Cần bảo tồn vẻ đẹp trong trẻo của không gian cảnh quan đô thị quanh Hồ Gươm

Mặt nước Hồ Gươm gắn liền với huyền thoại về trả lại thanh gươm chiến trận để xây dựng hòa bình. Đền Ngọc Sơn, cầu Thê Húc, đền Bà Kiệu là những công trình kiến trúc đặc sắc mang bản sắc kiến trúc truyền thống Việt, nhuần nhị và hài hòa trong cảnh quan thiên nhiên mặt nước. Không gian mang tính tâm linh và lịch sử nơi này giúp người Hà Nội thấy được kết nối thiêng liêng với cội nguồn. Biết bao nhiêu vần thơ, nốt nhạc, các tác phẩm hội họa về Hồ Gươm đã được làm nên từ rung động của tâm hồn con người trải suốt nhiều thế kỷ.

Đền Ngọc Sơn - một viên ngọc quý của nghệ thuật kiến trúc và cảnh quan truyền thống. Ảnh: TL Paddy Doyle

Phía Bắc của Hồ Gươm là phố cổ Hà Nội: những con phố nhỏ với tên gọi gắn với nghề truyền thống – Hàng Đào, Hàng Bạc, Hàng Gai… Kiến trúc nhà ống, mái ngói, ngõ nhỏ đan xen tạo nên bản sắc độc đáo, phản ánh lối sống buôn bán – sinh hoạt của cư dân đô thị Thăng Long Hà Nội. Đây là lớp văn hóa dân gian, đời thường, nhưng lại chính là chất liệu truyền thống nuôi dưỡng không gian đô thị hồ Gươm.

Phố Tràng Tiền là di sản của kiến trúc và quy hoạch thời Pháp thuộc ở Hà Nội với quy hoạch đại lộ rộng rãi, khoa học. Ảnh: Báo QĐND

Trong thế kỷ 19–20, Hà Nội bước vào thời kỳ cận – hiện đại. Các công trình kiến trúc có quy mô quanh Hồ Gươm như Bưu điện, Nhà thờ Lớn, Tòa Thị chính và các công trình trong khu phố Pháp, đã góp phần định hình diện mạo khu vực phía Đông, phía Nam và phía Tây của Hồ Gươm.

Những không gian đô thị và kiến trúc trong thời kì này này ban đầu gắn với lịch sử đô hộ của thực dân Pháp nhưng ngày nay trở thành một di sản kiến trúc đô thị, là nơi hội tụ, tiếp biến tinh hoa giữa nghệ thuật kiến trúc, đô thị phương Tây thế kỷ 19 với khí hậu cũng như nếp sống văn hóa của người Việt.

Hồ Gươm trong mắt Bùi Xuân Phái qua tác phẩm Hồ Hoàn Kiếm(1987). Ảnh: TL

Vẻ đẹp tĩnh lặng, trong sáng của Hồ Gươm là giá trị sâu lắng cần được tôn vinh và bảo tồn giúp cho cân bằng đời sống biến động. Ảnh: Vũ Ngọc Tuấn/Flickr

Trải qua nhiều thế kỷ thăng trầm, Hồ Gươm luôn là một “tâm điểm tĩnh lặng” giữa lòng Hà Nội đầy biến động– nơi mà người ta tìm thấy sự lắng dịu, cảm nhận nhịp sống chậm rãi, và kết nối với chiều sâu lịch sử – văn hóa.

Nếu biến không gian quanh hồ thành nơi tổ chức các sự kiện ồn ào, đông đúc thì sẽ phá vỡ cái bản sắc vốn có ấy, làm loãng đi ký ức và giá trị biểu tượng của Hồ Gươm. Thiết kế đô thị quanh Hồ Gươm nên tạo điều kiện cho những hoạt động nhẹ nhàng, nghỉ ngơi tạo nên sự cân bằng với sự vận động hối hả của các ô phố xung quanh. Có lẽ Hồ Gươm không cần quảng trường với những sự kiện hoành tráng, mà là nơi để nuôi dưỡng sự sâu lắng trong đời sống tinh thần của người Hà Nội.

Các công trình hiện đại quanh Hà Nội với hạ tầng quy mô, sẽ là nơi phù hợp để tổ chức nhiều sự kiện văn hóa đông người, giúp chia sẻ áp lực với khu vực trung tâm của Hồ Gươm. Ảnh: Vietnamnet; TTXVN

Những sự kiện lớn, đông người và mang tính trình diễn hoành tráng nên được tổ chức tại các không gian hiện đại, đã được thiết kế phù hợp về hạ tầng và quy mô như Trung tâm Hội nghị Quốc gia, Bảo tàng Hà Nội hay Trung tâm Triển lãm Quốc gia - vốn là những không gian hiện đại mà còn đang rất cần các hoạt động phong phú. Cách tiếp cận này vừa bảo tồn sự trong trẻo tinh tế của Hồ Gươm, vừa phát huy hiệu quả các công trình hiện đại trong đời sống đô thị.

Hồ Tây có diện tích hơn 530 hecta, rộng gấp 40 lần hồ Hoàn Kiếm, nhưng không có không gian công cộng nào đủ quy mô cho các sự kiện đông người. Ảnh: Báo Tin tức/TTXVN

Sự phát triển thiếu quy hoạch dẫn đến từ một thành phố nhìn ra sông Hồng, nay phát triển tự phát ngoài đê, quay lưng lại dòng sông Cái, vốn là một tiềm năng không gian cảnh quan lớn lao liên hệ tới sự phát triển lâu bền của thành phố. Ảnh: Báo Giáo dục & Thời đại

Các hồ lớn khác quanh Hà Nội như Hồ Tây, Hồ Bảy Mẫu, các không gian hướng ra sông Hồng đều cần có sự quan tâm và đầy tiềm năng để có những không gian công cộng quy mô lớn cho nhiều sự kiện văn hóa chính trị, giảm áp lực mà Hồ Gươm phải gánh vác đồng thời tăng hiệu quả của mạng lưới không gian đô thị gắn liền với mặt nước của Thủ đô Hà Nội.

KTS. Trần Tuấn