Bước tiến vượt bậc trong quan hệ Nga và phương Tây

Ngoại trưởng Pháp và người đồng cấp Nga tại cuộc họp Hội đồng hợp tác an ninh Pháp-Nga (2+2), tại Moscow, Nga, ngày 9/9/2019

Sáng ngày 7/9/2019, hai chiếc xe ca cửa sổ kính màu rời khỏi nhà tù Lefortovo ở Moscow đến sân bay Vnukovo, phía tây nam thủ đô nước Nga. 35 tù nhân Ukraine đã bước ra khỏi xe để lên máy bay với hành trình tới Kiev. Trong số đó, 24 thủy thủ bị Nga bắt giữ năm ngoái ở eo biển Kerch. Ngoài ra còn có nhà báo Roman Souchtchenko, đạo diễn Oleg Sentsov, những người Ukraine đã bị Nga kết tội âm mưu khủng bố.

Khi chiếc máy bay Antonov chở 35 tù nhân Ukraine bắt đầu hạ cánh xuống đường băng của sân bay Kiev, đám đông đứng chờ tỏ vẻ thiếu kiên nhẫn. Họ là người thân, bạn bè của các tù nhân và không thể thiếu các nhà báo. Khi cánh cửa máy bay mở ra những tù nhân lần lượt bước xuống, họ được Tổng thống Volodymyr Zelensky chào đón từng người một, sau đó là những cái ôm từ vòng tay của người thân, những lời chúc mừng của các phóng viên ở Kiev.

Việc trao đổi tù nhân này là một lời hứa trong chiến dịch tranh cử của ông Zelensky. "Tôi Volodymyr Zelensky và Tổng thống Vladimir Putin đã làm đúng những gì chúng tôi đã hứa", Tổng thống Ukraine phát biểu.

Người cuối cùng ra khỏi máy bay là Oleg Sentsov, nhà làm phim người Ukraine. Đón ông ở sân bay là con gái ông. "Hôm nay thực sự là một ngày tốt. Tôi với bạn bè của tôi rất hạnh phúc khi được trở về quê hương. Chúng tôi muốn cảm ơn tất cả những người đã ủng hộ chúng tôi trong suốt những năm qua, những người đã giúp đỡ chúng tôi... Tôi hy vọng rằng tất cả các tù nhân khác sẽ sớm được thả ra”, ông Sentsov nói với những người ủng hộ mình. Oleg Sentsov đã trải qua 5 năm trong tù ở Nga. Ông bị lực lượng đặc nhiệm Nga FSB bắt ở Crimea và bị tuyên án 20 năm tù giam vì cáo buộc âm mưu khủng bố.

Sau cuộc hội ngộ ngắn tại sân bay, 35 người tù vừa được tự do lên xe buýt đến bệnh viện để thực hiện một loạt các xét nghiệm cần thiết.

Oleg Sentsov cũng như 10 người Ukraine khác có trong cuộc trao đổi này được đích thân Tổng thống Vladimir Putin ký lệnh ân xá. Theo thông báo từ Điện Kremlin, 35 người Nga bị Ukraine cầm tù cũng được thả cùng thời điểm. Trong số này có thủ lĩnh của phe nổi dậy tại miền đông Ukraine, là Volodymyr Tsemakh. Nhân vật này được coi là một trong những nhân chứng then chốt trong vụ máy bay Malaysia MH17 bị bắn hạ tại miền đông Ukraine hồi năm 2014.

Bộ Ngoại giao Nga bình luận về việc trao đổi tù nhân giữa Moscow và Kiev: "Chúng tôi tin rằng việc trao đổi tù nhân giữa Nga và Ukraine là một tín hiệu tích cực cần phải tuân theo các bước quan trọng khác để đưa quan hệ Nga-Ukraine ra khỏi tình trạng bế tắc hiện tại cũng như để góp phần hiện thực hóa các thỏa thuận Minsk...".

Bộ Ngoại giao Nga nhấn mạnh rằng việc trao đổi tù nhân đã được thực hiện nhờ vào việc thực hiện các thỏa thuận được ký kết giữa Tổng thống hai nước. "Không giống như những người tiền nhiệm, chính quyền mới của ông Volodymyr Zelensky đã cho thấy một cách tiếp cận thận trọng và sẵn sàng thỏa hiệp”, tuyên bố của Bộ Ngoại giao Nga viết. Theo các nhà ngoại giao Nga, "vai trò chính" trong việc bình thường hóa tình hình ở Ukraine thuộc về chính quyền Ukraine, họ phải từ bỏ thói quen buộc tội Nga phải chịu trách nhiệm cho tất cả những bất hạnh xảy ra với đất nước họ: "Đổ lỗi cho Nga vĩnh viễn sẽ không đưa đất nước họ đến gần hơn với những giải pháp cho các vấn đề kinh tế và trong nước. Nga, với tư cách là một trong những nước bảo lãnh các thỏa thuận Minsk, khẳng định sẵn sàng thúc đẩy các hành động mang tính xây dựng nhằm góp phần vào thỏa thuận giữa các bên trong cuộc xung đột nội bộ ở Ukraine".

Các điều khoản của cuộc trao đổi này là chủ đề của các cuộc đàm phán khó khăn giữa Moscow và Kiev. Thứ Năm tuần trước, Tổng thống Vladimir Putin đã lần đầu tiên phát biểu về chủ đề này. Ông nói rằng cuộc trao đổi sắp diễn ra và là bước đệm cho việc bình thường hóa quan hệ giữa hai nước.

Đây là một sự sưởi ấm mới trong mối quan hệ giữa Moscow và Kiev kể từ khi cuộc khủng hoảng bùng nổ ở Ukraine vào cuối năm 2013. Cuộc trao đổi được ca ngợi bởi các nhà lãnh đạo Mỹ, Đức và Pháp. Thủ tướng Đức Merkel nói đến một "tia hy vọng". Vào sáng 7/9, Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Mark Esper, đang ở thăm Pháp cùng Bộ trưởng Quốc phòng Florence Parly, đã lên tiếng chúc mừng cuộc trao đổi tù nhân trên nhưng vẫn lưu ý rằng các nước phương Tây vẫn sẽ không dễ làm bạn với Nga.

Việc trao đổi này giúp Nga hạ nhiệt quan hệ với nước láng giềng và với Liên minh châu Âu. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhấn mạnh rằng các điều kiện sẽ nhanh chóng được đáp ứng để tổ chức một hội nghị thượng đỉnh hòa bình về Ukraine. Ông muốn có một hội nghị thượng đỉnh theo định dạng Normandy, quy tụ những người đứng đầu nhà nước Ukraine, Nga, Đức và Pháp. Hội nghị có thể được tổ chức vào cuối tháng 9 này, sau 4 năm bị đình trệ. Thủ tướng Đức Angela Merkel cho biết cuộc gặp sẽ được tổ chức tại Paris.

Một tháng trước, Tổng thống Emmanuel Macron đã mời Tổng thống Vladimir Putin tới Pháp. Ngày 9/9, Nga và Pháp họp cấp cao trong khuôn khổ 2+2 (Ngoại giao và Quốc phòng) đầu tiên tại Moscow kể từ 2014, sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea. Với ngành ngoại giao Nga, đây là một tín hiệu mới cho việc bình thường hóa và hòa dịu quan hệ giữa Nga và Pháp, một trong những nước lớn của Liên minh châu Âu. Đây là một thiện chí đối thoại do chính Tổng thống Pháp đề xuất. Tại cuộc họp ngày 9/9, các bộ trưởng Pháp và Nga bàn về nhiều vấn đề từ Syria, Iran, cho đến cả Ukraine mà sự kiện mới nhất là cuộc trao đổi tù nhân quan trọng vừa diễn ra. Đây có thể sẽ là khúc dạo đầu cho việc tái khởi động các cuộc thương lượng cho hồ sơ Ukraine hoàn toàn bị ngưng trệ kể từ khi thỏa thuận Minks được ký kết năm 2015.

Với Moscow, điều quan trọng hơn cả là mong muốn không chỉ thoát khỏi sự cô lập ngoại giao - nối lại đối thoại với các nước phương Tây - mà nhất là phải đạt được việc dỡ bỏ các trừng phạt đang đè nặng lên nền kinh tế đất nước. Để có được điều này, cần phải có tiến triển trong hồ sơ Ukraine, từ phá gỡ mìn, rút các vũ khí hạng nặng và các vấn đề chính trị của thỏa thuận Minks.

Trong một tuyên bố, Ngoại trưởng Pháp cho biết ông muốn hỗ trợ những nỗ lực của Kiev và Moscow để có được tiến bộ hơn nữa trong những tuần tới. Theo Bộ trưởng Pháp, ưu tiên hàng đầu là củng cố lệnh ngừng bắn giữa hai nước, rút vũ khí hạng nặng, rà phá bom mìn và các biện pháp nhân đạo khẩn cấp cho người dân khu vực Donbass.

Tuy nhiên, các cuộc đàm phán sẽ phức tạp hơn việc thả tù nhân: bảo đảm lệnh ngừng bắn, xác định giải pháp chính trị cho cuộc chiến, lên kế hoạch cho tương lai của Crimea hoặc giải quyết các vấn đề nghiêm trọng về năng lượng, kinh tế và thương mại.

Về phần mình, Tổng thống Zelensky trước đây đã kêu gọi một cuộc họp khẩn cấp của các nhà lãnh đạo định dạng Normandy với sự tham gia của Tổng thống Donald Trump và cựu lãnh đạo chính phủ Anh, Theresa May.

Tổng thống Nga Putin cho biết vào hồi tháng 7/2019 rằng có thể xem xét đề xuất của Ukraine về việc mở rộng định dạng Normandy sau khi chính phủ mới ở Kiev được thành lập và các cuộc bầu cử quốc hội ở Ukraine được tổ chức xong. Ngoài ra, ông cũng nói rằng cần phải có sự đồng ý của các quốc gia khác trong định dạng Normandy.

H.Phan

AFP