Bộ xây dựng nói về việc giải phóng mặt bằng làm đường sắt cao tốc Bắc - Nam

Tại buổi họp báo quý II của Bộ Xây dựng vào sáng 20-6, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy cho biết Quốc hội thống nhất chủ trương tách giải phóng mặt bằng dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam thành một dự án độc lập giao cho địa phương chủ động và kịp thời triển khai.

Đa số dự án chậm tiến độ là do không có mặt bằng sạch

Theo lãnh đạo Bộ Xây dựng, thực tế, từ trước đến nay công tác đầu tư xây dựng nói chung, đặc biệt tại các đô thị, giải phóng mặt bằng luôn là điều nhức nhối.

Theo đánh giá của Bộ Xây dựng, 70% nguyên nhân chậm tiến độ các dự án đến từ công tác giải phóng mặt bằng. Điển hình là những dự án metro đang triển khai ở Hà Nội và TP.HCM.

Pháp luật trước đây quy định phải phê duyệt dự án, thiết kế kỹ thuật mới tiến hành xây dựng hồ sơ giải phóng mặt bằng để cắm cọc bàn giao cho địa phương. Sau đó, địa phương mới tiến hành triển khai giải phóng mặt bằng. Quy trình như vậy khiến nhiều nhà thầu vừa thi công vừa chờ mặt bằng.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy. Ảnh: V.LONG

Trên cơ sở đánh giá toàn diện về công tác giải phóng mặt bằng, Chính phủ trình các cấp có thẩm quyền ban hành nhiều nghị quyết và quyết định tạo hành lang pháp lý cho phép việc thu hồi đất được triển khai trước một bước, trong đó có dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam.

Theo đó, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Xây dựng giao Ban Quản lý dự án đường sắt dựa trên báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án tiến hành bàn giao mốc giới cho các tỉnh có dự án đường sắt cao tốc đi qua. Trên cơ sở đó, các địa phương tiến hành lập Ban chỉ đạo triển khai kiểm đếm các hộ bị ảnh hưởng, xác định nhu cầu tái định cư, quy hoạch sử dụng đất làm khu tái định cư.

Việc triển khai công tác đầu tư xây dựng và giải phóng mặt bằng song song như trên được ông Huy nhìn nhận là “mang lại lợi ích kinh khủng”. Chẳng hạn như dự án đường bộ cao tốc Bắc – Nam giai đoạn 2, công tác giải phóng mặt bằng nếu triển khai theo quy định thông thường nhanh nhất phải mất 5-7 năm, nhưng nếu làm trước như vừa qua chỉ mất 2 năm, rút được ít nhất 3 năm.

“Chúng ta cứ hình dung chỉ cần công tác giải phóng mặt bằng chậm một năm chỉ tính riêng lạm phát đã gây tổn thất rất lớn cho nhà thầu, thiết bị và con người đều phải ngồi chờ…” - ông Huy dẫn chứng.

Còn với địa phương, lãnh đạo Bộ Xây dựng cho rằng việc triển khai giải phóng mặt bằng sớm giúp họ có thời gian đo đạc, kiểm đếm, thực hiện xây dựng ngay khu tái định cư.

“Tuy nhiên, nước ta trải qua nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau khiến việc xác định nguồn gốc đất rất khó khăn, có lô đất phải truy tìm mãi mới ra chủ đất. Vì vậy để hoàn thành sớm công tác giải phóng mặt bằng ngoài sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị rất cần sự đồng thuận của người dân” - Thứ trưởng Bộ Xây dựng chia sẻ.

Đã thực hiện bàn giao hồ sơ để địa phương thu hồi đất

Theo Bộ Xây dựng, dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam dài 1.541 km, điểm đầu tại ga Ngọc Hồi (Hà Nội), điểm cuối tại ga Thủ Thiêm (TPHCM), đi qua 20 tỉnh thành. Sau khi sắp xếp đơn vị hành chính, số địa phương còn lại là 15.

Dự án gồm 23 ga, trong đó có 5 ga hàng hóa. Nhu cầu sử dụng đất sơ bộ khoảng 10.827 ha. Dự kiến khoảng 120.836 hộ dân phải tái định cư.

Hiện Chính phủ giao Bộ Xây dựng rà soát, bàn giao hồ sơ thiết kế sơ bộ và ranh giới giải phóng mặt bằng để địa phương xây dựng kế hoạch, triển khai tái định cư và công tác bồi thường. Tính đến nay, bộ đã bàn giao hồ sơ cho 20 địa phương.

Dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam dự kiến khởi công xây dựng vào cuối năm 2026. Ảnh sử dụng công nghệ AI.

Trong đó, Bộ Xây dựng lưu ý các địa phương nơi dự án đi qua phải khẩn trương lập kế hoạch chi tiết, chủ động ứng vốn ngân sách địa phương để thực hiện công tác giải phóng mặt bằng, lập ban chỉ đạo giải phóng mặt bằng trước ngày 1-7-2025.

Tính đến thời điểm ngày 12-6, UBND các tỉnh, thành đã giao nhiệm vụ cụ thể cho các đơn vị phụ trách giải phóng mặt bằng. Tuy nhiên, mới có Ninh Bình lập ban chỉ đạo giải phóng mặt bằng, năm tỉnh là Vĩnh Phúc, Phú Yên, Hà Tĩnh, Thanh Hóa và Ninh Bình hoàn thành rà soát sơ bộ nhu cầu tái định cư; riêng Huế mới lập kế hoạch triển khai.

Trước tình hình trên, tại cuộc làm việc ngày 16-6 với Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà về công tác triển khai dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam, Bộ Xây dựng đề nghị các địa phương tập trung rà soát, điều chỉnh quy hoạch đô thị – nông thôn, kế hoạch sử dụng đất, xác định vị trí và lập dự án xây dựng khu tái định cư…

Các địa phương cũng được yêu cầu hoàn thành công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư cơ bản trước tháng 12-2026 để bàn giao mặt bằng cho nhà thầu thi công.

Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) chủ trì thực hiện tiểu dự án di dời các công trình điện từ 110 kV trở lên, hoàn thành trước tháng 12-2026.

Kết luận, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà giao Bộ Xây dựng làm việc trực tiếp với từng địa phương để rà soát thực địa, đặc biệt tại các đoạn tuyến đi qua vùng lõi rừng tự nhiên, khu vực quốc phòng, an ninh, di sản văn hóa hoặc khu dân cư đông đúc. Dù hướng tuyến mới chỉ xác định trên bản đồ, địa phương cần chủ động xác định diện tích đất, dân cư bị ảnh hưởng để lên phương án cụ thể.

Địa phương cũng được yêu cầu điều chỉnh quy hoạch xung quanh nhà ga nhằm tối ưu kết nối giao thông, phát triển đô thị hiện đại. Trong khi hồ sơ thiết kế chưa hoàn chỉnh, địa phương được tạm gửi đề xuất phần tái định cư để cấp vốn, không để xảy ra tình trạng đùn đẩy trách nhiệm giữa các bộ ngành.

Lãnh đạo Chính phủ cũng yêu cầu mỗi tỉnh lập ban chỉ đạo và tổ giúp việc điều hành trực tiếp việc giải phóng mặt bằng và tái định cư, có thể phân cấp cho xã nhưng phải chịu trách nhiệm trước Trung ương.

VIẾT LONG