Bộ trưởng Công Thương Trần Tuấn Anh: Không một dự án thủy điện nào sử dụng diện tích rừng tự nhiên

Trong phiên thảo luận chiều nay 4/11 Phó chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cho biết, Bộ trưởng Công Thương Trần Tuấn Anh sẽ giải trình ý kiến các đại biểu trước đó, bao gồm hoạt động của các thủy điện trong mưa lũ ở miền Trung vừa qua.

"Chúng ta đang phụ thuộc rất nhiều vào năng lượng nhập khẩu, năng lượng sơ cấp đã gần hết, thủy điện vì thế là nguồn năng lượng rất quan trọng", ông nói. Ngoài chức năng phát điện, các hồ chứa còn có tác dụng tích nước, tùy công suất có thể cắt giảm, điều tiết lũ. Vì thế, việc quản lý, khai thác nguồn năng lượng này như thế nào là nhiệm vụ quan trọng của đất nước.

Bày tỏ chia sẻ về những mất mát thiệt hại do bão lũ thiên tai ở miền Trung vừa qua, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho biết, hiện cả nước có 429 thủy điện, chiếm 36,7% tổng công suất phát điện, là nguồn năng lượng tái tạo quan trọng, ít gây ô nhiễm, gần như không phát thải.

Bộ trưởng Công Thương Trần Tuấn Anh

Tuy nhiên, thủy điện có cả mặt tích cực và hạn chế. Đặc biệt, với tổng dung tích 56 tỷ m3, chiếm 86% tổng dung tích hồ chứa nước trên địa bàn cả nước, việc quản lý, vận hành các hồ chứa thủy điện có ý nghĩa rất quan trọng trong việc tích nước và tùy công suất có thể cắt lũ và phục vụ nhu cầu khác. Mặt khác, việc xây dựng các thủy điện có thể tác động đến dòng chảy, kết cấu địa chất, nguồn lợi thủy sản và trước đây cũng có liên quan đến tình trạng mất rừng tự nhiên, ảnh hưởng đến chức năng của rừng trong phòng chống lũ bão. Tuy nhiên, thực hiện các nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ, từ năm 2016 đến nay, cơ quan quản lý Nhà nước thực hiện nghiêm túc, tuyệt đối không phê duyệt các dự án thủy điện nhỏ nào có sử dụng đất rừng tự nhiên.

Sau nghị quyết 62 của Quốc hội cuối năm 2013 và nghị quyết 11 của Chính phủ, công tác phát triển, vận hành thủy điện, an toàn hồ đập đã được đảm bảo. Từ năm 2016, Bộ Công Thương phối hợp Bộ ngành, địa phương không bổ sung bất kỳ dự án thủy điện nào, dù lớn hay nhỏ, sử dụng đất rừng tự nhiên. Tỷ lệ chiếm dụng đất từ các dự án được bổ sung quy hoạch cũng giảm, chỉ có 1,9 ha đất sản xuất nông nghiệp, đất rừng trồng, rừng nghèo cho 1MW điện, thấp hơn mức chiếm dụng 10 ha đất cho 1MW theo quy định. "Điều đó chứng tỏ chúng ta đã thực thi chính sách chặt chẽ, nghiêm túc", Bộ trưởng nói.

Liên quan tới công tác vận hành, Bộ trưởng cho biết: Hiện đã có đầy đủ quy định quản lý Nhà nước trong đảm bảo công tác an toàn hồ đập thủy điện cũng như vận hành công trình hồ thủy điện cả liên hồ, đơn hồ, trong đó, quy định trách nhiệm rất rõ của các bộ ngành, địa phương. Thừa nhận nguy cơ thủy điện xả lũ quá mức nước về hồ có thể gây thiệt hại, như trường hợp đã xảy ra với Thủy điện Hố Hô năm 2016 (và sau đó đã bị xử lý rất kiên quyết), song vị Bộ trưởng cho hay: “Vừa qua đã đảm bảo giám sát chặt chẽ quy trình vận hành của thủy điện, đảm bảo lượng nước xả về hạ du không bao giờ quá lượng nước về hồ. Bản đồ ngập lụt của vùng hạ du là một căn cứ quan trọng để chủ dự án thủy điện thực hiện quy trình vận hành hồ”.

Các địa phương đều có hệ thống quan trắc, giám sát, đo lường vận hành của thủy điện. Nguyên tắc là lượng nước xả về hạ du không vượt quá lưu lượng nước về đập. Các chủ đập phải có kế hoạch báo cáo địa phương việc điều tiết, quy trình vận hành, đảm bảo vấn đề xả lũ, an toàn tình mạng cho nhân dân.

Bộ trưởng cho biết thống nhất với ý kiến các đại biểu đã nêu về vấn đề giám sát việc xả lũ. Dù trong bối cảnh khuôn khổ pháp lý đầy đủ, nhưng không tránh được trường hợp vi phạm. Như năm 2016, Thủy điện Hố Hô xả lũ vượt quá mức nước về hồ, gây lụt hạ du. Các cơ quan chức năng đã xử lý, thu giấy phép hoạt động, phạt hành chính, trước khi cho phép hoạt động trở lại.

Riêng câu chuyện thủy điện ảnh hưởng tới lũ bão, sạt lở, thậm chí là động đất, Bộ trưởng Tuấn Anh cho biết đã tham gia cùng đoàn công tác hai lần tại Quảng Bình, Quảng Trị, hay đợt công tác mới tại Quảng Nam, Quảng Ngãi. Trước mắt, phải khẳng định, sạt lở đất gắn chặt với yếu tố thời tiết dị thường. Lượng mưa ở các tỉnh này là con số rất lớn, thời gian lưu bão của cơn bão Molave cũng tới 6 tiếng, tác động nhiều đến địa chất, thổ nhưỡng, gây ra sụt lở nghiêm trọng.

"Không phủ nhận việc mất rừng đầu nguồn, thảm thực vật là những vấn đề do tác động của con người, từ các dự án như thủy điện. Tuy nhiên, do biến đổi khí hậu và những yếu tố cực đoan của thời tiết, chúng tôi cho rằng phải xác định việc đối phó với thiên tai bão lũ là câu chuyện mới", Bộ trưởng nhận xét và cho rằng, giải pháp phải đặt vào công tác nghiên cứu khoa học, đưa ra cảnh báo một cách cụ thể hơn, đặc biệt là lập bản đồ khu vực sụt lún, nguy cơ diễn biến cực đoan. Riêng thủy điện cũng cần tăng cường hơn nữa công tác quản lý.

"Chúng tôi xin tiếp thu ý kiến các đại biểu. Tới đây, Bộ sẽ làm việc với các Bộ ngành, địa phương để nghiên cứu cụ thể, đánh giá các mặt còn hạn chế, từ đó tham mưu chính sách với Chính phủ siết chặt hoạt động thủy điện, hạn chế tối đa tac động tiêu cực", Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nói.

Đánh giá về tác động, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh không phủ nhận tác động tiêu cực của thủy điện đến môi trường, cũng như đời sống dân sinh. Nhưng đánh giá, đây là vấn đề tổng thể, tùy thuộc vào cách thức khai thác của con người. Giai đoạn trước, nhiều thủy điện chiếm dụng đất rừng tự nhiên, ảnh hưởng rừng đầu nguồn, chức năng của rừng. Vì vậy, từ lâu, thủy điện đã được quan tâm đặc biệt. Giai đoạn 2016, Bộ Công Thương cùng các Bộ ngành đưa ra khỏi quy hoạch 472 dự án thủy điện, 8 dự án thủy điện bậc thang, đồng thời loại bỏ 213 điểm tiềm năng phát triển thủy điện khỏi quy hoạch phát triển.

Bộ trưởng Bộ Công Thương cho biết, đã đi thực tế tại các địa phương bị thiên tai vừa qua như Quảng Bình, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh khẳng định, việc sạt lở đất gây tác hại nghiêm trọng là do yếu tố thời tiết, cụ thể là lượng mưa rất lớn chứ không liên quan đến vận hành của các nhà máy thủy điện.

Trước đó, Bộ trưởng Công Thương Trần Tuấn Anh đã phát biểu như trên tại phiên thảo luận tổ của Quốc hội về tình hình kinh tế - xã hội, sáng 2/11. Theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, trong bối cảnh thay đổi thời tiết, biến đổi khí hậu với tính dị thường và cực đoan ngày càng lớn, chúng ta đã chứng kiến những cơn bão liên tục đổ bộ vào miền Trung, kèm theo đó là lượng mưa lớn và kéo dài. "Do đó, việc ứng phó với thiên tai, biến đổi khí hậu và và bão lụt, bảo đảm an toàn của hồ thủy điện, hồ chứa nước, hồ thủy lợi là nhiệm vụ trọng tâm quan trọng của Chính phủ với các bộ ngành" - Bộ trưởng nêu rõ.

Hiện có đầy đủ quy định quản lý nhà nước trong đảm bảo công tác an toàn hồ đập thủy điện cũng như vận hành công trình hồ thủy điện cả liên hồ, đơn hồ. Trong đó, quy định trách nhiệm rất rõ các bộ ngành, trong đó có Bộ Công Thương, Bộ Xây Dựng, Bộ Tài nguyên và Môi trường trong đảm bảo quản lý an toàn hồ đập thủy điện, cũng như quy trình vận hành đơn hồ, liên hồ, công tác vận hành của các hồ, đập thủy điện.

Theo ông Tuấn Anh, thông tin thủy điện một số nơi gây ngập lụt "chỉ là cách viết trên truyền thông"; thực tế số liệu quan trắc cho thấy các hồ thủy điện có tác dụng điều tiết, cắt lũ. Đơn cử, thủy điện Đắk Mi 4 là hồ thủy điện dung tích lớn, thời điểm đỉnh lũ ngày 28/10, nước về hồ lên tới 17.000 m3/s. Chính nhờ dung tích lớn nên hồ Đắk Mi 4 có khả năng chứa nước để điều tiết, giúp cắt lũ tới 55%.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nhấn mạnh, bên cạnh đó, những yêu cầu khi đánh giá tác động môi trường của các dự án về năng lượng nói chung trong Quy hoạch điện VIII, thủy điện nói riêng sẽ được nâng cấp và được tổ chức kiểm soát chặt chẽ, bài bản hơn nữa.

Trước đó, đại biểu Trần Thị Dung nói việc phát triển thủy điện vừa và nhỏ cho thấy cơ chế, chính sách chưa có "rào cản" thích hợp để loại ra các dự án kém hiệu quả, rủi ro cao, có thể phá vỡ sinh kế, làm mất rừng. Tháng 10/2018, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Công Thương và các tỉnh loại bỏ 474 dự án thủy điện có khả năng tác đông xấu đến môi trường, không mang lai lợi ích về mặt kiểm soát lũ lụt, thủy lợi. Hầu hết các dự án này nằm ở các tỉnh miền núi, trung du, Tây Nguyên và một số tỉnh ven biển. Một số ý kiến phản ánh nghi vấn nhà đầu tư đã lợi dụng thủy điện nhỏ để lấy gỗ thu lợi, gây tác động tiêu cực đến môi trường.

Xem Thêm: Đề nghị xem xét lại mục tiêu GDP năm 2021 đang quá cao

Nguyễn Dung(t/h)