Bộ trưởng AI chống tham nhũng đầu tiên tại Albania và tương lai chính phủ số

Lựa chọn của chính quyền Albania

Thủ tướng Edi Rama giới thiệu Bộ trưởng AI sẽ là thành viên nội các mới, chỉ bốn tháng sau khi ông đắc cử nhiệm kỳ thứ tư sau cuộc bầu cử vào tháng 5. Động thái này được xem là bước đi quan trọng nhằm hướng tới mục tiêu đưa Albania thành quốc gia hoàn toàn không có tham nhũng trong các gói thầu công.

Ảnh minh họa

Tại hội nghị của đảng Xã hội cầm quyền diễn ra ở thủ đô Tirana mới đây, Thủ tướng Rama đã công bố thành phần chính phủ thứ tư liên tiếp của mình. Ông cho biết Diella - nhân vật được hiển thị trên cổng e-Albania trong trang phục truyền thống - sẽ trở thành “người phục vụ trong lĩnh vực mua sắm công”. Tuy nhiên, động thái này chỉ mang tính biểu tượng chứ không phải chính thức, vì Hiến pháp Albania quy định các Bộ trưởng chính phủ phải là công dân có năng lực tinh thần và ít nhất 18 tuổi. Lợi thế của việc sử dụng công nghệ AI so với con người là rất rõ ràng. Bộ trưởng AI Diella, nếu được kiểm soát tốt sẽ khó để xảy ra rò rỉ bất kỳ thông tin bất lợi nào về chính phủ và những nguy cơ về chi tiêu không hợp lý.

Trên thực tế, tham nhũng là vấn đề quan trọng nhất trong quyết tâm đổi mới của chính phủ Albania. Việc thiết lập hệ thống này dự kiến sẽ xóa bỏ mọi nguy cơ tiềm ẩn đến việc đấu thầu công khai và thúc đẩy quá trình triển khai hiệu quả hơn, minh bạch hơn. Bộ trưởng AI Diella, đã hoạt động tại Albania từ trước khi chính phủ mới được thành lập, với vai trò đầu tiên là trợ lý ảo được hỗ trợ bởi AI, hướng dẫn người nộp đơn trong suốt quá trình xử lý các giấy tờ chính thức.

Cơ chế hoạt động và điều hành của Bộ trưởng đặc biệt

Việc trao thầu công khai từ lâu đã là nguồn gốc của các vụ bê bối tham nhũng ở Albania, một quốc gia Balkan với 2,8 triệu dân mà các chuyên gia cho rằng là trung tâm của các băng nhóm tìm cách rửa tiền từ việc buôn bán ma túy và vũ khí trên toàn thế giới, quốc gia này cũng là điểm nóng nạn tham nhũng đã lan tới hành lang quyền lực. Cuộc chiến chống tham nhũng, đặc biệt là trong lĩnh vực hành chính công, là một tiêu chí then chốt trong nỗ lực gia nhập Liên minh châu Âu của Albania trong tương lai và dự kiến chính phủ của thủ tướng Rama mong muốn đưa Albania gia nhập khối này vào năm 2030.

Diella lần đầu tiên được ra mắt vào tháng 1 với tư cách là một trợ lý ảo sử dụng AI trên nền tảng e-Albania, hỗ trợ người dân và doanh nghiệp tiếp cận các xử lý giấy tờ. Trong trang phục truyền thống của Albania, Diella hỗ trợ người dân bằng giọng nói và cấp phát giấy tờ có tem điện tử, giúp giảm thiểu tình trạng chậm trễ khi làm thủ tục hành chính. Theo số liệu chính thức, cho đến nay, Diella đã hỗ trợ phát hành 36.600 tài liệu kỹ thuật số và cung cấp gần 1.000 dịch vụ thông qua nền tảng này.

Thủ tướng Rama tuyên bố rằng các quyết định về đấu thầu sẽ được đưa ra "ngoài các bộ" và chuyển đến tay của Diella, người "phục vụ cho hoạt động mua sắm công". Ông cho biết quy trình này sẽ được thực hiện "từng bước một", nhưng khẳng định Albania sẽ là một quốc gia mà các cuộc đấu thầu công khai 100% không bị tham nhũng và mọi quỹ công tham gia vào quy trình đấu thầu đều minh bạch hóa 100%.

Dù chưa tiết lộ cụ thể cách thức hoạt động và cơ chế xử lý của Bộ trưởng AI nhưng Thủ tướng tự hào rằng Diella đã "hỗ trợ hơn một triệu ứng dụng" trên nền tảng e-Albania nhưng tầm nhìn của ông về vai trò của AI trong chính phủ còn lớn lao hơn nhiều so với một chatbot đơn thuần. Diella sẽ đánh giá các hồ sơ dự thầu và có quyền thuê nhân tài từ khắp nơi trên thế giới, đồng thời phá vỡ những định kiến và sự cứng nhắc trong cách giải quyết vấn đề hiện tại.

Triển vọng áp dụng AI trong các lĩnh vực công

Thủ tướng Rama thể hiện sự quyết tâm khi nói về việc mạnh dạn áp dụng AI trong các lĩnh vực công, vượt qua các quốc gia lớn hơn, tiên tiến hơn, vốn vẫn còn bị bó buộc trong cách làm việc truyền thống. Trong khi đó, phản ứng trước vai trò mới của Diella, Đảng Dân chủ đối lập đã gọi sáng kiến này là "lố bịch" và "vi hiến".

Nhà sáng lập công ty dịch vụ tài chính Balkans Capital, Aneida Bajraktari Bicja, cho rằng Bộ trưởng AI có thể mang tính xây dựng nếu nó phát triển thành hệ thống thực sự giúp cải thiện tính minh bạch và niềm tin vào quy trình mua sắm công. Các chuyên gia chống tham nhũng cũng lưu ý đến tiềm năng triển khai AI để giảm thiểu vấn nạn tham nhũng ở Albania và nhiều quốc gia trong khu vực.

Tuy nhiên việc này cũng đặt ra những thách thức cho các cơ quan quản lý, đó là tính trách nhiệm và những rủi ro tiềm ẩn nếu phụ thuộc vào nền tảng này. Dù sai sót có thể xảy ra nhưng Tiến sĩ Andi Hoxhaj, một chuyên gia về Tây Balkan, vẫn lạc quan cho biết AI là một công cụ mới, nếu được lập trình đúng cách thì có thể minh bạch hóa và thông tin chi tiết các số liệu, qua đó đánh giá được công ty nào có khả năng đáp ứng các điều kiện và tiêu chí theo yêu cầu.

Phần đông các chuyên gia trong lĩnh vực này cho rằng với khả năng và ưu thế mà AI đem lại cho xã hội sẽ tạo ra bước đột phá trong việc thay đổi phương thức quản lý truyền thống. Do đó, bên cạnh những khó khăn và thách thức phải đối mặt, chúng ta cần xây dựng hệ thống bảo mật nghiêm ngặt để bảo vệ hệ thống dữ liệu và AI cũng như để đảm bảo quá trình vận hành được diễn ra một cách an toàn.

Mặt khác, các cơ quan chịu trách nhiệm cần xây dựng các đội phản ứng nhanh để khắc phục các sự cố kỹ thuật trong trường hợp cần thiết, có những tiêu chuẩn bảo vệ công cụ AI cụ thể, phân quyền truy cập, thiết lập cơ chế cảnh báo, giám sát, kiểm định và đánh giá độc lập đối với AI trong quản lý chung, tránh tình trạng lạm dụng công nghệ hoặc sử dụng AI không kiểm soát. Rõ ràng, dù với cương vị là Bộ trưởng AI nhưng đó vẫn là sản phẩm do con người tạo ra, vì vậy việc thực thi cần phải được kiểm tra chéo bởi con người, con người phải là chốt chặn cuối cùng, có vai trò quyết định trên cơ sở gợi ý đề xuất của trí tuệ nhân tạo.

Hải Đăng/VOV-Praha