Cách kiểm soát tình trạng phù bạch huyết ở bệnh nhân ung thư vú

1. 20 - 30% bệnh nhân ung thư vú xuất hiện phù bạch huyết sau điều trị

Phù bạch huyết là tình trạng phù nề lâu dài hoặc mạn tính ở một bộ phận của cơ thể do dịch tích tụ một cách bất thường. Phù bạch huyết ở cánh tay có thể phát triển do điều trị ung thư vú bao gồm phẫu thuật, xạ trị và/hoặc hóa trị. Những phương pháp này có thể điều trị ung thư nhưng cũng gây tổn thương cho các cấu trúc cơ thể chịu trách nhiệm lưu thông dịch khắp cơ thể gây ra phù bạch huyết.

Các nghiên cứu cho thấy, nguy cơ phù bạch huyết phụ thuộc vào số lượng hạch nách vét được trong quá trình phẫu thuật ung thư vú, xạ trị, một số phác đồ hóa trị và trọng lượng cơ thể.

Phù bạch huyết thường phát triển từ 6 tháng đến 3 năm sau khi điều trị ung thư vú nhưng đôi khi phát triển nhiều năm sau đó. Tình trạng phù nề thành ngực và cánh tay có thể xuất hiện sau phẫu thuật và thường cải thiện trong vòng 3-4 tuần. Vì vậy, hiện tượng này thường không phải là phù bạch huyết mà là một biến chứng của phẫu thuật.

Điều quan trọng cần nhớ là nguyên nhân phù bạch huyết là do tổn thương các cấu trúc cơ thể do phẫu thuật, xạ trị và/hoặc hóa trị. Một số bệnh nhân sẽ bị phù bạch huyết một cách từ từ, bất kể họ có cố gắng phòng ngừa hay không. Những người bị phù bạch huyết nên học cách kiểm soát tình trạng phù nề cũng như ngăn ngừa bệnh tiến triển nặng hơn, tránh ảnh hưởng tới các hoạt động trong cuộc sống.

Phù bạch huyết vùng cẳng tay và cổ tay phải.

2. Nhận biết các dấu hiệu sớm của phù bạch huyết

Phù bạch huyết thường không gây đau đớn, trừ khi có một tình trạng khác kèm theo và những người bị phù bạch huyết thường có thể tham gia đầy đủ các hoạt động trong cuộc sống.

Nghiên cứu cho thấy, việc nhận biết sớm các dấu hiệu của phù bạch huyết và chăm sóc hỗ trợ kịp thời có thể ngăn bệnh nặng lên và giữ cho tình trạng sưng nề ở mức độ từ nhẹ đến trung bình.

Các triệu chứng sưng nề và phù bạch huyết bao gồm:

Khi ấn vào da, vết lõm xuất hiện và tồn tại trong vài giây.
Một bàn tay hoặc cánh tay có cảm giác nặng hơn hoặc trông to hơn.
Nắm tay lại có cảm giác căng cứng.
Ngón tay đeo nhẫn bị chật.
Đồng hồ hoặc tay áo có cảm giác chật ở cổ tay.
Các tĩnh mạch hoặc gân ở mu bàn tay không còn nhìn rõ, cổ tay hoặc cẳng tay sưng nề.

Nếu nhận thấy bất kỳ dấu hiệu sưng nề và phù bạch huyết nào, người bệnh nên đến gặp nhân viên y tế được đào tạo về hỗ trợ cho bệnh nhân phù bạch huyết liên quan đến ung thư.

3. Một số phương pháp làm giảm nguy cơ phát triển phù bạch huyết

Đôi khi phù bạch huyết tự khỏi và không tái phát, tuy nhiên hầu hết người bệnh sẽ được hưởng lợi từ việc học cách kiểm soát phù bạch huyết với mục đích ngăn cản tình trạng phù nề tiến triển nặng lên và ảnh hưởng đến cuộc sống hằng ngày.

Nếu có thể, việc đo kích thước các vòng của tay trước và ngay sau khi phẫu thuật có thể hữu ích. Điều này cho phép theo dõi và phát hiện sớm bất kì dấu hiệu nào của tình trạng phù nề mạn tính và giải quyết nhanh chóng, nhằm tránh các hậu quả nghiêm trọng.

Có một số phương pháp giúp làm giảm nguy cơ bị phù bạch huyết và giảm mức độ sưng nề bao gồm:

Vận động, tập các bài tập cánh tay: Việc vận động, tập các bài tập cánh tay là an toàn và làm giảm nguy cơ phát triển hoặc tăng nặng tình trạng phù bạch huyết.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc vận động, sử dụng và tập các bài tập thể dục cho cánh tay, ngay cả khi cánh tay bị sưng nề, vẫn an toàn và có thể làm giảm nguy cơ sưng nề cũng như giảm mức độ sưng nề.

Ngoài ra, không sử dụng hoặc vận động bộ phận cơ thể bị phù bạch huyết sẽ làm tình trạng sưng nề tăng lên. Các bài tập giãn cơ, tập aerobic và tập kháng trở với dây đeo hoặc tạ hỗ trợ làm giảm nguy cơ phù bạch huyết.

Vận động tay và tập các bài thể dục cánh tay làm giảm nguy cơ phù bạch huyết.

4. Lưu ý tránh một số hoạt động có thể khởi phát hoặc làm tình trạng phù bạch huyết trầm trọng hơn

Những người có nguy cơ bị phù bạch huyết nên giữ tất cả các hoạt động thường ngày của mình, đồng thời áp dụng các nguyên tắc giảm thiểu rủi ro sau:

Đeo găng tay khi làm vườn để hạn chế nguy cơ chấn thương và nhiễm trùng.
Bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời bằng quần áo hoặc kem chống nắng.
Các nghiên cứu gợi ý rằng, việc tiêm hoặc lấy máu từ tay bên bị bệnh không làm tăng nguy cơ phù bạch huyết nhưng khi có thể nên sử dụng tay bên lành.
Tránh tiêm tĩnh mạch vào tay bên bị bệnh.
Sử dụng dao cạo điện để tránh bị đứt tay.
Sử dụng kem kháng sinh trên các vết cắt và vết thương dù nhỏ để giảm nguy cơ nhiễm trùng.
Giảm nguy cơ bị côn trùng cắn bằng cách sử dụng chất chống côn trùng tự nhiên hoặc quần áo che phủ.
Khi sử dụng cánh tay để làm việc nặng và/hoặc các bài tập tăng cường sức mạnh thì nên tăng cường độ dần dần.
Điều trị tại cơ sở y tế nếu có bất kỳ dấu hiệu nhiễm trùng nào ở tay bao gồm nóng, đỏ và sốt.
Cân nhắc tác động của cân nặng. Nghiên cứu chỉ ra rằng, những người có trọng lượng cơ thể cao hơn có thể tăng nguy cơ phù bạch huyết. Ở những người bị phù bạch huyết, mức độ sưng nề có thể giảm nếu tổng trọng lượng cơ thể giảm.

Băng ép cho phù bạch huyết và găng tay áp lực.

5. Cách hiệu quả nhất để giảm và kiểm soát tình trạng sưng nề do phù bạch huyết

Phù bạch huyết có thể được kiểm soát để không cản trở các hoạt động trong cuộc sống của người bệnh. Cách hiệu quả nhất để giảm và kiểm soát tình trạng sưng nề do phù bạch huyết bao gồm:

Thường xuyên sử dụng tất tay áp lực hoặc băng ép. Tất tay và găng tay áp lực thường sử dụng một thời ngắn (vài tuần) để kiểm soát tình trạng sưng nề, sau đó ngắt quãng nếu cần thiết.
Thường xuyên thực hiện các bài tập tay với băng đeo hoặc tạ.
Thường xuyên tập các bài tập thể chất làm tăng nhịp tim và nhịp thở (còn gọi là tập thể dục nhịp điệu).
Duy trì trọng lượng cơ thể khỏe mạnh.
Massage nhẹ nhàng tay phù nề, còn được gọi là dẫn lưu bạch huyết bằng tay (MLD) thường được sử dụng. Tuy nhiên, nghiên cứu đã chỉ ra rằng nó kém hiệu quả hơn so với việc băng ép và tập thể dục.

TS.BS. Phạm Tuấn Anh