Cần chính sách ưu tiên đào tạo, thu hút và giữ chân kỹ sư ngành điện

Số lượng sinh viên chuyên ngành điện, công nghệ năng lượng giảm mạnh

Với xu thế chuyển dịch cơ cấu nguồn điện hiện nay, đánh giá về những thách thức trong quá trình chuyển dịch cơ cấu nhân lực sang các lĩnh vực năng lượng mới, bà Phan Thị Hồng Hạnh, Phó Ban Tổ chức và Nhân sự Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết, xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao (mà thế giới hay gọi là nhóm tài năng) luôn là một trong những định hướng chiến lược của EVN ở mọi thời kỳ.

Chỉ ra thách thức về nhu cầu tuyển dụng lao động và sử dụng các nguồn lực này hiện nay, theo bà Hạnh, trong lĩnh vực năng lượng điện, EVN có thể được xem là đơn vị có số lượng lao động lớn nhất. Tuy nhiên, từ năm 2013, lãnh đạo EVN đã có chủ trương đưa tiêu chí nâng cao năng suất lao động thành chỉ tiêu đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ hàng năm của các đơn vị.

“Kết quả từ năm 2014 EVN có hơn 105.000 lao động nhưng nay chỉ còn hơn 96.000 người. Chúng tôi đã tiết giảm 10% lao động sau 10 năm trong khi tổng công suất đặt hệ thống điện tăng từ hơn 34GW năm 2014 lên hơn 82 GW năm 2024 (gấp hơn 2,4 lần) và đường dây truyền tải 500kV tăng 17%, 220kV tăng 21%, điện thương phẩm tăng gần gấp 3 lần”, bà Hạnh nêu.

Những năm gần đây, số lượng sinh viên lựa chọn học các chuyên ngành điện, công nghệ năng lượng giảm đi đáng kể

Theo đó, để “bù đắp” nguồn nhân lực thiếu hụt, hàng năm EVN đã phải tuyển dụng lao động trẻ để thay thế một phần lao động về hưu và đảm bảo sự chuyển tiếp liên tục giữa các thế hệ. Trong đó, tỷ lệ lao động ở trình độ đại học trở lên tại EVN đã đạt hơn 51%.

Bên cạnh đó, một trong những bất cập cũng được bà Hạnh chỉ ra, ngành điện là ngành đòi hỏi nguồn nhân lực có trình độ kỹ thuật, công nghệ cao nhưng mức lương của ngành điện hiện nay chưa có khả năng cạnh tranh cao so với nhiều ngành công nghiệp khác. Do đó, những năm gần đây, số lượng sinh viên lựa chọn học các chuyên ngành điện, công nghệ năng lượng giảm đi đáng kể.

Chia sẻ thêm về vấn đề này, chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn cho biết, sinh viên ngành điện thường phải đối mặt với quá trình học tập vất vả, trong khi thu nhập sau tốt nghiệp không cạnh tranh so với các ngành kinh tế, ngoại thương. Điều này khiến ngành điện khó thu hút nhân tài, đặc biệt khi nhiều sinh viên chọn ngành kỹ thuật điện vì sự gắn bó gia đình hơn là đam mê nghề nghiệp.

Xây dựng lộ trình đào tạo rõ ràng và dài hạn

Đề ra giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và tạo động lực cho nhân lực ngành điện, chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn, cần có các chính sách đồng bộ. Cụ thể, thứ nhất, cần xây dựng lộ trình đào tạo rõ ràng và dài hạn. Ngành điện đòi hỏi kỹ sư có nền tảng kiến thức vững chắc, đặc biệt là toán học, vốn là yếu tố cốt lõi để nắm bắt các hệ thống điện phức tạp. Tuy nhiên, thực trạng điểm thi toán của học sinh hiện nay cho thấy nền tảng này còn yếu. Do đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần cải thiện chương trình giảng dạy toán học ở bậc phổ thông, đảm bảo học sinh có kiến thức cơ bản vững vàng trước khi theo học ngành điện. Đồng thời, cần thiết lập các tiêu chuẩn đào tạo cụ thể, phù hợp với nhu cầu thực tế của ngành.

Thứ hai, tăng cường hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp. Ngành điện không chỉ yêu cầu kiến thức lý thuyết mà còn đòi hỏi trải nghiệm thực tiễn. Chuyên gia Hà Đăng Sơn đề xuất các trường đại học, cao đẳng cần phối hợp với doanh nghiệp như EVN, Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) để xây dựng chương trình đào tạo theo nhu cầu thực tế.

Các doanh nghiệp cần xác định rõ chuẩn đầu ra, như kỹ năng vận hành lưới điện thông minh hoặc tự động hóa, để nhà trường thiết kế chương trình phù hợp. Sinh viên cần được thực hành trên các hệ thống thực tế, tránh tình trạng thiếu kinh nghiệm khi ra trường, giảm thiểu rủi ro khi vận hành các hệ thống điện đắt tiền và phức tạp.

Trong thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục thúc đẩy mô hình “liên kết 3 nhà”: nhà nước – nhà trường – nhà doanh nghiệp, đồng thời tăng cường cơ hội học tập, thực tập và làm việc ở nước ngoài cho sinh viên ngành Công Thương

Thứ ba, ban hành cơ chế đãi ngộ hấp dẫn. Nhà nước cần đưa ra các chính sách hỗ trợ tài chính và tạo điều kiện cho các trường đầu tư vào phòng thí nghiệm hiện đại. Đồng thời, cần có chế độ lương thưởng và phúc lợi cạnh tranh để thu hút và giữ chân kỹ sư ngành điện, đặc biệt ở các khu vực vùng sâu, vùng xa. Những chính sách này sẽ khuyến khích sinh viên theo học và gắn bó lâu dài với ngành.

Chuyên gia Hà Đăng Sơn nhấn mạnh: "Công nghiệp hóa và điện khí hóa không thể thành công nếu thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao. Với lộ trình đào tạo rõ ràng, sự hợp tác chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp, cùng các chính sách đãi ngộ phù hợp, Việt Nam có thể xây dựng một đội ngũ kỹ sư ngành điện đủ sức đáp ứng yêu cầu chuyển đổi năng lượng, góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước".

Nhằm tháo gỡ khó khăn về nhân lực cho ngành nói chung và lĩnh vực điện nói riêng, về phía Bộ Công Thương, ông Trần Quang Huy - Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Công Thương cho biết, trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ để bắt kịp xu hướng phát triển công nghiệp 4.0, nhu cầu về nguồn nhân lực chất lượng cao nói chung, ngành Công Thương nói riêng ngày càng trở nên cấp thiết. Với hệ thống trường đại học và trường cao đẳng trải dài khắp cả nước, Bộ Công Thương đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng các cơ chế, chính sách để thúc đẩy đào tạo nhân lực, đáp ứng yêu cầu của ngành công nghiệp và thương mại.

Theo đó, ông Huy nhấn mạnh: “Trong thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục thúc đẩy mô hình “liên kết 3 nhà”: nhà nước – nhà trường – nhà doanh nghiệp, trong đó Bộ đóng vai trò trung gian điều phối, thiết kế chính sách khuyến khích, hỗ trợ, còn doanh nghiệp và cơ sở đào tạo là các chủ thể thực thi. Bộ sẽ phối hợp với các hiệp hội ngành hàng, tập đoàn lớn để xây dựng chương trình đào tạo kép, đào tạo theo địa chỉ, đào tạo theo đơn đặt hàng. Bộ cũng đặc biệt coi trọng việc phối hợp quốc tế, nhất là với các đối tác chiến lược như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức, EU… để triển khai các chương trình đào tạo theo chuẩn quốc tế, chuyển giao công nghệ đào tạo tiên tiến, đồng thời tăng cường cơ hội học tập, thực tập, và làm việc ở nước ngoài cho sinh viên ngành Công Thương”.

Nga Đỗ