Cá rô phi Việt Nam 'bơi' sang Cuba: Hành trình hơn một thập kỷ chuyển giao công nghệ

Bộ trưởng Công nghiệp Thực phẩm Cuba Alberto López Díaz (thứ 3, trái sang) cùng nhóm chuyên gia Việt Nam vui mừng đón kết quả hợp tác. (Ảnh: TTXVN phát)

Theo phóng viên TTXVN tại La Habana, giữa cánh đồng mênh mông của huyện Palacios, tỉnh Pinar del Rio, những chiếc lồng cá nhấp nhô trên hồ chứa La Juventud đang trở thành “tượng đài” của tình hữu nghị Việt Nam – Cuba trong lòng nhân dân.

Tại đây, công nghệ nuôi cá rô phi của Việt Nam đã giúp vùng đất này trở thành “thủ phủ” thủy sản, góp phần giải bài toán an ninh lương thực cho quốc đảo Caribe.

Thu hoạch cá rô phi nuôi lồng trên hồ. (Ảnh: TTXVN phát)

Khẩu hiệu của Pescario - công ty thủy sản hàng đầu Cuba – “Không chỉ ở biển mới có kho báu” (No solo en el mar se encuentran tesoros) càng thêm ý nghĩa khi những lồng cá rô phi trên hồ nước ngọt đang trở thành “kho báu” thực sự, mang lại nguồn lợi kinh tế và dinh dưỡng cho người dân.

Cuộc cách mạng từ những hormone nhỏ bé

Năm 2011 đánh dấu bước ngoặt khi các chuyên gia Việt Nam lần đầu giới thiệu kỹ thuật đảo ngược giới tính cá tại Đơn vị Kinh doanh Cơ sở (UEB) Trại cá La Juventud. Bằng việc bổ sung hormone trong giai đoạn xử lí 21 ngày tuổi, tỷ lệ cá đực - vốn tăng trưởng nhanh và đạt trọng lượng lớn - được đẩy lên 98%, trở thành nòng cốt trong các mô hình nuôi thâm canh. Giám đốc UEB Trại cá La Juventud, ông Pedro Antonio González Graverán, nhấn mạnh rằng đây là chìa khóa tạo đột phá về năng suất.

Thách thức không nhỏ khi đại dịch COVID-19 năm 2020 buộc dự án tạm dừng. Nhưng năm 2023, hai lồng nuôi thử nghiệm với 16.000 cá giống nặng từ 25 đến 50g/con đã mang lại kết quả ấn tượng: cá đạt trọng lượng trung bình 860g/con sau 3-4 tháng. Đặc biệt, một số cá thể khi cân riêng thậm chí vượt mốc 1kg.

Không giấu niềm tự hào, bà Mercedes Domínguez, kỹ sư thú y tại trung tâm, cho biết tăng trưởng 8g/ngày là con số mơ ước với ngành thủy sản Cuba trước đây.

Niềm vui thu hoạch cá rô phi nuôi lồng trên hồ. (Ảnh: TTXVN phát)

Bài học về thích ứng và sáng tạo

Thành công tại Palacios đến từ việc kết hợp công nghệ cao với điều kiện thực tế của Cuba. Khác với mô hình nuôi công nghiệp tại quê nhà, các chuyên gia Việt Nam đã “Cuba hóa” công nghệ để phù hợp điều kiện địa phương. Thay vì hệ thống sục khí hiện đại, chuyên gia Việt Nam thiết kế lồng nuôi nổi tận dụng dòng chảy tự nhiên. Thức ăn công nghiệp đắt đỏ được thay thế bằng phụ phẩm nông nghiệp, kết hợp bổ sung vi chất.

Anh Nguyễn Quang Tuất, chuyên gia thủy sản Việt Nam, chia sẻ: “Chúng tôi phải 'điêu khắc' công nghệ theo điều kiện thực tế - không điện lưới tại hồ chứa, nguồn vốn hạn chế. Thành công lớn nhất là giúp Cuba tự chủ từ khâu sản xuất giống đến chế biến. Trong khuôn khổ Dự án, thức ăn công nghiệp chất lượng cao được chuyển sang từ Việt Nam. Tuy nhiên, việc tiếp cận thức ăn công nghiệp tại Cuba hết sức khó khăn. Các chuyên gia Việt Nam đã hướng dẫn phía Cuba tự chế biến thức ăn cho cá từ các nguyên liệu có sẵn như ngô, sắn và phụ phẩm giết mổ”.

Những con số biết nói đã chứng minh hiệu quả: sản lượng tăng từ 4 tấn/ha (năm 2011) lên 13.3 tấn/ha (năm 2023), thu nhập công nhân nhảy vọt từ 13 USD/tháng (năm 2015) lên 58 USD/tháng (năm 2023). Mục tiêu đầy tham vọng là đạt 70-80 tấn cá thương phẩm trong năm 2025, tổng sản lượng toàn dự án đạt trên 100 tấn cá thương phẩm. Đến năm 2026 khi dự án kết thúc, phía Cuba có thể hoàn toàn chủ động về mặt công nghệ sản xuất giống và nuôi thương phẩm cá rô phi đơn tính - loài cá có khả năng thích ứng với nước cạn và nguồn oxy hạn chế-, cho chất thịt chắc, thơm, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.

Dự án còn được FAO hậu thuẫn từ năm 2015 với chương trình cải thiện di truyền trị giá 297,000 USD. “Chúng tôi đang xây dựng nền tảng cho ngành thủy sản bền vững”, bà Loliette Fernández, đại diện FAO tại Cuba, nhấn mạnh.

Nhóm chuyên gia Việt Nam và Cuba bên hồ cá tại huyện Palacios, tỉnh Pinar del Rio. (Ảnh: TTXVN phát)

Từ lồng cá đến bàn ăn: Hành trình của một giấc mơ

Những con cá rô phi từ La Juventud đã hiện diện trong bữa ăn của người dân Pinar del Rio và xa hơn nữa sẽ nằm trong thực đơn của các khách sạn 5 sao ở Cuba và vươn ra cả thị trường quốc tế. Mục tiêu của dự án “Hỗ trợ Cuba nuôi trồng thủy sản giai đoạn 3: Gia tăng sản lượng nuôi trồng thủy sản tại Cuba” là tăng sản lượng theo kế hoạch, có sản phẩm cho ngành chế biến, xuất khẩu và đáp ứng nhu cầu của người dân.

Theo Bộ trưởng Công nghiệp Thực phẩm Cuba Alberto López Díaz, mỗi kg cá tiết kiệm cho đảo quốc Caribe này 2 USD nhập khẩu. Quan trọng hơn, Việt Nam đang giúp Cuba đào tạo thế hệ kỹ thuật viên thủy sản trình độ cao. “Cuba đã chứng minh tiềm năng nuôi trồng thủy sản nhờ học hỏi kinh nghiệm Việt Nam. Chúng tôi cam kết biến đây thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp vào an ninh lương thực và xuất khẩu”, ông khẳng định.

Thứ trưởng Bộ Công nghiệp Thực phẩm Cuba, bà Miladys Naranjo, kỳ vọng dự án sẽ nhân rộng ra toàn quốc, góp phần giảm 2 tỷ USD chi phí nhập khẩu thực phẩm mỗi năm.

Định hướng phát triển bền vững

Trong chuyến thực địa mới nhất, Đại sứ Việt Nam tại Cuba Lê Quang Long đề xuất giải pháp sáng tạo: Thay vì kéo điện đến hồ, hãy phát triển hệ thống năng lượng mặt trời cho máy sục khí. Ông cũng đề xuất giải pháp tăng mật độ nuôi thông qua cải tiến kỹ thuật, thay vì phụ thuộc vào nguồn điện.

Đại sứ nhấn mạnh “hợp tác Việt Nam - Cuba trong lĩnh vực thủy sản là minh chứng cho tinh thần đoàn kết và chia sẻ tri thức giữa hai nước” và khẳng định sẵn sàng đồng hành cùng những người anh em Cuba trong giai đoạn mới.

Thành công tại Palacios là câu chuyện “mài sắt nên kim”. Từ dự án bị đóng băng bởi đại dịch đến những nỗ lực tái khởi động, các chuyên gia hai nước đã chứng minh sức mạnh của hợp tác bền bỉ.

“Mỗi lần thất bại, chúng tôi lại ngồi cùng nhau phân tích và điều chỉnh”, ông Ariel Padrón, Giám đốc điều hành dự án, xúc động nhớ lại.

Bên trong những mẻ lưới lấp lánh bạc kéo lên từ lồng nuôi không chỉ là cá mà còn là niềm tin vào tương lai. Với Cuba, đây là bước tiến quan trọng trong hành trình tự chủ lương thực. Với Việt Nam, đó là minh chứng sống động cho triết lý “chia sẻ để cùng phát triển” - nơi tri thức không biên giới trở thành cầu nối vững chắc giữa hai dân tộc.

Và như khẩu hiệu của Pescario, “kho báu” thực sự không chỉ có ở ngoài đại dương, mà còn ở ngay những hồ nước ngọt giữa cánh đồng Palacios, nơi công nghệ và sự sáng tạo có thể biến thách thức thành cơ hội, nơi tình hữu nghị Việt Nam - Cuba đơm hoa kết trái./.

(TTXVN/Vietnam+)