Cá khoai về, mang tết đến

Cảnh mua bán cá khoai nhộn nhịp ở bãi biển Hoằng Trường (Hoằng Hóa). Ảnh: Tăng Thúy

Cá khoai lên hương

“Nắng lên rồi căng buồm cho khoái, gác chèo lên ta nướng khô khoai, hò ơ ơ...” – câu ca đã in sâu vào trong tiềm thức bao thế hệ người Việt, nhưng ít ai biết rõ khô khoai ở đây không phải là củ khoai lang được phơi khô mà là một loại cá sinh ra từ bọt biển, thường xuất hiện trong các dòng hải lưu lạnh vào mùa đông, rộ nhất vào tháng chạp hàng năm, thường tụ thành từng đàn lớn, di chuyển vào gần bờ để kiếm ăn và sinh sản. Gọi là cá khoai bởi con cá này có hình dáng giống củ khoai lang đã gọt vỏ, chỉ trừ phần lưng và đuôi có màu xanh nhạt rất nhẹ, còn lại thân cá trắng muốt. Cá không có vẩy và xương rất mềm.

Buổi chợ chiều qua, chạy xe qua chợ cá Minh Lộc, xã Minh Lộc (Hậu Lộc) thấy hai bên đường, cá khoai được bày bán trắng cả một góc chợ. Sau những ngày biển động, bãi ngang tiêu điều thì cá khoai như một cứu cánh cho ngư dân.

Còn nhớ, vào những năm 70, 80, cá khoai quê tôi nhiều lắm. Cứ sáng sáng, chiều chiều mấy người phụ nữ làng biển lại gánh cá khoai đi dọc con đê dài vài cây số vào trong làng bán, giá rẻ như cho. Nhiều hôm, bà bán cá đi rao khắp làng trên, xóm dưới, trời tối mà vẫn còn rất nhiều nên bà phải bán đổ, bán tháo để về. Bởi, cá nguyên ngày dầm mưa, dãi nắng thì đã ươn, mà phàm là đồ biển khi đã ươn thì ăn chẳng ra gì. Mẹ tôi thường mua để nấu cám lợn hoặc ủ phân, bón cho rau màu... Người làng tôi nói rằng, cái giống cá gì mà ăn cứ như khoai bệu bệu không có chất béo, thiếu chất đạm nên ăn mãi mà chẳng thấy đã miệng, no bụng.

Ngư dân ra khơi đánh cá, bủa lưới trúng phải bầy cá khoai thì coi đó là điềm xui, là chuyến biển thất bại. Cá khoai mềm, thịt nhão (nên nhiều nơi còn gọi là cá cháo) nhưng nó lại có hàm răng rất sắc. Đụng vào bầy cá khoai này thì chắc chắn lưới sẽ bị chúng cắn cho nham nhở. Cá nhiều, lại không có giá trị, kéo về cũng không biết làm gì nên khi đụng phải bầy cá khoai, ngư dân thường phải ngậm ngùi cắt lưới đổ cá về lại với biển khơi để khỏi mất công kéo lên vừa tốn công, vừa tốn của.

Thế rồi đùng một cái, thời thế thay đổi, con tạo xoay vần đến mức không ai ngờ, cá khoai bây giờ không còn “khoai” nữa mà nó đã trở thành loại thực phẩm cao cấp, thành món khoái khẩu của các gia đình và đường hoàng bước vào các quán nhậu và cả nhà hàng sang trọng ở thành phố. Có một sự ví von bóng bẩy mà người dân làng biển quê tôi thường hay nói rằng: “Cá khoai đã lột xác từ cô gái lọ lem thành nàng công chúa kiêu kỳ”. Ngoài chợ, một cân cá khoai bây giờ còn đắt hơn cả một cân cá thu, vốn là loài cá của nhà giàu. Vì thế mà ngày nay, thuyền nào ra khơi mà gặp được bầy cá khoai thì chẳng khác gì trúng số độc đắc. Bởi, cá khoai thường đi theo đàn, sát bờ nên chi phí đánh bắt thấp, giá cả lại cao, bán đắt còn hơn cả tôm tươi.

Ngư dân đổi vận

Dọc vùng biển bãi ngang các xã Ngư Lộc, Minh Lộc, Hòa Lộc (Hậu Lộc), Quảng Nham (Quảng Xương), Hoằng Trường (Hoằng Hóa)... những chiếc thuyền công suất nhỏ liên tục cập bờ, bà con lũ lượt rổ to, rá nhỏ chờ sẵn để mua cá khoai, thậm chí thương lái từ nhiều nơi đổ về nhập cá khiến các bến thuyền càng thêm sôi động. Nhìn những khay cá khoai tươi ngon, trắng nõn, to dài cỡ cổ tay được chuyển từ trên thuyền xuống, ai cũng vui vẻ.

“Tôi lấy hết rổ cá này”, một chị thương lái chạy tới chỉ vào chỗ cá trên con thuyền của ngư dân Nguyễn Văn Quyết, thôn Linh Trường, xã Hoằng Trường (Hoằng Hóa). “Bán cất 210.000 đồng/1 kg, chị lấy hết đi. Chứ cá khoai “chuẩn” hôm nay tại chợ trên dưới 250.000 đồng/kg đấy nhé” - bà Vân - vợ ông Quyết ra giá. Sau khi nhìn khách cân cá và tính toán, bà Vân quay sang ông Quyết và bạn thuyền, thông báo: “Hôm nay được hơn 20 kg cá khoai, vài kg ghẹ sữa và ít cá tạp, tổng cộng cũng được dăm triệu đó!”. Vợ nói vậy nhưng nhìn ông Quyết dường như không để tâm mấy đến chuyện tiền bạc. Ông và bạn thuyền lại hì hụi kéo con thuyền vào bờ, chuẩn bị ngư cụ để sáng sớm mai lại vươn khơi.

Chia sẻ về chuyện đánh bắt cá khoai, ông Quyết nói: “Mùa cá khoai bắt đầu cách đây đã hơn tháng nhưng biển động mạnh, chúng tôi không đánh bắt được. Nhưng giáp tết, trời thuận nên ai cũng ra khơi. Mỗi chuyến biển trở về chúng tôi cũng thu được hơn chục kg cá khoai”.

Cá khoai không chỉ giúp ngư dân có thêm thu nhập, cánh thương lái cũng có một mùa làm việc bận rộn sau thời gian “nghỉ ngơi”. Bà Nguyễn Thị Hoa - một tiểu thương chuyên thu mua hải sản tại xã Hoằng Trường, nói: “Tính tới thời điểm hiện tại, cá khoai chưa về nhiều nên lượng cá chúng tôi mua được từ các thuyền cũng giảm. Hiện, cá khoai được thu mua với giá 100.000 - 150.000 đồng/kg loại nhỏ, 180.000 - trên 200.000 đồng/kg loại to. Thế nhưng, giá có thể biến động tùy vào sản lượng ngư dân đánh bắt mỗi ngày. Đặc biệt vào dịp gần tết, tàu bè đi biển ít nên giá cá khoai tăng mạnh, có khi cao gấp đôi ngày thường nhưng cũng không có cá để bán. Với cánh buôn cá, mỗi bến thường có một nhóm người địa phương thu mua. Nhưng mùa cá khoai năm nay, nhiều thương lái từ các địa phương khác cũng đến tranh giành khiến không khí biển khá căng thẳng”.

Ông Nguyễn Hải Năm, Chủ tịch UBND xã Ngư Lộc (Hậu Lộc) cho biết: “Bà con địa phương chủ yếu bám biển sinh nhai. Thế nhưng, lượng hải sản suy giảm khiến ngư dân đánh bắt gần bờ gặp khó. Vụ cá khoai năm nay, trời thuận nên nhiều bà con vươn khơi, kiếm thêm thu nhập cho những ngày tết. Trung bình mỗi ngày có gần 10 thuyền ra khơi đánh bắt cá khoai. Tuy sản lượng không bằng những năm trước, nhưng so với các chuyến đánh bắt trong năm, vụ cá khoai cho thu nhập cao. Trung bình mỗi thuyền thu về trên dưới 2 triệu đồng/chuyến”.

Trong cái lạnh tê tái của chiều đông hay khi đã ngấy những món ăn nhiều dầu mỡ ngày tết, được thưởng thức bát canh chua cá khoai, miếng cá trong suốt chưa cần nhai đã tan dần, ngọt mát trong miệng thì còn gì bằng. Bởi vậy mới nói, biển bao la rộng lớn như lòng mẹ, biết bao điều thi vị biển đem lại. Vì thế mà, với những người dân miền biển như chúng tôi, tình yêu biển mỗi ngày thêm đậm sâu và muôn năm chẳng mất.

Bài và ảnh: Tăng Thúy