Cách mạng Tháng Tám trong ký ức của Đại tướng Nguyễn Quyết

Tổng khởi nghĩa ở Hà Nội ngày 19-8-1945. Trong ảnh: Các lực lượng quần chúng cách mạng đánh chiếm Phủ Khâm sai. Ảnh tư liệu

Xây dựng căn cứ lòng dân vững chắc

Vinh dự được đến thăm Đại tướng Nguyễn Quyết trong những ngày tháng tám lịch sử, chúng tôi càng hiểu hơn về tài năng, đức độ của vị tướng xuất sắc của nước nhà. Trong căn phòng nhỏ của Đại tướng, những cuốn sách luôn có vị trí trang trọng. Mặc dù đã 97 tuổi, Đại tướng Nguyễn Quyết vẫn giữ thói quen đọc, tìm hiểu, phân tích về tình hình thời sự trong và ngoài nước để từ đó có những ý kiến đóng góp với lãnh đạo Đảng, Nhà nước về chủ trương, đường lối xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.

Câu chuyện lịch sử về thời điểm tiến hành Cách mạng Tháng Tám ở Hà Nội luôn là đề tài gợi nhiều cảm hứng với Đại tướng Nguyễn Quyết. Ông nhớ lại, trong những năm 1930-1940, dưới sự lãnh đạo của Đảng, phong trào cách mạng cả nước dù trải qua muôn vàn khó khăn nhưng vẫn tiếp tục phát triển, nhất là sau khi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về nước và thành lập Mặt trận Việt Minh năm 1941.

“Năm 1943, tôi được Đảng điều động lên Hà Nội hoạt động. Tôi cùng các đồng chí trong Thành ủy xác định, Hà Nội có vị trí chiến lược đặc biệt, là cơ quan đầu não của phát xít Nhật. Nếu không thanh toán được cơ quan đầu não này, phong trào cách mạng cả nước rất khó thành công”, Đại tướng Nguyễn Quyết nhớ lại. Với lòng tin vào nhân dân, tuyệt đối tin tưởng ở thắng lợi của cách mạng, Thành ủy Hà Nội tập trung xây dựng các cơ sở cách mạng ở cả nội và ngoại thành. Có những gia đình quan lại phong kiến, gia đình thợ thuyền được giác ngộ đã cưu mang, che chở, bảo vệ cán bộ. Nhiều thanh niên thuộc tầng lớp trên trong xã hội nửa thuộc địa nửa phong kiến say mê lý tưởng cách mạng đã dấn thân hoạt động sôi nổi. Nhờ có các cơ sở cách mạng, Thành ủy Hà Nội đã đứng vững, từ đó bắt mối phát triển phong trào ngày càng lan rộng trong các tầng lớp nhân dân. “Không xây dựng được cơ sở, căn cứ lòng dân vững chắc thì cách mạng sẽ không thể tồn tại”, Đại tướng Nguyễn Quyết khẳng định.

Năm 1945, đồng chí được giao đảm nhiệm chức vụ Bí thư Thành ủy Hà Nội. Đại tướng Nguyễn Quyết nhớ lại thời điểm đó: Sau khi Nhật đảo chính Pháp vào tháng 3-1945, thực hiện chỉ thị của Thường vụ Trung ương, Thành ủy Hà Nội tập trung phát triển mạnh các đội tự vệ. Các đội tuyên truyền xung phong, đội danh dự đẩy mạnh vũ trang tuyên truyền nhằm động viên quần chúng chuẩn bị khởi nghĩa. Các đội tuyên truyền xung phong đã tổ chức những hoạt động táo bạo, dồn dập ở ngoại thành cũng như trung tâm thành phố với các hình thức đấu tranh ngày càng cao và quyết liệt. Đỉnh cao là cuộc mít tinh chiều 17-8-1945 do Tổng hội Viên chức của chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim tổ chức tại Quảng trường Nhà hát Lớn đã nhanh chóng biến thành cuộc mít tinh và tuần hành thị uy của ta. Quần chúng hô vang khẩu hiệu “Ủng hộ Việt Minh”, “Việt Nam độc lập” ngay trước cơ quan chỉ huy cao nhất của phát xít Nhật ở Hà Nội.

Vận dụng chính sách binh vận, địch vận

Đại tướng Nguyễn Quyết vẫn nhớ rõ thời điểm quan trọng của Cách mạng Tháng Tám, ngay tối 17-8-1945, với trách nhiệm là Bí thư Thành ủy kiêm Ủy viên Quân sự của Ủy ban Khởi nghĩa, ông đã triệu tập hội nghị Thành ủy mở rộng. “Tại cuộc họp, có ý kiến cho rằng, lực lượng quân sự của ta còn yếu, nên chờ sự hỗ trợ của Trung ương. Tuy nhiên, qua phân tích, đánh giá tình hình, Thành ủy quyết định khởi nghĩa”, đồng chí Nguyễn Quyết hồi tưởng.

Ngày 19-8-1945, cuộc mít tinh lớn diễn ra lúc 11h tại Quảng trường Nhà hát Lớn với sự tham gia của khoảng 20 vạn người nhanh chóng chuyển thành cuộc biểu tình thị uy vang dội. “Sau đó, theo kế hoạch, quần chúng chia làm hai khối. Đoàn đánh chiếm Phủ Khâm sai, Tòa Thị chính, Sở Cảnh sát Hàng Trống do đồng chí Nguyễn Khang phụ trách. Tôi phụ trách đoàn chiếm Trại Bảo an binh”, Đại tướng Nguyễn Quyết cho biết.

Thực tiễn cuộc giành quyền kiểm soát Trại Bảo an binh đã thể hiện phương thức đấu tranh chính trị kết hợp đấu tranh vũ trang và công tác ngoại giao, giúp Tổng khởi nghĩa ở Hà Nội giành thắng lợi trọn vẹn, không đổ máu. Đại tướng Nguyễn Quyết nhận định, Trại Bảo an binh lúc bấy giờ có khoảng 1.000 quân của chính quyền thân Nhật đồn trú, đứng sau là hơn 1 vạn lính Nhật với đầy đủ trang bị, vũ khí hiện đại. Do khéo vận động, thuyết phục, ta đã không phải nổ súng mà vẫn chiếm được trại, chiếm được kho vũ khí của địch để trang bị cho lực lượng vũ trang cách mạng.

Một khó khăn đặt ra thời điểm đó là quân Nhật điều 2 xe tăng và rất nhiều binh lính đến bao vây, uy hiếp, ra tối hậu thư buộc ta hạ vũ khí. Trước tình thế đó, ta đã sáng tạo, dùng biện pháp ngoại giao, phân tích cho chỉ huy quân Nhật hiểu tình thế của họ khi Nhật hoàng đã tuyên bố đầu hàng phe đồng minh, vận động họ không can thiệp vào công việc nội bộ của người Việt Nam, chờ ngày về nước đoàn tụ với gia đình. Kết quả, quân Nhật đã rút lui, lực lượng của ta được bảo toàn.

“Hà Nội đã không máy móc, giáo điều, mà luôn chủ động, sáng tạo trong chấp hành lệnh Tổng khởi nghĩa của cấp trên. Như đồng chí Tổng Bí thư Trường Chinh đã đánh giá "Thắng lợi của Hà Nội mở đường cho thắng lợi của cả nước". Cả nước theo gương Hà Nội, theo tinh thần Hà Nội, vận dụng kinh nghiệm khởi nghĩa ở Hà Nội nên đã giành được độc lập”, Đại tướng Nguyễn Quyết khẳng định.

Theo Đại tướng Nguyễn Quyết, thực tiễn Cách mạng Tháng Tám tại Hà Nội và cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp sau này cho thấy, công tác binh vận, địch vận đã đóng góp quan trọng trong thắng lợi chung của cách mạng giải phóng dân tộc ở nước ta. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, đã có nhiều quan lại cấp cao của triều đình nhà Nguyễn, nhiều sĩ quan quân đội Nhật được giác ngộ đã tham gia hàng ngũ Việt Minh, không tiếc xương máu chiến đấu vì độc lập, tự do của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa...

Qua lời Đại tướng Nguyễn Quyết kể về những ngày tháng hào hùng cách đây 74 năm của dân tộc, chúng tôi hiểu hơn những kinh nghiệm, bài học quý đã làm nên thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 tại Hà Nội. Những bài học đó vẫn còn nguyên giá trị trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay và mai sau.

Tiến Thành