Cách bảo mật thông tin cá nhân và xử trí khi bị lừa đảo online

Trong thời đại số, chiếc điện thoại thông minh trở thành vật bất ly thân của mỗi người. Nhưng cũng chính nó là “cánh cửa” để kẻ gian tiếp cận thông tin cá nhân, từ đó thực hiện hàng loạt thủ đoạn lừa đảo tinh vi, trong đó có chiêu “bắt cóc ảo” - một hình thức tội phạm mạng đang gây lo lắng trong thời gian gần đây.

Tính cấp thiết của việc phổ cập kiến thức an toàn mạng và bảo mật thông tin cá nhân

Bộ Công an cho biết năm 2024, Việt Nam ghi nhận hơn 6.000 vụ lừa đảo trực tuyến, gây thiệt hại trên 12.000 tỉ đồng. 70% người dân từng nhận ít nhất một tin nhắn hay cuộc gọi nghi lừa đảo mỗi tháng.

Thời gian qua, nhiều gia đình ở TP.HCM, Hà Nội, Cần Thơ… hoảng loạn khi nhận cuộc gọi từ số lạ, thông báo con em họ “bị bắt cóc”, yêu cầu chuyển tiền chuộc. Điểm chung của các vụ việc là đối tượng lừa đảo thường nắm rõ tên, tuổi, thậm chí hình ảnh của nạn nhân. Theo Bộ Công an, chúng sử dụng công nghệ deepfake, giả giọng nói hoặc hình ảnh video để tăng tính thuyết phục.

Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, hơn 450 vụ việc liên quan đến chiêu trò “bắt cóc ảo” đã được cơ quan công an tiếp nhận, trong đó có nhiều gia đình đã chuyển tiền vì quá hoảng loạn trước thông tin giả mạo.

Điều này cho thấy sự cấp thiết của việc phổ cập kiến thức an toàn mạng và vấn đề bảo mật thông tin cá nhân.

Vì sao thông tin cá nhân dễ bị khai thác?

Thông tin cá nhân - từ số điện thoại, chứng minh nhân dân, địa chỉ, đến hình ảnh, giọng nói - đang bị rò rỉ khắp nơi. Nguồn rò rỉ có thể từ:

Mạng xã hội: Nhiều người vô tư chia sẻ ảnh, số điện thoại, lịch trình học tập/làm việc mà không để ý kẻ xấu có thể lợi dụng.

Các ứng dụng lạ: Khi cài đặt ứng dụng không rõ nguồn gốc, người dùng thường đồng ý cho phép truy cập danh bạ, micro, camera. Đây là mảnh đất màu mỡ cho hacker.

Rò rỉ dữ liệu từ dịch vụ trực tuyến: Một số website, nền tảng chưa có bảo mật chặt chẽ, bị tin tặc tấn công, dẫn đến dữ liệu người dùng bị rao bán trên “chợ đen” mạng.

Cách bảo mật thông tin cá nhân

Để tránh trở thành nạn nhân, người dân cần nâng cao ý thức bảo mật thông tin cá nhân. Một số khuyến nghị từ Bộ Công an và chuyên gia an ninh mạng:

Cẩn trọng khi chia sẻ thông tin: Không đăng công khai số điện thoại, giấy tờ tùy thân, lịch trình học tập/làm việc của con cái trên mạng xã hội.

Xác minh trước khi tin: Khi nhận tin báo người thân gặp nạn, cần gọi lại trực tiếp cho nạn nhân hoặc người thân khác để kiểm chứng.

Sử dụng công nghệ bảo mật: Đặt mật khẩu mạnh, bật xác thực 2 lớp cho các tài khoản quan trọng (email, mạng xã hội, ngân hàng).

Không cài ứng dụng trôi nổi: Chỉ tải ứng dụng từ kho chính thức như Google Play, App Store.

Cách phòng tránh và xử lý khi gặp “bắt cóc ảo”

Đầu tiên, giữ bình tĩnh, không hoảng loạn

Đa số thủ đoạn lừa đảo này dựa vào tâm lý sợ hãi. Kẻ gian thường nói nhanh, dồn dập, giả giọng “công an” hay “giáo viên” để nạn nhân mất khả năng suy nghĩ. Giữ bình tĩnh là bước quan trọng nhất.

Xác minh thông tin ngay lập tức

Gọi điện trực tiếp cho người thân bị cho là “nạn nhân”. Nếu không liên lạc được, hãy gọi cho bạn bè, thầy cô hoặc người quen để kiểm chứng.

Không chuyển tiền theo yêu cầu

Mọi yêu cầu chuyển tiền gấp, nộp phạt ngay, hoặc nạp thẻ cào đều là dấu hiệu điển hình của lừa đảo. Người dân tuyệt đối không thực hiện theo.

Liên hệ cơ quan công an

Ngay khi nhận được cuộc gọi nghi ngờ, hãy lưu lại số, ghi âm (nếu có thể) và báo ngay cho cơ quan công an nơi gần nhất. Ở TP.HCM, người dân có thể liên hệ trực tiếp với Phòng Cảnh sát hình sự (PC02 - 0693.187.200) hoặc 028.3821.7080 (Đội 2) để được hỗ trợ kịp thời.

Trong kỷ nguyên số, dữ liệu cá nhân được ví như “vàng mới” - một khi bị đánh cắp sẽ trở thành vũ khí trong tay kẻ xấu. Chủ động bảo mật thông tin cá nhân, nâng cao kỹ năng số sẽ là “tấm khiên” bảo vệ chúng ta trước những chiêu trò lừa đảo đang hoành hành.

Phong Anh