Cái ác trong văn chương

Nhân vật Heathcliff trong phim Đồi gió hú do diễn viên Jacob Elordi thủ vai. Ảnh minh họa: W.B.

Đã có một nhà phê bình viết hẳn một cuốn sách về cái ác trong văn học, đó là Georges Bataille với cuốn Văn học và cái ác. Vậy là văn học không chỉ có cái thiện, cái đẹp. Cái ác đôi khi chiếm một vị trí quan trọng trong văn học, nó song song cùng cái thiện và là một cuộc đấu tranh không ngừng nghỉ.

Nếu ai đã từng đọc kiệt tác Đồi gió hú của Emily Bronte thì không thể quên được nhân vật Heathcliff. Đấy là một trong những nhân vật ác lừng danh nhất từng tồn tại trong văn chương. Heathcliff có một tình yêu cuồng nhiệt với Catherine nhưng sự ác độc và tàn nhẫn của hắn ở mức cực điểm.

Sở dĩ Đồi gió hú trở thành một tác phẩm kinh điển trong văn học Anh một phần lớn vì tình yêu và cái ác được hòa quyện nhuần nhuyễn ở nồng độ rất cao. Người ta ngưỡng mộ sự thủy chung và ý chí sắt đá của Heathcliff nhưng cũng không quên được những tội ác hắn gây ra.

Chính vì sự hòa quyện mãnh liệt và ấn tượng này Đồi gió hú được coi là tác phẩm xuất sắc của chị em nhà Bronte, dấu ấn về một tình yêu bi thảm cùng nỗi ám ảnh của một kẻ tàn độc bậc nhất mà văn học từng tạo ra.

Anh em nhà Karamazov là tác phẩm vĩ đại nhất của văn hào Dostoyevsky. Cái ác là một trong những trụ cột chính của cuốn tiểu thuyết. Một tấn bi kịch nhuốm máu trong tác phẩm kì vĩ này. Cha từ con, tranh cướp người tình với con và cuối cùng bị chính con trai mình giết chết. Một người cha có bốn đứa con trai thì ba đứa căm nghét ông ta cùng cực.

Người cha trụy lạc, xấu xa, đầy rẫy tội lỗi và những đứa con của ông ta không chấp nhận điều đó. Fyodor Pavlovich - người cha là một nhân vật gần như quái đản, vô luân, tàn nhẫn. Người con cả Dmitri Fyodorovich chưa kịp giết cha nhưng ý định đã có từ lâu.

Người con thứ Ivan Fyodorovich không trực tiếp giết cha nhưng triết lí và suy nghĩ của anh ta thúc đẩy kẻ giết người làm việc đó. Vai trò đao phủ dành cho người con hoang Xmerdiacov. Xmerdiacov giết Fyodor Pavlovich vì hắn ta không còn sự lựa chọn nào khác. Con giết cha là tội lỗi thuộc hàng đáng sợ nhất của loài người, cái ác đã bị đẩy lên đến tột đỉnh.

Sóng ở đáy sông không phải là cuốn tiểu thuyết hay nhất của Lê Lựu nhưng trong tác phẩm này, ngoài Núi là nhân vật trung tâm với dòng đời “lên thác xuống ghềnh” thì ông bố cũng là một nhân vật rất đáng kể. Ông bố này tự xưng là “cậu” theo kiểu trưởng giả và tạo được ấn tượng với người đọc bởi tính cách độc ác của ông ta. Một ông bố tàn nhẫn với những đứa con đẻ của mình.

Một kẻ ích kỉ với những lí lẽ cứng nhắc giáo điều đến mức ngu xuẩn. Ông bố đặc biệt căm ghét Núi chỉ vì một lần anh nói dối do đói khổ quá. Ông bố từ chối chu cấp cho đứa con trai, đuổi anh ra khỏi nhà trong một đêm mưa gió, cự tuyệt mọi sự giúp đỡ. Ở mức cực điểm, ông ta đã viết đơn xin cho đứa con ruột đi tù chung thân dù tội lỗi anh ta chưa đến mức thế. Nếu tôi không nhớ nhầm thì trong văn học Việt Nam chưa từng có ông bố nào độc ác và tàn nhẫn hơn thế.

Nếu như Sóng ở đáy sông không tồn tại nhân vật ác cỡ đó, cuốn tiểu thuyết của Lê Lựu sẽ nhạt đi rất nhiều. Đáng tiếc đoạn cuối cuốn tiểu thuyết, nhà văn không làm được một cái kết xứng đáng với sự ác độc của nhân vật ông bố nói trên. Tác giả có phần “nương nhẹ” với nhân vật ông bố và chính điều đó đã giảm sức nặng đáng kể của tác phẩm.

Uông Triều/ Trần Lê Books & NXB Văn học