Các vấn đề cần lưu ý khi 'kiểm soát thuốc lá mới có trách nhiệm'

Đây là thông điệp chính được đại diện các bộ, ngành đưa ra tại Hội thảo “Kiểm soát thuốc lá mới có trách nhiệm” do Báo Pháp luật Việt Nam tổ chức tại Hà Nội đầu tháng 7/2023 nhằm cập nhật những trao đổi mới nhất về chính sách kiểm soát hiệu quả các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.

Hội thảo diễn ra trong bối cảnh Chính phủ và Bộ Công thương đang xem xét cho phép kinh doanh thí điểm thuốc lá thế hệ mới nhằm giảm nhập lậu các sản phẩm này, chống thất thu ngân sách, đồng thời đảm bảo có thời gian đánh giá tác động kinh tế - xã hội của sản phẩm thuốc lá thế hệ mới trước khi luật hóa dài hạn.

Cần có quy định để quản lý thuốc lá thế hệ mới

Hiện tại, do hành lang pháp lý và thuế chưa được thiết lập cho thuốc lá thế hệ mới, tất cả các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam đều được nhập lậu và rao bán trên các trang thương mại điện tử, các cửa hàng... Thị trường thuốc lá thế hệ mới nhập lậu hiện nay chủ yếu là thuốc lá điện tử với khối lượng gấp gần 9 lần so với thuốc lá làm nóng (theo dữ liệu khảo sát thị trường Việt Nam được thực hiện bởi công ty nghiên cứu thị trường Kantar từ 2018 - 2022).

Tổng biên tập Vũ Hoài Nam cho biết buổi hội thảo nhằm góp thêm tiếng nói xây dựng chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới phù hợp.

Tại Hội thảo, ông Trần Thành Trung, Phòng Công nghiệp thực phẩm, Cục Công Nghiệp, Bộ Công thương, cho biết hiện Bộ Công thương đang xây dựng phương án quản lý trình Chính phủ theo hướng phù hợp với Hiến pháp, Luật Đầu tư, các quy định khác liên quan và chỉ đạo của Chính phủ đảm bảo chặt chẽ, phù hợp Chiến lược Quốc gia về giảm thiểu tác hại của thuốc lá, đảm bảo an toàn sức khỏe người sử dụng, dung hòa quyền lợi giữa các chủ thể liên quan và phù hợp thông lệ quốc tế.

Theo nghiên cứu của Bộ Công thương, thuốc lá thế hệ mới (bao gồm cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng) đều phù hợp với định nghĩa sản phẩm thuốc lá quy định tại khoản 1 điều 2 của Luật PCTHTL 2012, do vậy thuộc phạm vi điều chỉnh của Nghị định 67/2013/NĐ-CP về kinh doanh thuốc lá.

Đại diện đến từ Bộ Tư pháp cho rằng Chính phủ cần phải có ngay và luôn quy định để quản lý hoạt động sản xuất, kinh doanh thuốc lá thế hệ mới chứ không phải thí điểm.

Với vai trò là cơ quan thẩm định các văn bản luật, ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế, Bộ Tư pháp, khẳng định thuốc lá thế hệ mới phù hợp với định nghĩa của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá năm 2012, cần đưa vào phạm vi điều chỉnh của luật hiện hành.

"Thuốc lá thế hệ mới dù là nung nóng hay dung dịch có chứa nicotine thì đều là thuốc lá. Sản xuất, kinh doanh thuốc lá là ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Vì vậy, Chính phủ cần phải có ngay và luôn quy định để quản lý hoạt động sản xuất, kinh doanh thuốc lá thế hệ mới chứ không phải thí điểm”, ông Hải đề nghị.

Dưới góc độ quyền lợi người tiêu dùng, bà Nguyễn Quỳnh Liên, Trưởng Ban Dân chủ - Pháp luật, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nhìn nhận: “Nếu đã đặt mục tiêu con người trên lợi ích thì chúng ta cần sớm bàn đến hướng triển khai làm sao để hệ thống quản lý đạt mục tiêu này. Nếu Luật hiện hành đã bao hàm thì tận dụng Luật và tăng mức độ xử phạt để tăng tính nghiêm minh, đồng thời kiểm soát nguồn cung để làm sao thuốc lá thế hệ mới đừng bán đại trà như thuốc lá điếu”.

Các diễn giả tại hội thảo đều nhấn mạnh việc cần thiết phải đưa ngay các sản phẩm thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử chịu chế tài của pháp luật, không đặt lợi ích kinh tế, nguồn thu của Nhà nước làm trọng tâm. Thay vào đó, mục tiêu chính là để kiềm chế sự lan rộng các sản phẩm này bằng hàng rào pháp lý trên cơ sở bảo vệ cộng đồng, đặt nền móng toàn diện cho việc ngăn chặn hiệu quả các hành vi phạm tội bao gồm buôn lậu, tiếp cận trái phép đến giới trẻ và những người đã cai thuốc.

Nên thí điểm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng dưới cùng một văn bản pháp lý, cùng một thời điểm

Hiện vẫn còn có những tranh luận xung quanh nên thí điểm từng loại sản phẩm thuốc lá thế hệ mới hay thực hiện cùng lúc. Theo các chuyên gia, thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử có nhiều điểm tương đồng như cùng thuộc nhóm sản phẩm hóa hơi mà không đốt cháy, đều sử dụng thiết bị điện tử, đều hoạt động theo cơ chế làm nóng để tạo ra khí hơi (aresol) có chứa nicotin. Do không có quá trình đốt cháy như thuốc lá điếu, cả hai sản phẩm đều không có hắc ín (tar) - một trong những sản phẩm phụ chứa các thành phần gây hại của khói thuốc.

Bên cạnh đó, cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử cùng phù hợp với định nghĩa “thuốc lá khác” được quy định tại Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá 2012. Từ sự tương đồng về đặc tính kỹ thuật này, Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) đã tạo ra phân nhóm mới (24.04) cho dung dịch thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử, chứ không đưa vào phân nhóm 24.02 dành cho thuốc lá truyền thống. Việc thuốc lá thế hệ mới cùng được đưa vào phân nhóm riêng cũng cho thấy WCO ghi nhận sự tương đồng giữa thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử. Phù hợp với hướng dẫn của WCO, Bộ Tài chính cũng đã ban hành Thông tư 31/2022/TT-BTC ngày 08/06/2022 về Danh mục hàng hóa Xuất nhập khẩu 2022, qua đó cũng đã tạo ra phân nhóm mới là 2404 cho thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử. Như vậy, cả WCO, các tổ chức hợp tác quốc tế và cả Việt Nam đều thừa nhận sự tương đồng giữa sản phẩm thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử.

Với cơ chế hoạt động và phân loại sản phẩm như vậy, sản phẩm thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử nên được đưa vào quản lý dưới cùng một văn bản pháp lý, cùng thời điểm để đảm báo tính đồng bộ và bao quát, tiết kiệm chi phí cho ngân sách nước ta. Đây cũng là kinh nghiệm quản lý thuốc lá thế hệ mới của nhiều quốc gia phát triển trên thế giới.

Đề xuất chỉ cho lưu hành thuốc lá điện tử hệ thống đóng

Thuốc lá điện tử gồm có hai loại là thuốc lá điện tử hệ thống đóng và thuốc lá điện tử hệ thống mở. Dựa trên tình hình hiện tại, các chuyên gia cho rằng trong giai đoạn thí điểm chỉ nên cho phép lưu hành thuốc lá điện tử hệ thống đóng do tiêu chuẩn chất lượng của thuốc lá điện tử hệ thống đóng được kiểm soát chặt chẽ từ nhà sản xuất, do đó tính an toàn cao hơn so với thuốc lá điện tử hệ thống mở. Ở thuốc lá điện tử hệ thống đóng, chỉ có đầu dung dịch đã được pha chế và đóng gói kín theo đúng tiêu chuẩn chất lượng của nhà sản xuất mới có thể sử dụng được cho thuốc lá điện tử hệ thống đóng. Người dùng không thể thêm bớt nồng độ, hay pha trộn thêm các loại chất khác nên được đảm bảo an toàn.

Do thuốc lá điện tử được ưa chuộng nên tỷ lệ hàng nhập lậu cũng áp đảo trên thị trường so với thuốc lá làm nóng, chính vì vậy đưa thuốc lá điện tử vào diện ưu tiên thí điểm, có ngay khung pháp lý để kiểm soát thị trường là vấn đề cấp thiết nhất. Khi thị trường được Nhà nước quản lý chặt chẽ, người tiêu dùng sẽ được tiếp cận với các sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn quản lý được cung cấp bởi những nhà sản xuất có uy tín, giúp giảm thiểu những tai nạn không đáng có từ thuốc lá điện tử hệ thống mở nhập lậu mà báo chí đã nêu trong thời gian qua, có cơ sở pháp lý rõ ràng cho các cơ quan chức năng thực thi việc chống thuốc lá lậu (bao gồm cả thuốc lá thế hệ mới) và tăng nguồn thu ngân sách từ thuốc lá điện tử.

Như Loan