Các nhà thương thuyết AI:Bước tiến mới của đàm phán hòa bình

Nguồn: LinkedIn

Cố vấn hòa bình ảo được xây dựng như thế nào?

Một số mô hình với nhiệm vụ tương tự đã và đang được phát triển. Trong số các dự án tiên tiến nhất có tên gọi Strategic Headwinds, được thiết kế nhằm hỗ trợ các nhà ngoại giao phương Tây trong các cuộc đàm phán với Ukraine. Công việc khởi đầu từ thời chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden, với sự phối hợp giữa các quan chức thuộc Hội đồng An ninh Quốc gia (NSC) và Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) - một tổ chức tư vấn ở Washington hiện đang điều hành dự án. Khi các cuộc đàm phán hòa bình bắt đầu, CSIS đã đẩy nhanh tiến độ. Một số tổ chức khác cũng đang thực hiện các sáng kiến tương tự.

Chương trình của CSIS được dẫn dắt bởi một đơn vị mang tên Futures Lab. Nhóm này đã phát triển một mô hình ngôn ngữ AI bằng phần mềm từ Scale AI, một công ty có trụ sở tại San Francisco, kết hợp với dữ liệu huấn luyện độc quyền. Họ thiết kế một trò chơi chiến lược mô phỏng trên bàn có tên Hetman’s Shadow, nơi Nga, Ukraine và các đồng minh thương lượng để đạt thỏa thuận. Dữ liệu từ 45 chuyên gia tham gia trò chơi được đưa vào mô hình, cùng với các phân tích truyền thông về các vấn đề trong chiến tranh Nga - Ukraine và câu trả lời từ các chuyên gia về giá trị tương đối của các nhượng bộ có thể xảy ra trong đàm phán. Ngoài ra, một cơ sở dữ liệu gồm 374 thỏa thuận hòa bình và ngừng bắn cũng được sử dụng để đào tạo mô hình.

Và từ đó, vào cuối tháng 2/2025, phiên bản đầu tiên của mô phỏng Thỏa thuận Hòa bình Ukraine - Ngađã ra đời. Người dùng có thể nhập các lựa chọn ưu tiên của mình theo bốn nhóm: Lãnh thổ và chủ quyền; sắp xếp an ninh; công lý và trách nhiệm giải trình; và điều kiện kinh tế. Mô hình AI sau đó sẽ tạo ra một bản thỏa thuận dự thảo. Phần mềm cũng chấm điểm từng điều khoản trên thang điểm từ một đến mười về khả năng điều khoản đó được Nga, Ukraine, Mỹ và châu Âu xem là chấp nhận được, có thể thương lượng hoặc không thể chấp nhận. Mô hình đã được cung cấp cho các nhà đàm phán của ba bên là Mỹ, châu Âu và Ukraine - trong khi phiên bản bảng điều khiển giới hạn được công khai cho những ai quan tâm có thể thử nghiệm trực tuyến.

Futures Lab cũng đang thiết kế các mô hình bổ sung cho công cụ mô phỏng này. Mỗi mô hình là một “bot” AI được huấn luyện từ các nghiên cứu, bài phát biểu và tác phẩm của một nhà lãnh đạo chính trị hoặc quân sự khác nhau. Ví dụ, để giúp các nhà đàm phán hình dung phản ứng của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong một kịch bản cụ thể, một bản sao AI của ông - có tên Xibot - đang được phát triển. Những “cố vấn ảo” này còn giúp kích thích tư duy sáng tạo, theo lời ông Benjamin Jensen, Giám đốc của Futures Lab. Đội ngũ của ông đã tạo ra ba cố vấn AI mô phỏng phong cách tư duy riêng biệt của tướng George Patton, Thành Cát Tư Hãn và Tôn Tử.

Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Anh đang tài trợ cho một dự án AI tham vọng hơn tại Đại học California, Berkeley. Một phòng thí nghiệm tại đây đang huấn luyện một mô hình hoàn toàn dựa trên tài liệu liên quan đến Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ, bao gồm cả biên bản cuộc họp từ năm 1951 đến nay. Mục tiêu, theo giáo sư Andrew Reddie - người đứng đầu dự án - là tạo ra một cố vấn AI đa năng cho các nhà đàm phán. Mô hình này sẽ có khả năng tạo ra các luận điểm từ nhiều “giọng nói” chính trị khác nhau hơn so với các cố vấn AI của CSIS.

Triển vọng của các "nhà ngoại giao AI"

Nhu cầu về các mô hình như vậy là rất lớn, theo nhận định của một nhà đàm phán tại London - người tư vấn cho các quan chức cấp cao trong các cuộc đàm phán về chiến tranh và hòa bình. Khi các cuộc thảo luận diễn ra căng thẳng sau cánh cửa đóng kín, các nhà đàm phán thường không có công cụ để nhanh chóng đánh giá quan điểm của cấp trên, bà cho biết (yêu cầu giấu tên do tính chất nhạy cảm của công việc). Vì vậy, bà thường phải tạm dừng đàm phán để liên hệ, làm mất đà và tạo cơ hội cho bên kia củng cố vị trí. Một nhóm đàm phán có thể sử dụng mô hình AI để tăng tốc tiến trình có thể giành lợi thế. Một mô phỏng tốt cũng có thể sớm chỉ ra các điểm nghẽn tiềm năng và giúp nhìn nhận vấn đề từ góc nhìn của đối thủ - dù khó chấp nhận hay xa lạ.

Tuy nhiên, những nhà “nhà ngoại giao AI” hoàn hảo như vậy vẫn còn xa vời. Trong các thử nghiệm nhằm xác định sự khác biệt trong phong cách đàm phán của 7 mô hình AI, Futures Lab phát hiện rằng một số mô hình - bao gồm DeepSeek, Gemini và Llama - có xu hướng “leo thang” đáng kể. Trong một tình huống cụ thể, mô hình Llama chọn giải pháp sử dụng vũ lực trong tới 45% số lần chạy thử. Ở chiều ngược lại, theo bà Jacquelyn Schneider thuộc Viện Hoover của Đại học Stanford, một số mô hình có thể quá mềm mỏng. Nhóm của bà tổng hợp dữ liệu về cách các AI tham gia các trò chơi chiến tranh có yếu tố đàm phán, và báo cáo cho các nhân viên Quốc hội Mỹ. Nhóm “thận trọng rủi ro” bao gồm GPT-4, một mô hình của OpenAI mà bà Schneider mô tả là có xu hướng thiên về chính sách đối ngoại của ông Obama.

Phân tích so sánh như của bà Schneider có thể giúp cải thiện các mô hình trong tương lai. Dự án mới tại DARPA - cơ quan nghiên cứu của Lầu Năm Góc - cũng có thể đóng vai trò tương tự. Dự án mang tên Codord, nhằm chuyển đổi ngôn ngữ tự nhiên về các hành động chấp nhận được và không chấp nhận được, cũng như các nghĩa vụ, thành mã lập trình. Hy vọng rằng điều này sẽ giúp các mô hình tuân thủ sát hơn với ý định của các nhà lãnh đạo con người.

Bước tiếp theo của Futures Lab là nâng cấp trình mô phỏng đàm phán Ukraine với lý thuyết trò chơi, nhằm mô hình hóa quá trình ra quyết định bằng cách dự đoán hành động của các bên liên quan dựa trên mục tiêu, động cơ và mức độ ảnh hưởng của họ. Trong khi các mô hình ngôn ngữ suy luận từ dữ liệu hiện có thì lý thuyết trò chơi sử dụng phương pháp suy luận diễn dịch từ nguyên lý đầu tiên. Việc tích hợp sẽ giúp mô hình phát hiện các lỗi logic hoặc kết quả thiếu cơ sở vững chắc, theo ông Yasir Atalan - nhà khoa học dữ liệu của Futures Lab.

Một mô hình lý thuyết trò chơi sắp được tích hợp có tên Competition in the Shadow of Technology. Các phương trình trong mô hình này do chính Futures Lab phát triển nhằm giúp quốc gia tăng cường sức mạnh đàm phán bằng cách tính toán thời điểm tối ưu để tiết lộ năng lực quân sự bí mật.

Phòng thí nghiệm này cũng đang quan tâm đến mô hình lý thuyết trò chơi Predictioneer’s Game, một hệ thống độc lập có hồ sơ ấn tượng. Người sáng tạo, giáo sư Bruce Bueno de Mesquita, đã sử dụng mô hình để tư vấn cho các khách hàng bao gồm Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) và Lầu Năm Góc về các chủ đề như đàm phán hạt nhân với Iran và Triều Tiên. Một phiên làm việc kéo dài ba ngày với phần mềm (và giáo sư Bueno de Mesquita) có thể tiêu tốn 300.000 đô la Mỹ. Dù không tiết lộ nhiều chi tiết, ông cho biết hiện đang thảo luận về dự báo của mô hình đối với “một loạt” các cuộc khủng hoảng với các quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ.

Thành tích của mô hình rất đáng chú ý. Vào năm 2023, Predictioneer’s Game đã dự báo rằng các cuộc đàm phán hòa bình về Ukraine sẽ bắt đầu vào đầu năm 2025. Trong những ngày đầu của xung đột ở Gaza, mô hình đã mô tả cách tiếp cận của Israel có thể thay đổi nếu hai thủ lĩnh Hamas - Yahya Sinwar và Ismail Haniyeh không còn. Dự báo này đã được xác thực khi cả hai đều thiệt mạng trong năm 2024, theo lời giáo sư Bueno de Mesquita. Ở tuổi 78, ông dự định sẽ công bố các phương trình của mô hình để mọi người đều có thể sử dụng.

Tất cả những điều này là những bước đột phá mang tính cách mạng. Tiềm năng của AI trong việc định hình lại các cuộc đàm phán an ninh, theo bà Rose Gottemoeller, Trưởng đoàn đàm phán Mỹ với Nga trong Hiệp ước New START về vũ khí hạt nhân ký kết năm 2011 là “thật sự đáng kinh ngạc”. Nếu công nghệ này được áp dụng rộng rãi, ngoại giao có thể trở thành lĩnh vực nơi các mô hình AI tự đàm phán với nhau. Câu hỏi còn lại là con người liệu có còn giữ được chỗ ngồi trên bàn đàm phán hay không?

Quốc Đạt