều chỉnh tổng thể và khái quát hơn, phù hợp hơn với tình hình thực tiễn”, ông Tùng nói.

Bà Nguyễn Thanh Hải, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu cũng cho hay, đất hiếm hiện nay đang là một loại hàng hóa đặc biệt, trong đó có vấn đề sản xuất chip bán dẫn. Do đó cần phải có những cơ chế quản lý chặt chẽ đối với các hoạt động có liên quan đối với loại hình khoáng sản này.

Giải trình thêm, Quyền Bộ trưởng Trần Đức Thắng nêu rằng, quán triệt tinh thần chỉ đạo tại buổi làm việc với Tổng Bí thư, do đó Bộ đã thể hiện 1 chương riêng để nhấn mạnh vai trò của đất hiếm là một loại khoáng sản rất quan trọng. Do đó cần quản lý, khai thác để phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

Việt Thắng