Cách mạng tinh gọn bộ máy và cơ hội 'vàng' cho Chính phủ điện tử Việt Nam

Động lực để bứt phá

Vào ngày 12/6/2025, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Nghị quyết về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh năm 2025. Cả nước có 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh, gồm 28 tỉnh và 6 thành phố.

Đối với chính quyền địa phương, theo Bộ Nội vụ các tỉnh, thành phố đã xây dựng 3.193 phương án sắp xếp 9.907 đơn vị hành chính cấp xã để hình thành 3.193 đơn vị hành chính cấp xã mới, giảm 6.714 đơn vị.

Đơn cử, Thành phố Hà Nội xây dựng 126 phương án sắp xếp 526 đơn vị hành chính cấp xã (345 xã, 160 phường, 21 thị trấn) để hình thành 126 đơn vị hành chính cấp xã mới (75 xã, 51 phường), giảm 400 đơn vị.

Những con số này cho thấy quy mô và tốc độ của cuộc cải cách là rất lớn, tạo ra một áp lực chưa từng có lên hạ tầng quản lý nhà nước. Đây không chỉ là một yêu cầu tất yếu để nâng cao hiệu quả quản lý, mà còn là "cú huých" mạnh mẽ để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số quốc gia.

Cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Ảnh: Báo Nhân dân

Trong những năm vừa qua, nỗ lực của Việt Nam được ghi nhận qua sự cải thiện đáng kể trên Bảng xếp hạng Chỉ số Phát triển Chính phủ điện tử (EGDI) của Liên Hợp Quốc.

Năm 2024, Việt Nam xếp thứ 71/193 quốc gia, tăng 15 bậc so với năm 2022 và lần đầu tiên được xếp vào nhóm "Rất cao" (Very High), đứng thứ 5/11 trong khu vực Đông Nam Á. Các chỉ số thành phần như: Hạ tầng viễn thông (TII), Dịch vụ trực tuyến (OSI) và đặc biệt Nguồn nhân lực (HCI) đều có sự cải thiện đáng kể.

Tuy nhiên, chỉ số thành phần về Hạ tầng viễn thông (TII) và Nguồn nhân lực (HCI) vẫn còn những điểm cần cải thiện để bắt kịp các nước dẫn đầu trong khu vực như Singapore hay Hàn Quốc. Chính bối cảnh này càng làm nổi bật cơ hội 'đi tắt đón đầu' thông qua việc tích hợp cải cách hành chính với chuyển đổi số.

Việc hợp nhất có thể có những khó khăn nhất định, trong đó phải kể đến sự tích hợp hệ thống và đồng bộ hóa dữ liệu. Việc hợp nhất vô số cơ sở dữ liệu và nền tảng công nghệ từ các cơ quan khác nhau đó là một nhiệm vụ phức tạp, tốn kém và mất thời gian.

Hiện nay, ước tính có hàng nghìn hệ thống thông tin trải dài từ, cơ sở dữ liệu riêng lẻ tại các bộ, ngành, địa phương. Tình trạng này không chỉ gây ra sự trùng lặp, thiếu nhất quán về dữ liệu mà còn làm lãng phí nguồn lực đầu tư.

Theo đó, việc sáp nhập chính là cơ hội để hợp nhất chi tiêu cho cômg nghệ thông công nghệ thông, tập trung vào các nền tảng dùng chung, dự kiến có thể tiết kiệm hàng nghìn tỷ đồng ngân sách.

Bên cạnh đó, việc chuẩn hóa quy trình và luồng công việc cũng đòi hỏi nỗ lực lớn về quản lý thay đổi. Quản lý nguồn lực, từ nhân sự dôi dư đến việc phân bổ lại ngân sách và tài sản công, cũng là một bài toán nhạy cảm, có thể ảnh hưởng đến tinh thần làm việc của cán bộ, công chức.

Cuối cùng, không thể bỏ qua tác động đến người dân, nếu không có giải pháp thích ứng kịp thời có thể gây gián đoạn dịch vụ công, khiến người dân bối rối về tên cơ quan mới, thủ tục, hoặc gặp phải sự chậm trễ.

Tăng tốc chuyển đổi số

Tuy nhiên, chính sự cấp thiết phải tích hợp hoạt động trong quá trình sáp nhập lại tạo ra động lực mạnh mẽ để giải quyết những vấn đề này.

Quá trình này buộc các cơ quan phải rà soát, thiết kế lại quy trình, tạo cơ hội để nhúng các nguyên tắc "ưu tiên kỹ thuật số" (digital-first) và tinh gọn luồng công việc. Điều này cũng tạo cơ hội vàng để chuẩn hóa hệ thống công nghệ thông tin, áp dụng các nền tảng chung và "phá vỡ các lô cốt dữ liệu" đã tồn tại giữa các đơn vị bị sáp nhập.

Trung tâm Giám sát, điều hành thông minh thành phố Đà Nẵng. Nguồn: VGP/Thế Phong

Việc sáp nhập cũng tạo điều kiện để tối ưu hóa phân bổ nguồn lực, hợp nhất chi tiêu cho công nghệ thông tin và tập trung đầu tư vào hạ tầng dùng chung, nâng cao năng lực cho tổ chức mới. Một quá trình chuyển đổi được quản lý tốt, tận dụng kênh kỹ thuật số, có thể cải thiện tính nhất quán và khả năng tiếp cận dịch vụ cho người dân. Thậm chí, nó có thể thúc đẩy việc áp dụng nhanh hơn các dịch vụ trực tuyến và truyền thông số.

Đặc biệt, chủ trương nghiên cứu bỏ cấp huyện và hướng tới mô hình chính quyền địa phương hai cấp (tỉnh - xã) đặt ra yêu cầu rất cao về năng lực của hạ tầng số và Chính phủ điện tử. Khi bỏ cấp huyện, một Sở cấp tỉnh có thể sẽ phải quản lý trực tiếp hơn một trăm đơn vị cấp xã, phường thay vì vài chục đầu mối cấp quận, huyện như trước.

Ví dụ như Thành phố Hồ Chí Minh (mới) sẽ có 163 đơn vị hành chính cấp xã mới (112 phường, 50 xã và 1 đặc khu). Gánh nặng về xử lý hồ sơ, giám sát, chỉ đạo sẽ tăng lên theo cấp số nhân. Nếu không có một hệ thống thông tin đủ mạnh, sẽ gặp khó khăn trong thực thi.

Chính phủ điện tử với các công cụ như hệ thống văn bản điện tử liên thông, nền tảng giám sát qua camera và cảm biến, các phần mềm chuyên ngành (đất đai, xây dựng) dùng chung từ tỉnh đến xã, chính là 'hệ thần kinh' để đảm bảo dòng chảy thông tin không bị gián đoạn và quyết định quản lý được thực thi hiệu quả.

Mô hình Trung tâm giám sát, điều hành thông minh (IOC) tại các địa phương như Đà Nẵng, Thừa Thiên Huế, Bình Dương là những minh chứng sống động. Bằng cách tích hợp dữ liệu từ camera giao thông, hệ thống y tế, giáo dục, phản ánh của người dân... các trung tâm này cho phép lãnh đạo có cái nhìn toàn cảnh, ra quyết định dựa trên dữ liệu theo thời gian thực.

Đặc biệt, khi sáp nhập các đơn vị hành chính, việc nhân rộng và nâng cấp các mô hình IOC này sẽ là chìa khóa để quản lý hiệu quả địa bàn rộng lớn và phức tạp hơn.

Giải pháp nào để biến thách thức thành cơ hội?

Kinh nghiệm từ Estonia, một quốc gia hàng đầu về chính phủ số, cho thấy việc xây dựng một nền tảng trao đổi dữ liệu an toàn (X-Road) là yếu tố nền tảng, cho phép các cơ quan chính phủ dù bị sáp nhập hay tái cấu trúc vẫn có thể chia sẻ thông tin liền mạch.

Hay tại Hàn Quốc, chính phủ đã thúc đẩy mạnh mẽ các dịch vụ công một cửa (single window) sau các đợt cải cách bộ máy, giúp người dân không cảm nhận được sự xáo trộn bên trong mà chỉ thấy dịch vụ ngày càng thuận tiện hơn.

Để tận dụng tối đa cơ hội và vượt qua thách thức, nhiều ý kiến cho rằng, cần tập trung vào các nhóm giải pháp trọng tâm, cụ thể:

Củng cố nền tảng pháp lý và thể chế: Ưu tiên hoàn thiện và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật còn thiếu về chia sẻ dữ liệu, định danh điện tử, bảo vệ dữ liệu cá nhân. Rà soát, sửa đổi quy định về đầu tư công nghệ thông theo hướng linh hoạt, khuyến khích các mô hình đầu tư mới.

Thúc đẩy khả năng tương tác và chia sẻ dữ liệu: Bắt buộc tuân thủ Khung kiến trúc Chính phủ điện tử Việt Nam (phiên bản 3.0) và yêu cầu các cơ quan kết nối, chia sẻ dữ liệu thiết yếu qua nền tảng tích hợp, chia sẻ dữ liệu quốc gia (NDXP). Tập trung triển khai các sáng kiến chia sẻ dữ liệu mang lại lợi ích tức thì cho người dân, doanh nghiệp

Xây dựng năng lực con người và nuôi dưỡng văn hóa số: Triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng số quy mô lớn, liên tục cho cán bộ, công chức. Phát triển các chương trình hỗ trợ nâng cao năng lực số cho người dân, đồng thời cải thiện tính thân thiện, dễ sử dụng của các cổng dịch vụ công. Tăng cường vai trò và cam kết của lãnh đạo các cấp, xây dựng cơ chế khuyến khích ứng dụng công cụ số.

Quản lý hiệu quả khía cạnh Chính phủ điện tử trong cải cách hành chính: Bắt buộc tích hợp kế hoạch phát triển công nghệ thông tin/chuyển đổi số vào đề án sáp nhập ngay từ đầu. Xây dựng lộ trình chi tiết cho việc tích hợp hệ thống và đồng bộ hóa dữ liệu.

Ưu tiên hợp nhất các dịch vụ công trực tuyến liên quan trực tiếp đến người dân, doanh nghiệp. Thành lập các nhóm công tác kỹ thuật chuyên trách và bố trí ngân sách đầy đủ cho các nhiệm vụ công nghệ thông tin.

Nâng cao chất lượng hạ tầng và an ninh mạng: Chuyển trọng tâm đầu tư từ mở rộng độ phủ sang nâng cao chất lượng hạ tầng (tốc độ, ổn định). Thúc đẩy sử dụng dịch vụ dùng chung và hạ tầng điện toán đám mây. Tăng cường đầu tư cho an toàn, an ninh mạng cả về công nghệ, quy trình và nhân lực.

Cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy dù có những thách thức nhưng cũng đầy cơ hội cho Chính phủ điện tử. Nếu lập kế hoạch chủ động, tích hợp chiến lược công nghệ thông tin, số hóa ngay từ đầu, sự gián đoạn này có thể được tận dụng để tạo ra chuyển đổi tích cực.

TS. Lê Quang Minh - Đại học Kinh tế (ĐHQG Hà Nội)