Cần hoàn thiện thể chế, chính sách pháp luật trong lĩnh vực thoát nước đô thị

Hệ thống thoát nước quá tải trước mưa lớn

Báo cáo tại Hội nghị giao ban công tác tháng 10/2025 của Bộ Xây dựng, ông Tạ Quang Vinh, Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng cho biết, hệ thống thoát nước đô thị ở Việt Nam hiện nay chủ yếu là hệ thống chung, thu gom cả nước mưa và nước thải trong cùng một mạng lưới cống.

Ông Tạ Quang Vinh, Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng phát biểu tại Hội nghị.

Phần lớn các hệ thống có tuổi đời từ 40 - 60 năm, quy mô nhỏ, nhiều nơi đã xuống cấp, không đáp ứng được yêu cầu vận hành trong điều kiện mưa lớn, triều cường và tốc độ đô thị hóa nhanh.

Tại TP Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng, Cần Thơ, Huế đang sử dụng hệ thống thoát nước chung với công suất thiết kế chỉ chịu được lượng mưa 50 - 100mm/2 giờ; trong khi thực tế các trận mưa gần đây thường đạt 200 - 300mm/3 giờ, vượt xa khả năng thiết kế, gây ngập úng kéo dài.

Về thực trạng triển khai quy hoạch thoát nước, theo ông Vinh, đến tháng 7/2025, cả nước có 23 đồ án quy hoạch chuyên ngành thoát nước được phê duyệt. Nhiều quy hoạch lập từ giai đoạn năm 2000 - 2010, đến nay không còn phù hợp; thiếu liên kết với quy hoạch giao thông, sử dụng đất và hạ tầng khác, dẫn đến công trình xây dựng mới không đồng bộ, gây cản trở dòng chảy, làm tăng nguy cơ ngập.

Tại các đô thị ven biển hoặc vùng đồng bằng, một số địa phương chưa xác định rõ cao độ nền xây dựng khống chế, dẫn đến hiện tượng nâng nền cục bộ, gây dồn nước sang khu vực khác, làm phát sinh ngập mới. Hồ điều hòa và hành lang thoát nước nhiều nơi bị thu hẹp, giảm khả năng trữ và điều tiết nước mưa.

Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng Tạ Quang Vinh cũng cho biết, trong 5 năm gần đây, nguồn lực đầu tư cho thoát nước chủ yếu từ ODA còn hạn chế. Tổng vốn đầu tư giai đoạn 1995 - 2021 đạt hơn 3 tỷ USD, nhưng nhiều dự án triển khai chậm triển khai do vướng giải phóng mặt bằng và chồng chéo, phát sinh nhiều thủ tục trong quá trình triển khai.

Ngân sách nhà nước và địa phương cho thoát nước không nhiều, ước tính mới đáp ứng khoảng 60% nhu cầu đầu tư; tỷ lệ chiều dài cống thoát nước trên đầu người thấp. Các dự án PPP gần đây hầu như chưa được triển khai.

Dự báo đến năm 2030, nhu cầu đầu tư thoát nước và xử lý nước thải của các địa phương lên tới 250.000 - 300.000 tỷ đồng, điều này đòi hỏi nhà nước cần có nguồn vốn đầu tư từ ngân sách hoặc kêu gọi nguồn vốn khác để đáp ứng nhu cầu.

Đối với công tác quản lý, vận hành hệ thống thoát nước, nhiều địa phương chưa có đơn vị chuyên nghiệp; hệ thống tổ chức quản lý đang phân tán, thiếu trung tâm điều hành hạ tầng kỹ thuật đô thị, dẫn đến việc giám sát và xử lý sự cố ngập chủ yếu thủ công, thiếu dữ liệu thời gian thực.

Ứng dụng công nghệ số, GIS, IoT và SCADA (“bộ não” giúp giám sát và điều khiển từ xa các hệ thống hạ tầng và công nghiệp, đảm bảo hoạt động ổn định, an toàn và hiệu quả) mới chỉ thí điểm ở một số đô thị lớn.

Ông Vinh nhấn mạnh, thời gian qua, công tác thoát nước và chống ngập đô thị đã được các địa phương quan tâm, nhiều dự án đầu tư bước đầu đem lại kết quả tích cực. Song, tình trạng ngập úng vẫn diễn biến phức tạp, gia tăng về mức độ và phạm vi.

Nguyên nhân chính là thiếu quy hoạch tổng thể, đầu tư chưa đồng bộ, năng lực vận hành hạn chế, cơ chế tài chính chưa bền vững và tác động ngày càng lớn của biến đổi khí hậu.

Đẩy mạnh hoàn thiện thể chế, chính sách

Để khắc phục những tồn tại trong lĩnh vực thoát nước, theo ông Tạ Quang Vinh, cần hoàn thiện thể chế, chính sách pháp luật. Trong đó, chỉnh lý, hoàn thiện dự án Luật Cấp, Thoát nước trình Quốc hội thông qua để làm khung pháp lý thống nhất.

Sửa đổi Nghị định số 80/2014/NĐ-CP về thoát nước và xử lý nước thải để bổ sung nội dung quản lý ngập úng đô thị, quy định rõ cơ chế vận hành, bảo trì, đầu tư, khai thác, bảo vệ hành lang thoát nước tự nhiên.

Thời gian qua, tình trạng ngập úng vẫn diễn biến phức tạp, gia tăng về mức độ và phạm vi.

Bên cạnh đó, xây dựng Chương trình quốc gia về chống ngập đô thị và thích ứng với biến đổi khí hậu giai đoạn 2026 - 2035, tầm nhìn 2050 với mục tiêu kiểm soát, giảm thiểu và xóa bỏ các điểm ngập trọng yếu tại các đô thị lớn, bảo đảm an toàn cho người dân, tài sản và hạ tầng đô thị.

Ông Vinh cũng đề xuất Bộ Xây dựng và các bộ, ngành liên quan rà soát, chuẩn hóa các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia để bảo đảm các công trình thoát nước được thiết kế theo tiêu chí an toàn, thích ứng biến đổi khí hậu và nước biển dâng.

Rà soát quy hoạch thoát nước trong quy hoạch vùng, quy hoạch tỉnh đảm bảo đồng bộ, thống nhất có tính đến biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan và triều cường. Bảo đảm cân đối, bố trí nguồn vốn đầu tư công trung hạn cho các dự án ưu tiên về thoát nước chống ngập.

Lập và điều chỉnh quy hoạch tiêu úng, thủy lợi, quy hoạch lưu vực sông và kiểm soát triều vùng đô thị và phụ cận. Cung cấp dữ liệu khí tượng, thủy văn, triều cường, sụt lún đất và biến đổi khí hậu phục vụ dự báo, quy hoạch, thiết kế hệ thống thoát nước đô thị…

Các địa phương đẩy mạnh công tác bảo trì, duy tu, nạo vét định kỳ hệ thống thoát nước, hồ điều hòa, trạm bơm, kênh mương tiêu thoát; kịp thời xử lý các điểm ngập phát sinh. Kiểm soát chặt chẽ việc san lấp ao hồ, lấn chiếm hành lang thoát nước, lấp cống rãnh, chiếm dụng kênh mương.

Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục cộng đồng về ý thức bảo vệ hạ tầng thoát nước, không xả rác xuống cống rãnh. Báo cáo định kỳ hàng năm về tình hình ngập úng, đầu tư, vận hành hệ thống thoát nước trên địa bàn gửi Bộ Xây dựng tổng hợp báo cáo Chính phủ…

Tiến Hào

Dịch Phong