Bước ngoặt ngoại giao: Israel và Syria chuẩn bị ký thỏa thuận an ninh
Israel và Syria đang tiến gần tới một thỏa thuận an ninh được coi là bước ngoặt trong quan hệ song phương, với kỳ vọng chấm dứt tình trạng thù địch kéo dài nhiều thập kỷ tại Syria.
Binh sĩ Israel được triển khai gần vùng đệm ở Cao nguyên Golan ngày 9/12/2024. Ảnh minh họa: THX/TTXVN
Theo giới ngoại giao khu vực, thỏa thuận có thể sẽ được ký trước cuối năm 2025, đánh dấu sự thay đổi quan trọng trong cục diện Trung Đông.
Theo hãng tin TASS ngày 18/9 dẫn nguồn từ AFP, một quan chức Bộ Ngoại giao Syria cho biết các cuộc đàm phán với Israel đã đạt “tiến triển đáng kể”, đồng thời nhấn mạnh rằng hai bên mong muốn đạt được một số thỏa thuận trong lĩnh vực quân sự và an ninh vào cuối năm nay. Vị quan chức này cho rằng đây có thể là bước đi “chấm dứt tình trạng thù địch ở Syria”, vốn kéo dài từ sau Chiến tranh Arab - Israel năm 1973 và chỉ được điều chỉnh tạm thời bởi Thỏa thuận Rút quân năm 1974.
Trong tuần này, Ngoại trưởng Syria Asaad al-Shibani và Bộ trưởng Chiến lược Israel Ron Dermer đã tham gia một cuộc hội đàm kéo dài năm giờ tại London, dưới sự trung gian của Mỹ. Đặc phái viên Mỹ về Trung Đông, ông Tom Barrack, đóng vai trò điều phối. Theo Đài Truyền hình Syria, hai bộ trưởng đã tập trung thảo luận về một dự thảo thỏa thuận mới thay thế cho cơ chế an ninh tạm thời năm 1974, vốn không còn phù hợp với tình hình thực địa hiện nay.
Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa bày tỏ kỳ vọng các cuộc tiếp xúc với Israel sẽ mang lại “kết quả cụ thể trong những ngày tới”. Tuy nhiên, ông đồng thời nhấn mạnh yêu cầu Liên hợp quốc phải tái triển khai lực lượng quan sát viên tại khu vực Cao nguyên Golan. Ông Sharaa cũng kêu gọi Israel tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ Syria và ngừng mọi hành động xâm phạm không phận.
Theo tờ Al Nahar (Liban), dự thảo thỏa thuận do Israel đề xuất được xây dựng dựa trên khuôn mẫu Hiệp ước hòa bình Ai Cập - Israel năm 1979. Bản dự thảo nêu rõ việc thành lập ba khu phi quân sự tại khu vực tây nam Damascus, áp dụng các chế độ kiểm soát an ninh khác nhau tùy theo khoảng cách đến biên giới Israel. Syria chỉ được phép triển khai lực lượng cảnh sát tại các khu vực này, trong khi mọi chuyến bay quân sự đều bị cấm. Ngoài ra, Israel khẳng định sẽ tiếp tục duy trì quyền kiểm soát Núi Hermon (Jabal El Sheikh), nơi nước này chiếm giữ từ tháng 12/2024 sau khi Damascus tiến hành chuyển giao quyền lực.
Các nhà phân tích cho rằng nếu thỏa thuận được ký kết, đây sẽ là bước tiến mang tính lịch sử, góp phần thay đổi an ninh khu vực Trung Đông. Từ lâu, Israel và Syria luôn trong tình trạng căng thẳng, đặc biệt tại Cao nguyên Golan - vùng lãnh thổ mà Israel chiếm giữ và sáp nhập vào năm 1981 nhưng không được Liên hợp quốc công nhận. Những nỗ lực đàm phán trước đây giữa hai nước, dù có lúc tiến triển, đều thất bại do bất đồng về lãnh thổ và sự can dự của các cường quốc.
Tuy nhiên, giới quan sát cũng cảnh báo rằng còn nhiều trở ngại lớn. Một mặt, Israel muốn đảm bảo an ninh biên giới, đặc biệt sau khi kiểm soát thêm một số khu vực chiến lược từ cuối năm 2024. Mặt khác, Syria đặt điều kiện về việc khôi phục toàn vẹn lãnh thổ và khẳng định chủ quyền không thể thương lượng tại Golan. Bên cạnh đó, sự hiện diện và lợi ích của các nước lớn như Mỹ, Nga và Iran cũng khiến tiến trình đàm phán trở nên phức tạp hơn.
Dù vậy, việc hai bên ngồi lại với nhau và đạt tiến triển trong đàm phán cho thấy một tín hiệu tích cực. Nếu được hiện thực hóa, thỏa thuận an ninh giữa Israel và Syria không chỉ giảm căng thẳng song phương mà còn có thể mở đường cho những sắp xếp rộng hơn nhằm ổn định Trung Đông trong giai đoạn mới.
