Cần một nghị quyết của Bộ Chính trị về đổi mới tư duy xây dựng và thi hành pháp luật

Nếu thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn, như Tổng Bí thư Tô Lâm từng nhận định trong những bài viết, phát biểu gần đây, thì những hạn chế, yếu kém trong xây dựng và thi hành pháp luật là điểm nghẽn của thế chế.

Đây là nhận định của ông Phan Đình Trạc, Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng ban Nội chính Trung ương tại hội thảo khoa học cấp quốc gia về đổi mới tư duy xây dựng và thi hành pháp luật để đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, do Bộ Tư pháp và Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh đồng tổ chức, sáng nay, 6-3.

Bộ Tư pháp từng đề xuất và được Tổng Bí thư Tô Lâm đồng ý đưa vào kế hoạch công tác 2025 của Bộ Chính trị nội dung ban hành chỉ thị về đổi mới tư duy xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Thành công và những mặt hạn chế

Tóm lược quá trình phát triển của hệ thống pháp luật, PGS Trương Hồ Hải, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, đánh giá giai đoạn 1986-2011, pháp luật đã được xây dựng và hoàn thiện để trả lại quyền tự do dân sự cho người dân.

Đây cũng là lúc thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN được định hình, với kết quả tăng trưởng liên tục ở mức cao, đưa Việt Nam từ nghèo đói lên nhóm thu nhập trung bình thấp.

Tuy nhiên, cuối giai đoạn này, nền kinh tế bắt đầu tăng trưởng chậm dần. Và để tạo động lực, Hiến pháp 2013 được ban hành, mở ra những không gian cải cách mới, chẳng hạn như các thử nghiệm về mô hình chính quyền đô thị, thành phố trong thành phố. Thậm chí, một dự án luật để huyện đảo Vân Đồn, Quảng Ninh trở thành một đặc khu kinh tế cũng đã được xây dựng, dù sau đó phải tạm dừng…

Nhưng Hiến pháp chỉ là một phần của hệ thống pháp luật. Theo ngày tháng, những hạn chế trong tư duy xây dựng pháp luật ngày càng bộc lộ rõ. “Có một thời, chúng ta hi vọng luật ban hành phải chi tiết để kiểm soát, phòng ngừa lạm quyền. Nhưng thực tiễn cho thấy những luật ấy khi được ban hành lại trói tay chúng ta, thậm chí buộc cán bộ phải làm sai”, ông Hải nói.

Ở cấp cao nhất, Tổng Bí thư Tô Lâm trong bài phát biểu tại phiên khai mạc kỳ họp Quốc hội vừa qua đánh giá: “Chất lượng xây dựng, hoàn thiện pháp luật chưa đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, một số luật mới ban hành đã phải sửa đổi, các quy định chưa thực sự đồng bộ, còn chồng chéo, nhiều quy định còn gây khó khăn, cản trở việc thực thi, gây thất thoát, lãng phí các nguồn lực, chưa tạo môi trường thực sự thuận lợi để thu hút các nguồn lực của các nhà đầu tư trong và ngoài nước, khơi thông nguồn lực trong dân, thủ tục hành chính còn rườm rà, tổ chức thực thi pháp luật, chính sách vẫn là khâu yếu”.

Bày tỏ sự đồng tình với nhận định của Tổng Bí thư, GS Trần Thế Liên, nguyên Thứ trưởng Bộ Tư pháp, lưu ý bộ máy cồng kềnh đang là yếu tố tác động tiêu cực đến cả quá trình xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật. “Bộ máy cồng kềnh chính là lực cản với việc đưa chủ trương, chính sách của Đảng vào cuộc sống. Và cũng chính bộ máy cồng kềnh ấy sản sinh ra những chính sách không tốt. Tinh gọn bộ máy mà chúng ta đang làm chính là một giải pháp cho câu chuyện này”.

Tuy nhiên, chỉ như vậy là không đủ. Là người trải qua công tác xây dựng pháp luật, ông Liên cho rằng giai đoạn tới cần đầu tư một cách nghiêm túc cho nhiệm vụ xây dựng luật, thể chế. Không thể cấp kinh phí làm luật nhỏ giọt 120 triệu đồng, trong khi chỉ riêng in ấn, tài liệu đã tiêu hết 90 triệu.

Đến lúc cần sự vào cuộc của Đảng, ở cấp cao nhất

Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh mong nhận được góp ý để sớm tham mưu Bộ Chính trị ra văn bản chỉ đạo về đổi mới tư duy trong xây dựng và thi hành pháp luật.

Trao đổi từ vị trí điều hành hội thảo, Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho biết Bộ Tư pháp đang nghiên cứu tham mưu Bộ Chính trị ban hành một văn bản chỉ đạo về đổi mới tư duy xây dựng và thi hành pháp luật. Vậy tầm mức văn bản này nên thế nào?

Cả GS Hoàng Thế Liên và GS Võ Khánh Vinh, những người trực tiếp tham gia quá trình xây dựng Nghị quyết 27 năm 2022 của BCH Trung ương về nhà nước pháp quyền, cho rằng văn bản ấy phải là nghị quyết của BCH Trung ương, hoặc ít nhất là của Bộ Chính trị. “Năm 2005, Bộ Chính trị từng ban hành Nghị quyết 48 về chiến lược xây dựng pháp luật tầm nhìn 2020”, ông Liên lưu ý.

Trong văn bản này, GS Liên cho rằng quan điểm chỉ đạo về xây dựng và thi hành pháp luật tới đây vẫn phải ưu tiên cao tính hệ thống. Tức là phải đáp ứng được cả ba yêu cầu cơ bản gồm “Trật tự chung bền vững, Pháp quyền và Phát triển”. Trong đó pháp quyền là phải thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, vì những giá trị chung của nhân loại và dân tộc ta đang theo đuổi, như dân chủ, công bằng, văn minh, quyền con người và quyền công dân.

Kết luận của Trưởng ban Nội chính Trung ương

Lắng nghe từ đầu, đến phần kết luận hội thảo, ông Phan Đình Trạc đánh giá, các ý kiến, các bài tham luận gửi đến đều đồng thuận cao về sự cần thiết của một cơ chế đầu tư vượt trội cho cả con người, hạ tầng và tài chính cho công tác xây dựng và thi hành pháp luật.

Cùng với đó, thống nhất rằng lãnh đạo thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng thành pháp luật và lãnh đạo công tác thi hành pháp luật để đảm bảo thượng tôn Hiến pháp, pháp luật phải là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên của các cấp ủy.

Cần đổi mới căn bản tư duy xây dựng và thi hành pháp luật, theo hướng vừa quản lý chặt chẽ, vừa kiến tạo phát triển. Dứt khoát bỏ cách hành xử “không biết mà vẫn quản”. Thực hiện trên thực tế nguyên tắc người dân và doanh nghiệp được làm những gì luật không cấm.

Pháp luật về cả nội dung và thủ tục cần chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm. Gắn tăng cường kiểm tra, giám sát với phương pháp quản lý theo kết quả.

Đáng chú ý, vừa qua Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật đã mở ra cơ chế để xem xét, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong công tác xây dựng pháp luật. Vậy theo ông Trạc, ngay bây giờ, triển khai đạo luật này, Bộ Tư pháp cần sớm nghiên cứu, tham mưu để Chính phủ trình Quốc hội ban hành một nghị quyết cụ thể về cơ chế đặc biệt này.

NGHĨA NHÂN