Cam Lộ ngời lên trong nắng

Chúng tôi đến vùng quê Cam Lộ (xã Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị) đúng dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9. Đó là một ngày hè chói chang.

Biểu tượng cho khát vọng

Cam Lộ là nơi từng được gọi là "hai thủ đô kháng chiến" vì có Tân Sở gắn liền với tên tuổi của vua Hàm Nghi và các trọng thần như Tôn Thất Thuyết, Nguyễn Văn Tường ở thời nhà Nguyễn; Di tích Khu Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam (CMLTCHMNVN) gắn với tên tuổi của những nhà ái quốc tận tâm, tận hiến như Nguyễn Hữu Thọ, Nguyễn Thị Bình…

Nhiều lần, trong câu chuyện tâm tình với chúng tôi, nhà báo - nghệ sĩ nhiếp ảnh Sỹ Sô tâm sự: "Tôi nhớ mãi kỷ niệm được giao nhiệm vụ quan trọng vào năm 1973 là đi theo và chụp ảnh sự kiện Chủ tịch Cuba là đồng chí Fidel Castro vào thăm Quảng Trị với Thủ tướng Phạm Văn Đồng, sau khi Hiệp định Paris được ký kết và Khu Chính phủ CMLTCHMNVN vừa ra đời. Đó cũng là ấn tượng sâu sắc trong quãng đời hành nghề".

Cuối năm 2022, nhà báo - nghệ sĩ nhiếp ảnh Sỹ Sô được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học - nghệ thuật, Bộ môn Nhiếp ảnh, trong đó có những bức ảnh lịch sử mà nghệ sĩ đã nhắc đến. Một mối lương duyên giữa lịch sử và báo chí, nghệ thuật trong bão giông lịch sử.

Cách đây hơn 50 năm, có một sự kiện đặc biệt quan trọng được cả thế giới quan tâm. Đó là việc bà Nguyễn Thị Bình - người phụ nữ duy nhất và là đại diện của Chính phủ CMLTCHMNVN - một trong 4 bên ký vào bản Hiệp định Paris, cụ thể là ngày 27-1-1973, có ý nghĩa lịch sử lớn lao trong việc mở đầu cho việc lập lại hòa bình ở Việt Nam. Sự kiện thời sự tầm vóc quốc tế này đã ảnh hưởng trực tiếp đến một vùng đất của quê hương Quảng Trị nói riêng và cục diện đất nước nói chung, lúc bấy giờ.

Sau này, từng trải qua các chức vụ khác, như Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, Phó Chủ tịch nước Cộng hòa XHCN Việt Nam…, bà Nguyễn Thị Bình vẫn nhớ rất rõ về sự kiện Hiệp định Paris. Bà kể: "Đặt bút ký vào bản Hiệp định Paris lịch sử rất xúc động, nghĩ đến miền Nam, nghĩ đến đồng bào, đồng chí, đến gia đình, bạn bè trên cả hai miền Nam - Bắc. Trong đời tôi, đây là vinh dự lớn".

Tổng thống Ai Cập tiếp Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ và Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Thị Bình. Ảnh: TƯ LIỆU

Sau hiệp định lịch sử này chỉ vài tháng, tại vùng quê Cam Lộ đã diễn ra việc xây dựng khẩn trương trụ sở Khu Chính phủ CMLTCHMNVN.

Quảng Trị là tỉnh đầu tiên của miền Nam được giải phóng, nối liền với hậu phương lớn miền Bắc xã hội chủ nghĩa và vùng giải phóng hạ Lào rộng lớn. Ở đây có hệ thống giao thông thủy - bộ thuận lợi, nhất là tuyến Quốc lộ 1 và Đường 9, là địa bàn thuận lợi để Chính phủ triển khai toàn diện các hoạt động lãnh đạo trên tất cả lĩnh vực, đặc biệt là hoạt động ngoại giao.

Diện tích của khu này hơn 17.000 m2, được chia làm 2 khu độc lập: khu A gồm 3 dãy nhà là khu làm việc dành riêng cho Chính phủ, Bộ Ngoại giao và nhà ăn; khu B gồm 5 dãy nhà, trong đó có 2 dãy nhà khách dành cho các đại sứ lưu trú, 3 dãy còn lại thì dành cho những thành viên đi theo đoàn của các đại sứ, phóng viên báo chí và thành viên của Chính phủ lâm thời.

Khu Chính phủ CMLTCHMNVN - nơi được xem là biểu tượng cho khát vọng và quyết tâm giành độc lập, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của dân tộc Việt Nam. Từ năm 1973 đến 1975, mặc dù lúc bấy giờ chiến tranh vừa tan khói súng, mặt đất còn loang lổ dấu tích đạn bom và trụ sở cũng quá giản dị nhưng nơi đây đã ghi dấu ấn của không khí đối ngoại và hợp tác giữa Chính phủ lâm thời với nhiều bạn bè quốc tế.

Các đại sứ, đại diện ngoại giao đã được tiếp kiến và trình quốc thư đến Chủ tịch Hội đồng cố vấn Chính phủ CMLTCHMNVN là luật sư Nguyễn Hữu Thọ. Cùng tiếp luôn có Bộ trưởng Bộ Ngoại giao của Chính phủ CMLTCHMNVN Nguyễn Thị Bình.

Những cuộc gặp gỡ như thế đã giúp bạn bè quốc tế gần xa hiểu thêm về Việt Nam, ủng hộ tinh thần và vật chất cho cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Việt Nam vì độc lập, tự do, hòa bình và thống nhất đất nước - một chính thể yêu nước và cách mạng, khát khao độc lập dân tộc và hòa bình, được nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ công nhận.

Những tên tuổi quen thuộc của Chính phủ CMLTCHMNVN như Chủ tịch Hội đồng cố vấn Nguyễn Hữu Thọ, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Thị Bình đã trở thành một trong những gương mặt tiêu biểu cho trí tuệ, lương tri và khát vọng Việt Nam.

Chỉ một ngày sau khi Hiệp định Paris được ký kết, ngày 28-1-1973, nhà thơ lớn Tố Hữu đã cảm khái viết trong tác phẩm "Việt Nam, máu và hoa": "Khao khát trăm năm, mãi đợi chờ/ Hôm nay vui đến, ngỡ trong mơ/ Một trời êm ả, xanh không tưởng/ Mặt đất bình yên giấc trẻ thơ/ Đây cuộc hồi sinh, buổi hóa thân/ Mùa đông thế kỷ chuyển sang xuân/ Ôi Việt Nam! Từ trong biển máu/ Người vươn lên, như một thiên thần?/ Ta lại về ta, những đứa con/ Máu hòa trong máu, đỏ như son/ Sài Gòn ơi, Huế ơi! Xin đợi/ Tái hợp, huy hoàng, cả Nước non!".

Những câu thơ nói hộ lòng người!

Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Thị Bình ký Hiệp định Paris. Ảnh: TƯ LIỆU

Dấu ấn lịch sử

Những ai trải qua nỗi đau của chiến tranh mới thấu hiểu được ý nghĩa của hòa bình, thống nhất, để hết lòng vun đắp cho chính cuộc đời mỗi người và mọi người, cho chính những ngày mình đang sống hôm nay.

Quảng Trị, từ ác mộng chiến tranh, chia cắt đến khát vọng hòa bình, kiến tạo. Một giấc mơ chờ đợi từ lâu, đã thực sự lên mầm từ mùa xuân năm ấy, cách đây hơn nửa thế kỷ, khởi đầu từ ngày 27-1-1973.

Bà Nguyễn Thị Bình khi về thăm Cam Lộ vào năm 2022 đã bồi hồi nhớ lại: "Tại đây, Chính phủ CMLTCHMNVN đã phát huy vai trò của mình là một nhà nước có đầy đủ các chức năng của nó, kể cả về mặt ngoại giao. Vì vậy, tại đây, chúng tôi tiếp các đoàn ngoại giao của các nước, đặc biệt là Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ và tôi là Bộ trưởng Ngoại giao đã tiếp đại sứ của các nước đến trình quốc thư. Cho nên, Cam Lộ không chỉ đối với chúng ta mà còn đối với bạn bè các nước là một kỷ niệm quý giá...".

GS-TS Trình Quang Phú, nguyên Trợ lý Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ, khi về thăm lại nơi này, chân tình chia sẻ: "Những năm đó, tôi từng công tác ở đây, mảnh đất Cam Lộ, giúp việc cho đồng chí Nguyễn Hữu Thọ và đồng chí Nguyễn Thị Bình. Trong những năm qua, chúng tôi đã trở lại đây và trao nhiều kỷ vật. Và lần này, nhân kỷ niệm 50 năm giải phóng Quảng Trị, chúng tôi cũng đã tiếp tục gửi tặng 2 kỷ vật. Kỷ vật tuy nhỏ nhưng tình cảm thì rất lớn. Vì chúng tôi trân quý những năm tháng ấy, những năm tháng mở đầu cho cách mạng miền Nam".

Hoạt động của Chính phủ lâm thời tại Cam Lộ dù chỉ diễn ra trong 2 năm (từ 1973 đến 1975) nhưng đã để lại dấu ấn lịch sử. Chính phủ lâm thời không chỉ tiếp và làm việc với nhà lãnh đạo các nước, các đại sứ đặc mệnh toàn quyền mà còn được nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế mời ra nước ngoài làm việc, càng tạo nên tiếng vang và vị thế Việt Nam trên trường quốc tế.

Năm 1991, Khu Chính phủ CMLTCHMNVN đã được công nhận là Di tích lịch sử quốc gia.

Đại sứ Liên Xô trình quốc thư tại Khu Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, năm 1973. Ảnh: TƯ LIỆU

Vì một Tổ quốc cường thịnh

Âm hưởng của mùa hè chưa dứt. Di tích vẫn ngời lên trong nắng, lịch sử và nhân chứng vẫn còn đó trong mỗi ngày đã qua và những ngày đang tới ở mảnh đất chứa đựng nhiều chi tiết lịch sử đặc biệt. Đây cũng là quê hương nuôi dưỡng nhà cách mạng Hồ Xuân Lưu (1914 - 1957).

Ông Hồ Xuân Lưu từng đảm nhiệm cương vị Bí thư Tỉnh ủy tỉnh Quảng Trị và sau ngày đất nước bị chia cắt đã được cử vào làm Bí thư Đặc khu ủy Sài Gòn - Chợ Lớn với bí danh Trần Quốc Thảo. Ông bị địch bắt và hy sinh anh dũng trong nhà tù ở Sài Gòn, năm 1957.

Hiện ở Quảng Trị có nhiều con đường và trường học mang tên Hồ Xuân Lưu. Ở TP HCM có tên đường Trần Quốc Thảo. Tên của nhà cách mạng này gắn với những tên đường và trường học ở 2 địa phương xa cách nhau cả ngàn cây số, gắn với một sự kiện lịch sử có lẽ chỉ xuất hiện ở Việt Nam trong bối cảnh cách mạng mang tính đặc thù.

Ông Đỗ Văn Bình - Tỉnh ủy viên, Bí thư Đảng ủy xã Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị - tâm đắc: "Thắng lợi lớn lao của Hiệp định Paris là thắng lợi của sự phối hợp tuyệt vời của các mặt trận: quân sự, chính trị, ngoại giao; của sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân, của nhân dân Việt Nam với bạn bè quốc tế yêu chuộng hòa bình và tiến bộ, mở ra một bước ngoặt hết sức quan trọng cho dân tộc Việt Nam: hòa bình, thống nhất và tái thiết quê hương, đất nước. Thế hệ đi sau cần tiếp tục truyền thống tốt đẹp, nỗ lực hết mình vì một Tổ quốc cường thịnh, khi bước vào kỷ nguyên mới".

Toàn cảnh Di tích Khu Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, nhìn từ trên cao. Ảnh: PHẠM XUÂN DŨNG

Phạm Xuân Dũng