Cần Thơ: Bảo tồn, phát huy giá trị nhà cổ

Một nếp nhà cổ xen lẫn các căn nhà mới khang trang.

Ngôi nhà được biết đến nhiều nhất và cũng mang nhiều nét độc đáo nhất là nhà thờ họ Dương. Nơi đây không chỉ là nơi gìn giữ truyền thống thờ cúng tổ tiên của dòng họ, mà còn là một công trình kiến trúc mang đậm dấu ấn lịch sử và văn hóa Nam Bộ.

Nhà thờ họ Dương có kiến trúc mang sự giao hòa tinh tế giữa phong cách Á Đông và phương Tây. Ngay từ ngoài cổng, nét uy nghiêm của ngôi nhà được thể hiện qua hàng cột gỗ lim vững chắc, mái ngói âm dương rêu phong và những hoa văn chạm trổ công phu, tinh tế.

Cách bố trí gian thờ, sân vườn, cùng những hàng cây xanh tạo nên một không gian vừa trang trọng, vừa gần gũi, mang đậm phong cách nhà cổ Nam Bộ, vừa thoáng đãng, hài hòa với thiên nhiên, vừa mang đến sự bề thế.

Nhà thờ họ Dương được xây dựng trong một khuôn viên đậm chất Nam Bộ.

Nhà thờ họ Dương cũng là điểm đến của nhiều nhà nghiên cứu bởi nơi lưu giữ nhiều hiện vật quý như các bức hoành phi, câu đối, liễn gỗ sơn son thếp vàng, cùng hệ thống bàn thờ được chạm trổ tinh vi đều phản ánh rõ nét tay nghề của nghệ nhân xưa. Mỗi chi tiết trang trí đều mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, đề cao công đức của tổ tiên, đồng thời truyền dạy cho thế hệ sau về lối sống nhân nghĩa, đoàn kết.

Ông Dương Viết Luận, người đang trông coi nhà thờ họ Dương cho biết, năm 1870, ông Dương Văn Vị, thế hệ thứ 3 của họ Dương có kế hoạch dựng một căn nhà khang trang cho cả đại gia đình. Ban đầu, ngôi nhà được xây dựng bằng gỗ, lợp ngói.

Sau đó, gia đình họ Dương ngày càng khá giả, ngôi nhà ngày càng được mở rộng, chọn thợ giỏi, chọn vật liệu tốt từ khắp nơi chuyển về. Năm 1911, ngôi nhà hoàn thành, trở thành điểm nhấn của cả vùng cả về quy mô lẫn kiến trúc, nghệ thuật.

Năm 1980, hậu duệ đời thứ 5 của gia tộc là ông Dương Văn Ngôn, người có thú chơi hoa kiểng đã mang nhiều giống lan quý về trồng trong vườn. Vì thế, nơi đây còn được nhiều người gọi là “nhà cổ vườn lan”.

Nhà thờ họ Dương giữ nguyên vẹn nét kiến trúc cổ độc đáo.

Bên cạnh nhà thờ họ Dương, tại làng Long Tuyền đang có 13 căn nhà theo kiến trúc cổ đang được bảo tồn. Nhiều căn nhà trở thành nơi sinh hoạt cộng đồng của người dân địa phương.

Các căn nhà góp phần làm nên diện mạo cổ kính, mang đậm phong cách làng quê Nam Bộ. Nhiều căn tuy không xây dựng đồ sộ mà giữ nguyên phong cách mộc mạc như mái lá, tường gạch, khung gỗ, gắn liền với vườn cây ăn trái xanh mát.

Theo những người dân nơi đây cho biết, làng cổ Long Tuyền từ khi được lập cách đây hàng trăm năm đã là một làng ven sông trù phú, có vị trí giao thương quan trọng. Bởi thế, dấu ấn của những ngôi nhà cổ, đình làng, chùa chiền vẫn còn lưu lại khá rõ nét.

Các công trình cổ tạo nên vẻ đẹp rất riêng cho làng cổ Long Tuyền.

Trong đó, đình Bình Thủy (Long Tuyền Cổ Miếu) được coi là trái tim văn hóa của cả vùng. Đình được xây dựng vào năm 1844 với kiến trúc hài hòa giữa yếu tố Việt – Hoa, mái ngói rêu phong, những cột gỗ to lớn cùng nhiều họa tiết trang trí tinh xảo.

Bên cạnh đình, chùa Nam Nhã cũng là công trình quan trọng của làng cổ Long Tuyền. Chùa không chỉ là nơi tu hành, sinh hoạt tôn giáo mà còn gắn với phong trào yêu nước đầu thế kỷ 20. Kiến trúc chùa mang đậm phong cách truyền thống Nam Bộ, hài hòa với cảnh quan làng quê ven sông.

Ngày nay, trước sự phát triển mạnh mẽ của đô thị, những nếp nhà cổ càng trở nên đáng quý, trở thành di sản chung của thành phố Cần Thơ.

Việc duy trì, trùng tu, gìn giữ nguyên vẹn nét cổ kính của các công trình này góp phần khẳng định bản sắc văn hóa địa phương, đồng thời tạo điểm nhấn trong phát triển du lịch văn hóa-lịch sử. Nhiều công trình đang trở thành điểm đến hấp dẫn cho du khách mỗi khi ghé thăm đất Tây Đô.

Không gian chùa Nam Nhã.

Tuy nhiên, trước dòng chảy của nhịp sống hiện đại, nhiều ngôi nhà cổ đã mất dần, thay thế bằng những ngôi nhà hiện đại, khang trang. Ông Dương Viết Luận cho biết, sinh ra và lớn lên tại Long Tuyền, hàng chục năm qua ông chứng kiến nhiều ngôi nhà xưa lần lượt xuống cấp hoặc bị phá bỏ để xây mới.

Theo một số chuyên gia, cách bảo tồn tốt nhất hiện nay là vẫn để người dân tiếp tục sinh hoạt, gìn giữ ngôi nhà như một phần đời sống. Không nên biến các công trình cổ thành những khối kiến trúc trưng bày khô cứng.

Một số ngôi nhà cổ thành nơi sinh hoạt cộng đồng.

Kiến trúc sư Nguyễn Ngọc Anh (Giám đốc Công ty cổ phần Thiết kế xây dựng ANG Việt Nam) cho rằng, quá trình đô thị hóa đang diễn ra nhanh chóng, tạo áp lực lên không gian làng cổ. Nhiều ngôi nhà được dựng bằng gỗ quý, kết cấu liên kết mộng thay vì dùng đinh sắt giúp công trình bền vững hàng trăm năm trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm.

Tuy nhiên, theo thời gian, mái ngói âm dương, hệ thống cột gỗ và nền gạch bị xuống cấp, cần có phương án gia cố nền móng, xử lý chống mối mọt và bảo tồn vật liệu để giữ giá trị nguyên trạng. Vì vậy, việc có cơ chế hỗ trợ cụ thể cho chủ nhà trong việc trùng tu là rất quan trọng.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Nam Bộ Nhâm Hùng, giữ lại những nếp nhà cổ không chỉ là gìn giữ vật chất, mà còn là lưu giữ ký ức, bản sắc và niềm tự hào của cả cộng đồng địa phương. Giữ nhà cổ cũng là giữ luôn nếp sống, phong tục, tri thức dân gian ẩn trong không gian đó.

HOÀNG PHAN