Cách phân biệt tin thật và tin giả trên không gian mạng

Nguyên tắc đầu tiên và quan trọng nhất là "hãy chậm lại", không tin ngay vào mọi thứ thấy trên mạng và phải suy nghĩ kỹ trước khi nhấn nút chia sẻ hay bình luận. Đồ họa: Thái Bình

Nhận diện "ma trận" thông tin sai lệch và các thủ đoạn tinh vi

Tin giả hay tin sai sự thật trên không gian mạng được hiểu là những thông tin không chính xác, chưa được kiểm chứng hoặc bị phóng đại, suy diễn nhằm thay đổi bản chất sự việc. Chúng thường được cố ý đăng tải và lan truyền với mục đích không chính đáng, gây hiểu lầm cho người đọc hoặc thậm chí phục vụ mưu đồ chống phá, trục lợi cá nhân. Đặc điểm nguy hiểm nhất của loại hình này là tốc độ lan truyền chóng mặt, nhanh hơn rất nhiều so với tin thật từ các cơ quan báo chí chính thống.

Để không bị lạc trong "ma trận" này, người đọc cần tinh ý nhận ra các dấu hiệu nhận biết cơ bản thường xuất hiện ở các bản tin giả. Dấu hiệu dễ thấy nhất nằm ở tiêu đề bài viết, khi những tin giả thường được giật tít giật gân, hoặc sử dụng ngôn từ kích thích cảm xúc mạnh nhằm câu khách, thu hút sự chú ý vào một vấn đề nóng. Bên cạnh đó, nguồn tin cũng là một yếu tố tố cáo độ xác thực của bài viết, bởi tin giả thường xuất phát từ những website lạ, tài khoản cá nhân không rõ danh tính hoặc các trang không thuộc cơ quan báo chí chính thống. Một thủ đoạn tinh vi mà kẻ xấu hay sử dụng là giả mạo đường dẫn (URL) của các trang tin uy tín. Chúng tạo ra các tên miền có cấu trúc gần giống trang gốc, chỉ thay đổi một vài ký tự nhỏ hoặc sử dụng đuôi tên miền lạ như ".co", ".su" thay vì ".vn" hay ".com" thông thường, khiến người đọc nếu lướt qua sẽ rất dễ bị đánh lừa.

Ngoài ra, những trang web lan truyền thông tin sai lệch do thiếu quy trình kiểm duyệt chuyên nghiệp nên thường mắc lỗi chính tả, phông chữ lộn xộn hoặc bố cục trình bày thiếu thẩm mỹ. Về mặt nội dung hình ảnh và video minh họa, các đối tượng tung tin giả thường sử dụng công nghệ để cắt ghép, chỉnh sửa hoặc đưa hình ảnh ra khỏi bối cảnh gốc nhằm gây nhầm lẫn cho người xem. Thậm chí, nhiều tin giả còn trích dẫn ý kiến từ các "chuyên gia" nhưng lại không nêu rõ họ tên, chức vụ hay đơn vị công tác, hoặc đưa ra các mốc thời gian mập mờ, không có ý nghĩa thực tế.

Hệ lụy khôn lường và trách nhiệm pháp lý

Hậu quả của việc phát tán tin giả không chỉ dừng lại ở không gian ảo, mà còn gây ra những thiệt hại thực tế vô cùng nghiêm trọng. Đối với xã hội, tin giả có thể gây rạn nứt các mối quan hệ, gây ra sự phân biệt đối xử, cô lập và xa lánh đối với những người liên quan. Nghiêm trọng hơn, nó làm ảnh hưởng đến uy tín, danh dự của cá nhân và tổ chức, thậm chí tác động tiêu cực đến an ninh kinh tế, chính trị và trật tự an toàn xã hội. Trong lĩnh vực chính trị, các thế lực thù địch cũng lợi dụng tin giả để tuyên truyền xuyên tạc, kích động chống phá Đảng và Nhà nước, gây giảm sút lòng tin của nhân dân.

Dưới góc độ pháp lý, hành vi tạo ra và chia sẻ thông tin sai sự thật là vi phạm pháp luật và sẽ bị xử lý nghiêm minh. Tùy thuộc vào tính chất và mức độ, người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự. Về xử phạt hành chính, Nghị định số 15/2020/NĐ-CP ngày 3/2/2020 của Chính phủ quy định mức phạt từ 10 triệu đến 20 triệu đồng đối với cá nhân có hành vi lợi dụng mạng xã hội để cung cấp, chia sẻ thông tin giả mạo, sai sự thật. Đối với tổ chức, doanh nghiệp thiết lập mạng xã hội chủ động lưu trữ, truyền đưa thông tin giả mạo, mức phạt có thể lên tới 70 triệu đồng. Ở mức độ nghiêm trọng hơn, nếu hành vi tung tin giả gây hậu quả lớn, người vi phạm có thể đối mặt với án tù. Bộ luật Hình sự quy định tội làm, tàng trữ, phát tán thông tin nhằm chống Nhà nước có thể bị phạt tù từ 5 đến 12 năm, thậm chí lên đến 20 năm trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng. Hành vi vu khống, xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự người khác trên mạng cũng có thể bị phạt tù tới 7 năm...

Để bảo vệ mình trước vấn nạn tin giả, mỗi người dùng cần tự trang bị một "bộ lọc số". Đồ họa: Thái Bình

Trang bị "bộ lọc số" và kỹ năng kiểm chứng thông tin

Để bảo vệ mình trước vấn nạn tin giả, mỗi người dùng cần tự trang bị một "bộ lọc số", tức là những kỹ năng để nhận biết, đánh giá và sàng lọc thông tin. Nguyên tắc đầu tiên và quan trọng nhất là "hãy chậm lại", không tin ngay vào mọi thứ thấy trên mạng và phải suy nghĩ kỹ trước khi nhấn nút chia sẻ hay bình luận. Khi bắt gặp một thông tin giật gân, hãy kiểm tra chéo (cross-check) với các nguồn báo chí chính thống hoặc tham khảo ý kiến của cơ quan chức năng. Nếu một tin tức "nóng" bằng tiếng Anh nhưng bạn không thể tìm thấy nó trên Google News hay các trang tin uy tín quốc tế, thì khả năng cao đó là tin giả.

Công nghệ cũng cung cấp cho chúng ta những công cụ hữu hiệu để "bóc trần" tin giả. Đối với hình ảnh nghi ngờ bị chỉnh sửa, người dùng có thể sử dụng tính năng "Search Google for image" (tìm kiếm hình ảnh trên Google) bằng cách bấm chuột phải vào ảnh. Kết quả trả về sẽ giúp bạn so sánh với ảnh gốc hoặc xem bối cảnh thực sự của bức ảnh đó xuất hiện ở đâu, từ bao giờ. Đối với văn bản, công cụ Fact Check Explorer của Google là một trợ thủ đắc lực. Bạn chỉ cần sao chép một đoạn nội dung nghi ngờ và dán vào thanh tìm kiếm, hệ thống sẽ sử dụng thuật toán để đối chiếu và trả về các bài báo xác thực mức độ tin cậy của thông tin. Trên các nền tảng video như YouTube, hãy kiểm tra kỹ mô tả kênh, quy mô và các liên kết mạng xã hội của kênh đó để đánh giá độ uy tín trước khi tin vào nội dung video.

Cuối cùng, hành động có trách nhiệm là yếu tố then chốt để đẩy lùi tin giả. Khi phát hiện thông tin sai sự thật, người dùng cần lưu lại bằng chứng bằng cách chụp màn hình hoặc sao chép đường dẫn, sau đó báo cáo (report) ngay cho nền tảng mạng xã hội để họ có biện pháp xử lý như gỡ bỏ hoặc hạn chế tương tác. Đồng thời, hãy cảnh báo cho người thân, bạn bè để tránh sập bẫy và tuyệt đối không chia sẻ tiếp thông tin đó. Bạn cũng có thể gửi phản ánh tới Trung tâm xử lý tin giả Việt Nam (VAFC) qua hotline 18008108 hoặc website của Cục Phát thanh, truyền hình và thông tin điện tử. Các nền tảng lớn như Facebook, TikTok, Google hiện nay đều đang nỗ lực áp dụng các tiêu chuẩn cộng đồng và công nghệ AI để quét và xử lý tin giả, nhưng sự tỉnh táo và chung tay của mỗi người dùng mới chính là lá chắn vững chắc nhất.

Thái Bình