Cần một hệ sinh thái đồng bộ để phát triển bền vững

Phát triển thị trường điện ảnh Việt Nam không chỉ là yêu cầu kinh tế - xã hội, mà còn là sứ mệnh văn hóa và chiến lược quốc gia

Những trụ cột còn thiếu và yếu

Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS Đỗ Thị Thanh Thủy, Trưởng ban Nghiên cứu Văn hóa (Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam) nhấn mạnh: “Thị trường nghệ thuật Việt Nam đang từng bước hình thành và phát triển vững chắc, với các sản phẩm, dịch vụ ngày càng phong phú về nội dung và hình thức, đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ đa dạng của công chúng. Tuy nhiên, thị trường vẫn còn nhiều “điểm nghẽn” về thể chế, chính sách, cơ chế quản lý và tính liên thông giữa các thành tố của hệ sinh thái nghệ thuật”.

Bà Thủy cho rằng, để xây dựng một thị trường nghệ thuật chuyên nghiệp và bền vững, Nhà nước cần hoàn thiện thể chế, đồng bộ chính sách, thúc đẩy liên kết giữa sáng tạo, sản xuất, phân phối và tiêu thụ sản phẩm. Việc này không chỉ nâng cao giá trị kinh tế mà còn lan tỏa giá trị tinh thần, tạo động lực phát triển cho ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam trong thời đại hội nhập và kỹ thuật số.

Nhà nghiên cứu Lý Đợi phân tích, khó khăn lớn nhất hiện nay nằm ở sự thiếu vắng hai trụ cột quan trọng là chế tài pháp lý và bảo hộ tài sản cùng hệ thống hậu cần nghệ thuật. Nhà nghiên cứu Lý Đợi đưa ra dẫn chứng, dù từ năm 2010, VietinBank đã tiên phong chấp nhận tranh, bộ sưu tập là tài sản tín chấp, song cơ chế định giá, thế chấp vẫn chưa thống nhất, thiếu khung pháp lý cụ thể. Theo Điều 115 Bộ luật Dân sự 2015, tài sản trí tuệ được xếp vào “quyền tài sản” và có thể thế chấp, tuy nhiên các quy định cụ thể vẫn còn thiếu đồng bộ.

“Sự phát triển của thị trường nghệ thuật Việt Nam trong hai thập niên qua cho thấy một bức tranh đa sắc năng động, giàu tiềm năng, nhưng còn thiếu nền tảng khoa học và minh bạch trong cơ chế định giá. Nghệ thuật đang dần trở thành một thành tố của nền kinh tế sáng tạo, song việc đo lường và lượng giá các giá trị mà nghệ thuật tạo ra (từ giá trị thẩm mỹ, xã hội đến kinh tế) vẫn chủ yếu dựa trên cảm tính và kinh nghiệm thị trường. Điều này khiến cho quá trình hình thành giá trị và giá cả nghệ thuật bị chi phối mạnh bởi yếu tố đầu cơ, quan hệ và uy tín, hơn là những dữ liệu hay phương pháp khách quan”, ông Phạm Minh Quân (Khoa Nghệ thuật và Thiết kế, Đại học Quốc gia Hà Nội) chia sẻ.

Hướng tới thị trường nghệ thuật chuyên nghiệp, minh bạch

Ông Phạm Minh Quân cho rằng, việc xây dựng một hệ thống lượng giá kinh tế cho nghệ thuật không nhằm “thị trường hóa” toàn bộ hoạt động sáng tạo, mà để tạo ra một công cụ định lượng bổ trợ cho các giá trị văn hóa giúp minh định, minh bạch và bảo vệ nghệ thuật trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu. Khi giá trị của nghệ thuật được xác lập trên cả bình diện văn hóa và kinh tế, chúng ta có thể tạo nên một thị trường bền vững, nơi giá trị tinh thần không bị xóa nhòa mà được khẳng định bằng bằng chứng và dữ liệu. “Điều kiện tiên quyết cho sự phát triển bền vững là xây dựng một hệ thống định giá minh bạch, dựa trên tri thức và dữ liệu”, ông Phạm Minh Quân nhấn mạnh.

Từ đó, ông Phạm Minh Quân đề xuất bốn hướng chính sách: Xây dựng khung định giá minh bạch cho nghệ thuật Việt Nam, bao gồm tiêu chí giám định và công khai dữ liệu giao dịch; đào tạo đội ngũ chuyên gia lượng giá nghệ thuật - những người am hiểu mỹ thuật, kinh tế và công nghệ dữ liệu; thử nghiệm mô hình kinh tế lượng (TCM, CVM) tại các không gian nghệ thuật lớn để lượng hóa giá trị xã hội của nghệ thuật; tích hợp lượng giá nghệ thuật vào chiến lược phát triển thành phố sáng tạo và công nghiệp văn hóa quốc gia.

Nhà phê bình điện ảnh Lê Hồng Lâm nhận định, năm 2025 là giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ của điện ảnh Việt Nam với doanh thu 6 tháng đầu năm đạt 3.017 tỷ đồng, tăng gần 270 tỷ so với cùng kỳ năm trước. Mặc dù phim Việt chỉ chiếm 1/6 tổng số phim phát hành, nhưng chiếm tới 67% thị phần phòng vé. Ông Lê Hồng Lâm cho rằng, hợp tác sản xuất quốc tế là hướng đi hiệu quả, minh chứng qua các dự án với Hàn Quốc, Thái Lan, Ấn Độ… giúp Việt Nam tận dụng công nghệ tiên tiến và lan tỏa hình ảnh văn hóa.

Đồng quan điểm trên, ông Đỗ Quốc Việt, Phó Cục trưởng Cục Điện ảnh cho biết: “Sự phát triển của thị trường điện ảnh Việt Nam vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Những thách thức của điện ảnh Việt Nam là thị trường tập trung chủ yếu ở đô thị lớn, dòng phim nghệ thuật và thiếu nhi thiếu quan tâm, vi phạm bản quyền diễn biến phức tạp, nguồn nhân lực chưa đáp ứng hội nhập, trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt từ phim ngoại nhập và nền tảng OTT toàn cầu. Những thách thức này đòi hỏi chiến lược phát triển khoa học, bài bản, dài hạn, gắn với định hướng công nghiệp văn hóa quốc gia”.

Theo Phó Cục trưởng Cục Điện ảnh, nhìn về tương lai, điện ảnh Việt Nam sẽ tiếp tục mở rộng quy mô thị trường nhờ phục hồi rạp chiếu, mở rộng nền tảng số, và nhu cầu giải trí tăng cao khi Việt Nam hướng tới nền kinh tế thu nhập cao. Đa dạng hóa sản xuất từ phim thương mại, độc lập đến hợp tác quốc tế sẽ giúp giữ bản sắc dân tộc đồng thời hòa nhập toàn cầu. Chuyển đổi số với công nghệ AI, VFX, VR/AR sẽ mở ra không gian sáng tạo mới, thay đổi phương thức phát hành và phổ biến phim.

Ngành điện ảnh sẽ trở thành trụ cột công nghiệp văn hóa, đóng góp kinh tế, quảng bá hình ảnh quốc gia và ngoại giao văn hóa. Tuy nhiên, để hiện thực hóa khát vọng trên, cần sự đồng lòng từ các bên: Nhà nước kiến tạo khung pháp lý và môi trường thuận lợi; doanh nghiệp đầu tư sáng tạo và mở rộng thị trường; nghệ sĩ sáng tác tác phẩm chất lượng mang bản sắc Việt; khán giả ủng hộ phim nội địa và tôn trọng bản quyền.

Từ các phân tích và tham luận tại hội thảo, có thể thấy rằng thị trường nghệ thuật Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn nhưng cũng đầy thách thức. Việc kiến tạo một hệ sinh thái đồng bộ nơi các chủ thể từ sáng tạo, sản xuất, phân phối đến quản lý, đào tạo, đầu tư và công chúng được kết nối chặt chẽ là chìa khóa để phát triển bền vững. Khi giá trị nghệ thuật được thừa nhận cả về văn hóa lẫn kinh tế, nghệ thuật Việt Nam không chỉ là “vẻ đẹp tinh thần” mà còn trở thành nguồn lực phát triển quốc gia, góp phần định vị vị thế Việt Nam trong bản đồ công nghiệp văn hóa thế giới.

HÀ AN