Cá chép vượt vũ môn

Cá chép nổi danh trước hết bởi một huyền thoại. Người ta kể rằng khi ấy đất trời hạn hán kéo dài và loài rồng thì số lượng quá ít không đủ phun mưa. Cần một ứng cử viên thay thế loài rồng và Ngọc hoàng kêu gọi toàn thể các con vật thực hiện sứ mệnh của rồng. Đây là một công việc không hề dễ dàng, phải vượt qua ba vòng vũ môn thì mới lên được trời và trở thành rồng. Các con vật lớn bé đều náo nức thử vận may và vinh dự này. Ước mơ trở thành bất tử, trở thành loài vật linh thiêng là khát vọng của muôn loài. Các loài vật nô nức đi ứng dự nhưng tất cả đều thất bại vì những vòng vượt vũ môn quá khó và quá cao.

Cá chép xuất hiện

Cá chép ra ứng dự vì muôn loài đã thất bại. Có thể lúc ấy cá chép cũng chỉ là con vật tầm thường như bao loài khác và cùng ước mơ trở thành bất tử. Sự khác biệt của cá chép là nỗ lực và sự quyết tâm. Nếu không vượt qua vũ môn thì cá chép sẽ vĩnh viễn tầm thường như các loài cá khác. Cơ hội đến một lần và có thể là duy nhất.

Vượt vòng một...

Vượt vòng hai.

Vượt vòng ba!

Cá chép đã lập được một kì tích mà không loài nào làm nổi. Phần thưởng cho người xuất sắc nhất xứng đáng với công sức và ý chí luyện rèn: cá chép hóa rồng và phun mưa xuống hạ giới.

Từ ấy cá chép thành huyền thoại, trở thành biểu tượng của những nỗ lực vô biên và thành công tuyệt đỉnh!

Loài người ai mong muốn được thành công như cá chép nhưng rất ít người có thể đạt được khát vọng của mình. Đa số chúng ta thất bại trên đường chinh phục ước mơ của mình. Ước mơ quá lớn nhưng nỗ lực và tài năng có hạn. Ước mơ không lớn nhưng thiếu sự kiên nhẫn và ý chí. Thậm chí ước mơ rất nhỏ nhưng cũng không hoàn thành nổi bởi sự hèn kém và lười nhác.

Thật ngạc nhiên khi tôi thấy nhiều người luôn cảm thấy mình thất bại. Thất bại trong cuộc sống riêng tư, thất bại trong công việc, thất bại trong mọi lúc, mọi nơi. Chúng ta sẽ than phiền rằng thiếu những điều kiện cần thiết như trợ giúp của gia đình, sự nâng đỡ của bạn bè hoặc bản thân không sở hữu những phẩm chất vượt trội như chỉ số thông minh, lòng dũng cảm hoặc sức khỏe vô biên. Chúng ta thất bại vì chúng ta không còn cách nào khác, không còn lựa chọn khả dĩ.

Có thực sự như thế không?

Tôi biết rằng loài cá chép không phàm ăn như loài cá quả, không có ngạnh sắc như loài cá trê và không trơn tuột so với loài cá chình. Cá chép tầm thường trong họ nhà cá về sức mạnh và tầm vóc. Nhưng cá chép vẫn thành công còn các loài khác thất bại.

Sự khác biệt của cá chép có lẽ là ý chí và mục tiêu hướng tới. Cá chép biết mục tiêu của mình và quyết tâm đạt được nó dù có phải trả bằng mạng sống. Người ta không khen ngợi loài cá chép vì vẻ đẹp hoặc sức mạnh, họ ngưỡng mộ bởi lòng quả cảm và ý chí sắt đá vươn đến mục tiêu.

Tất nhiên, chúng ta không phải ai cũng cần phải hóa rồng như cá chép, việc đó dành cho các vĩ nhân với những kì tích vĩ đại. Những người xuất chúng vượt trên hẳn số đông rất hiếm hoi. Nhưng nếu như cá chép vượt qua được ba vòng vũ môn cao vọi thì người thường chúng ta cũng có thể vượt qua được một vòng trung bình chứ. Nếu suốt cuộc đời ta không bao giờ vượt qua một thử thách nào thì liệu nó sẽ ra sao?

Trong cuộc sống ai cũng có ước mơ, ước mơ lớn, ước mơ bé hoặc những điều giản dị. Người kiệt xuất thì làm những việc phi thường, người bình thường thì làm những việc thông thường. Vấn đề là ai cũng phải vượt qua những trở ngại hoặc thách thức nhất định để hoàn thành ước mơ vĩ đại hoặc giản dị của mình.

Đó là những vòng vũ môn phải vượt qua. Vượt qua những thử thách ấy, người ta mới khẳng định được mình, thỏa mãn được bản ngã, ở những cung bậc rất cao hoặc ở những điềm thông thường. Không có những vòng vũ môn, chúng ta sẽ không biết mình là ai, năng lực thế nào, liệu có đủ bản lĩnh và ý chí chinh phục.

Một cô giáo có ước mơ truyền cảm hứng tình yêu môn học đối với học sinh, hoặc cao hơn nữa, đào tạo được những học sinh xuất sắc. Một nhà văn ước mơ tác phẩm của mình được hàng triệu người đọc hoặc được đăng tải trên những tạp chí danh giá.

Một người làm bánh rán ước mong có nhiều người đến ăn hoặc hàng bánh của mình sẽ trở thành đệ nhất thành phố. Người ta tùy theo năng lực, khát vọng của mình để ra các mục tiêu chinh phục, đó là các vòng vũ môn loài cá chép đã vượt qua. Khi vượt qua được những thử thách ấy, dù chúng to nhỏ thế nào, người ta sẽ không còn cảm giác thất bại nữa.

Nếu luôn cảm thấy thất bại hãy xem lại ngưỡng và năng lực của mình. Hoặc là ngưỡng quá lớn hoặc năng lực, ý chí quá thấp, đặt ra mục tiêu khả thi vừa sức thì hoàn thành dễ dàng hơn.

Loài cá chép vượt qua được ngưỡng rất khó mà thành bất tử. Hầu như không loài cá nào được trọng vọng và tôn kính như thế. Trong ngày tiễn ông Công, ông Táo về trời, cá chép là loài duy nhất được tuyển chọn cho chuyến du hành khó khăn và xa xôi này.

Cá trắm, cá diếc, cá mè, cá chuối, cá rô phi không có vinh dự ấy. Được chọn lựa giao cho những thử thách là một vinh dự lớn. Xưa nay đều thế, vị tướng tiên phong, đoàn quân tiên phong lúc nào cũng bị đòi hỏi những phẩm chất vượt trội hoặc được sự tin tưởng rất lớn. Nhận nhiệm vụ khó nên thấy là tự hào hơn là thử thách như loài chép quyết vượt vũ môn.

Tôi có một anh bạn kể cho nghe chuyện câu cá chép. Trong các loài cá nước ngọt, cá chép là loài khó câu vì tính "chảnh" không dễ bắt mồi và háu ăn như các loài trê, trôi, rô phi... Cá càng lớn càng khó câu vì trải nghiệm đã nhiều, không dễ mà lừa bắt được. Những người câu được cá chép lớn thường là những cần thủ nhiều kinh nghiệm và có lòng say mê thực sự.

Phải lựa chọn mồi câu kĩ càng, chọn những hôm thời tiết yên bình, gió lặng, ấm áp, phải chọn những quãng lí tưởng để buông cần, thậm chí phải đào bẫy dưới sông đặt ổ mồi cho quen thì mới mong dụ được những con chép tinh khôn. Cá chép ăn chậm và không quá ham mồi, phải hiểu từng li từng tí những việc ấy mới săn nổi những con cá đáng giá.

Nhưng chép cũng là loài ngây thơ. Lúc thường thì khôn ngoan khó bắt đến thế nhưng ngày đẻ trứng, hoan tình, cá chép lại vật vã gây ra tiếng động rất to. Khi cá chép đẻ, con cái mang bọc trứng nặng nề, vần vũ đau đớn nhả ra những quả trứng để con đực phóng tinh thụ tinh. Cá chép vật đẻ vẫy đuôi rất mạnh, hoặc là đau đớn hoặc hoan tình tột độ.

Vì tạo tiếng động lớn mà loài người nghe thấy. Người ta nghe thấy tiếng động ở một đoạn nước nông ở sông, suối, ao, hồ chỉ việc đến bắt cá. Cá đực cá cái song hành quấn quýt nhau, khéo tay và may mắn là chụp được cả đôi.

Loài chép đã vì giống nòi và có thể vì cả sự khoái lạc của mình đã quên hoặc phớt lờ hiểm nguy. Cá chép kiên trường và khôn ngoan vượt vũ môn và trốn tránh kẻ thù bao nhiêu thì lúc bản năng làm mẹ, làm người tình lại khờ khạo biết bao.

Anh bạn tôi kể tiếp, những khi cá chép "vật đẻ" ấy, nếu chỉ bắt được cá đực thì cá cái sẵn sàng bỏ chỗ đó để đi tìm một cá đực khác để thụ tinh cho trứng, còn nếu như chỉ bắt được cá cái thì cá đực vẫn ở yên và tiếp tục thụ tinh cho những quả trứng mà bạn tình đã đẻ ra.

Tính mục đích của loài chép rất cao, chúng sẵn sàng chịu hi sinh để truyền nòi giống cho đời. Có lẽ từ việc này tôi cũng đã hiểu phần nào khi dân gian đã chọn cá chép để xây dựng huyền thoại. Tại sao không chọn cá trê, cá chuối, cá trôi để tạo dựng huyền thoại? Sự lựa chọn nào cũng có lí nhất định, dù có thể mơ hồ.

Trứng cá chép là một sản vật, những món nổi tiếng có thể kể đến trứng cá chép om mẻ, thứ tôi đã ăn vài lần ở nhà một người bạn ở vùng Hà Nam, tôi cũng biết trứng cá kho cũng rất đặc sắc. Món trứng cá ăn vừa bùi, ngọt lại giàu dinh dưỡng và có hương vị riêng. Bản thân thịt cá chép cũng là sự lựa chọn ưa thích và phổ biến của nhiều gia đình. Cá chép om dưa, cá chép nấu riêu, cá chép nấu cháo... Thịt cá chép mềm, ngọt, giàu dinh dưỡng, gần như là đệ nhất trong các loài cá nước ngọt. Bởi vậy mới có câu:

"Thịt gà, cá chép, ba ba".

Ấy là muốn nói đến cái sự bổ dưỡng và độc đáo của cá chép cùng với thịt gà và ba ba. Nhưng những món ăn trân quý ấy cũng phải biết thưởng thức đúng cách, đúng thời điểm, đúng tạng cơ thể. Thế nên mới có một câu kèm theo để cánh báo, nhắc nhở:

"Thịt gà cá chép ba ba

Ăn vào cứ tưởng là ma nó làm".

Ấy là nói đến việc ăn sai, ăn không đúng. Ngọc quý dùng không đúng chỗ, đúng cách thì cũng uổng phí đi, thậm chí hại người.

Và tôi cứ nghĩ đến chuyện cá chép vượt vũ môn và bắt cá lúc vật đẻ khi ngồi trước một con chép lớn trong đĩa hoặc món trứng cá ngon lành.

Liệu ta đã vượt được vòng vũ môn lần nào chưa và có vượt được nữa không hay dừng lại?

Và với món trứng cá chép, liệu có tàn nhẫn khi nhấm nháp thưởng thức nếu đã biết con chép khờ dại làm sao và trứng cá cần cho những mùa tiếp sau.

Nhưng rồi lại vẫn cứ muốn ăn. Ăn uống mà gặp cái mâu thuẫn ở ngay nơi cửa miệng là một sự rất khó nói…

Uông Triều