Căng thẳng Israel-Iran: Cận cảnh một số cơ sở hạt nhân chủ chốt của Iran

Theo các báo cáo gần đây, Iran đã làm giàu uranium lên tới 60% độ tinh khiết. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cảnh báo, Tehran có thể có đủ uranium làm giàu gần đến cấp độ vũ khí để chế tạo 9 quả bom hạt nhân.

Cơ quan này đã thanh tra các địa điểm hạt nhân của Iran bao gồm các nhà máy làm giàu vật liệu phóng xạ, cho biết điều này là "đáng quan ngại". Trong khi đó, Tehran từ lâu vẫn khẳng định chương trình hạt nhân của họ chỉ nhằm mục đích dân sự và nêu rõ quyền sử dụng công nghệ hạt nhân vì mục đích hòa bình, bao gồm cả làm giàu, với tư cách là một bên tham gia Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân.

Dưới đây là “cận cảnh” các cơ sở hạt nhân chính của Iran:

Cơ sở hạt nhân Arak

Tổ hợp lò phản ứng nghiên cứu nước nặng Arak và Nhà máy sản xuất nước nặng Khondab, nằm gần thành phố Arak, miền Trung Iran, cách Tehran 250km về phía Tây Nam. Theo Reuters, lò phản ứng nghiên cứu nước nặng Arak đang trong quá trình xây dựng.

Cơ sở hạt nhân Arak. Ảnh vệ tinh của Maxar Technologies ngày 14-6.

Từ nước nặng có thể tạo ra plutonium, như một sản phẩm phụ, giống như uranium làm giàu, có thể được sử dụng để chế tạo lõi bom nguyên tử. Theo thỏa thuận hạt nhân năm 2015, Iran đã đồng ý với các cường quốc thế giới là sẽ thiết kế lại cơ sở này nhằm giảm bớt lo ngại về phổ biến vũ khí hạt nhân.

Trong vụ tấn công mới đây nhất của Israel, hình ảnh vệ tinh của Airbus Defense do Trung tâm nguồn mở, một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại London, công bố cho thấy một lỗ thủng lớn, đen kịt trên mái lò phản ứng Arak và các tháp chưng cất nước nặng gần đó bị phá hủy.

Cơ sở làm giàu Natanz

Cơ sở này đặt tại Natanz, cách Tehran khoảng 220km về phía Đông Nam. Đây là địa điểm làm giàu chính của Iran. Cơ sở làm giàu Natanz gồm hai nhà máy: Nhà máy làm giàu nhiên liệu (FEP) và nhà máy làm giàu nhiên liệu thí điểm trên mặt đất (PFEP).

Nhà máy làm giàu nhiên liệu (FEP) là cơ sở ngầm rộng lớn được thiết kế để chứa 50.000 máy ly tâm - loại máy làm giàu uranium. Theo thống kê gần đây nhất, khoảng 17.000 máy ly tâm được lắp đặt tại đây, trong đó khoảng 13.500 máy đang hoạt động, tinh chế uranium tới 5%.

Cơ sở làm giàu Natanz. Ảnh vệ tinh của Maxar Technologies ngày 15-6

Ngày 13-6, theo báo cáo của Tổng giám đốc IAEA Rafael Grossi lên Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, cơ sở hạ tầng điện tại Natanz đã bị Israel phá hủy gồm một trạm điện phụ, tòa nhà cung cấp điện chính, nguồn cung cấp điện khẩn cấp và máy phát điện dự phòng.

Trả lời phỏng vấn của BBC, ông Grossi cho biết, với việc mất nguồn điện bên ngoài đột ngột này, rất có thể các máy ly tâm đã bị hư hỏng nghiêm trọng nếu không muốn nói là bị phá hủy hoàn toàn.

Trong khi đó, nhà máy làm giàu nhiên liệu thí điểm trên (PFEP) là cơ sở thử nghiệm, nghiên cứu, phát triển và thí điểm làm giàu trên mặt đất. Chính thức đi vào hoạt động từ năm 2003, nhà máy có khu sản xuất và khu nghiên cứu và phát triển riêng biệt. Nhà máy vận hành dưới dạng tổ hợp nhiều tầng, mỗi tầng chứa các máy ly tâm. Đáng chú ý trong nhà máy có 2 tầng thông nhau, mỗi tầng được trang bị 164 máy ly tâm tiên tiến, gồm IR-4, làm giàu uranium lên tới 60%.

Trong lần không kích mới đây của Israel, PFEP là mục tiêu nhỏ nhất và “mềm” nhất trong 3 nhà máy làm giàu của Iran và đã bị phá hủy.

Tổ hợp công nghệ hạt nhân Isfahan

Tổ hợp công nghệ hạt nhân Isfahan nằm ở ngoại ô Isfahan, thành phố lớn thứ hai của Iran. Tổ hợp gồm nhà máy chế tạo tấm nhiên liệu (FPFP), cơ sở chuyển đổi uranium (UCF) có thể xử lý uranium thành uranium hexafluoride và các cơ sở tiến hành xử lý kim loại uranium.

Các nhà ngoại giao cho biết, Iran cũng lưu trữ uranium làm giàu tại Isfahan.

Tổ hợp công nghệ hạt nhân Isfahan. Ảnh vệ tinh của Maxar Technologies ngày 14-6.

Mặc dù có những công dụng khác, việc làm chủ công nghệ kim loại uranium là một bước quan trọng trong việc chế tạo lõi của vũ khí hạt nhân. Nếu Iran muốn chế tạo vũ khí hạt nhân, họ sẽ cần phải có uranium cấp độ vũ khí và biến nó thành kim loại uranium.

Chuyển đổi uranium là quá trình mà uranium “bánh vàng” được chuyển thành uranium hexafluoride, nguyên liệu cho máy ly tâm, để có thể làm giàu. Nếu UCF bị phá hủy, Iran sẽ hết uranium để làm giàu trừ khi tìm được nguồn uranium hexafluoride bên ngoài.

Trong vụ không kích của Israel, UCF là một trong 4 cơ sở ở Isfahan bị hư hại.

Nhà máy làm giàu Fordow

Đây là cơ sở làm giàu uranium nằm sâu nhất của Iran, ẩn mình trong một ngọn núi gần thành phố linh thiêng Qom, được bảo vệ bằng các khẩu đội pháo phòng không.

Fordow cũng có các tầng máy ly tâm nhưng nhưng không lớn bằng Natanz. Cơ sở này chỉ có khoảng 2.000 máy ly tâm đang hoạt động, hầu hết là máy IR-6 tiên tiến, trong đó có tới 350 máy làm giàu tới 60%.

Nhà máy làm giàu Fordow. Ảnh: Viện Khoa học và An ninh Quốc tế

Fordow đã sản xuất 166,6kg uranium được làm giàu lên đến 60% trong quý gần đây nhất. Theo IAEA, về nguyên tắc, nếu được làm giàu thêm, thì đủ để tạo gần 4 quả bom hạt nhân.

Với lợi thế về địa hình, nằm sâu dưới mặt đất tới 90m, nên trong cuộc tấn công gần đây của Israel, cơ sở Fordow hầu như không bị hư hại hoặc hư hại không đáng kể. Theo giới quân sự, chỉ có bom xuyên phá GBU-57 MOP của Mỹ mới có thể phá hủy được cơ sở này. Theo báo cáo hồi tháng 3 của Viện nghiên cứu RUSI có trụ sở tại Anh, "ngay cả GBU-57/B cũng có thể cần nhiều lần tấn công vào cùng một điểm để có cơ hội xuyên thủng cơ sở này (Fordow)".

Lò phản ứng nghiên cứu Tehran

Lò phản ứng nghiên cứu Tehran (TRR) là cơ sở thí nghiệm công suất nhỏ nằm ở ngoại ô Tehran. Lò phản ứng được đặt tại Trung tâm nghiên cứu hạt nhân Tehran và có khả năng sản xuất tới 600 gr plutonium mỗi năm.

Mỹ đã cung cấp lò phản ứng cho Iran vào năm 1967 như một phần của chương trình "Nguyên tử vì hòa bình" của Mỹ trong Chiến tranh Lạnh. Ban đầu, lò phản ứng này chạy uranium làm giàu cao nhưng sau đó được cải tiến để chạy trên uranium làm giàu thấp do lo ngại về phổ biến vũ khí.

Đầu năm 2013, lò phản ứng này bắt đầu thử nghiệm các cụm nhiên liệu uranium tự nhiên nguyên mẫu để sử dụng trong lò phản ứng nước nặng IR-40. Tháng 7-2021, Iran tuyên bố sẽ bắt đầu sản xuất nhiên liệu silicua uranium cho TRR để sản xuất đồng vị y tế.

Nhà máy điện hạt nhân Bushehr

Đây là nhà máy điện hạt nhân duy nhất đang hoạt động và là nhà máy điện hạt nhân thương mại đầu tiên của Iran. Nhà máy đặt tại Bushehr, trên vịnh Ba Tư, cách Nam Tehran khoảng 750km. Nhà máy sử dụng nhiên liệu uranium làm giàu thấp do Nga cung cấp.

Nói về tầm quan trọng của nhà máy điện hạt nhân Bushehr, ông Alexei Likhachev, Tổng giám đốc Tập đoàn Năng lượng nguyên tử quốc gia Nga Rosatom từng cảnh báo rằng, “nếu xảy ra tấn công vào tổ máy phát điện đầu tiên đang hoạt động, đó sẽ là một thảm họa tương đương với thảm họa Chernobyl”.

Các mỏ uranium và nhà máy chế biến “bánh vàng”

Iran có một số mỏ uranium phục vụ khai thác quặng như mỏ Saghand 1 và 2 ở tỉnh miền Trung Yazd. Quặng từ mỏ được nghiền và đưa về Nhà máy chế biến “bánh vàng” Ardakan (Yazd) để chuyển thành urani oxide (U₃O₈, với tên gọi “bánh vàng”).

Theo Reuters, Nhà máy Ardakan có thể xử lý khoảng 66 tấn bánh vàng mỗi năm.

Bánh vàng có thể được chế biến thành uranium làm giàu để làm nhiên liệu cho các nhà máy điện hạt nhân, hoặc để cung cấp vật liệu cho bom nguyên tử nếu được tinh chế.

MAI HƯƠNG (tổng hợp)