Căng thẳng Mỹ - Trung leo thang: Hội nghị thượng đỉnh khó tạo đột phá
Chỉ một tháng sau khi Tổng thống Donald Trump tuyên bố đàm phán Mỹ–Trung 'đạt tiến triển đáng kể', hai nền kinh tế hàng đầu thế giới nay đang nỗ lực cứu vãn hội nghị thượng đỉnh song phương dự kiến diễn ra trong tuần tới, trong bối cảnh căng thẳng tiếp tục gia tăng và hai bên liên tục đổ lỗi cho nhau.
Ngay cả khi cuộc gặp giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình có thể phần nào giúp đưa tiến trình đối thoại trở lại đúng hướng, các nhà phân tích nhận định rằng triển vọng của hội nghị thượng đỉnh song phương vẫn ảm đảm. Kết quả thực tế nhiều khả năng chỉ dừng lại ở một thỏa thuận giới hạn, tập trung vào một số lĩnh vực cụ thể.
“Trung Quốc tin rằng chỉ đàm phán thôi là chưa đủ; cần phải có các biện pháp đối phó hiệu quả để ngăn Mỹ tiếp tục gây sức ép", Giáo sư Wu Xinbo, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Mỹ tại Đại học Phúc Đán (Thượng Hải), nhận định. Ông cho rằng các động thái gần đây của Bắc Kinh phản ánh “sự thay đổi trong tư duy đối thoại” với Washington kể từ nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump.
Tổng thống Mỹ Donald Trump gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề hội nghị thượng đỉnh G20 tại Osaka, Nhật Bản, ngày 29/6/2019.
Cuộc chiến thương mại âm ỉ bấy lâu đã bùng phát mạnh mẽ vào đầu tháng 10/2025, sau khi Bắc Kinh mở rộng đáng kể các biện pháp hạn chế xuất khẩu đất hiếm, nhằm đáp trả việc Washington bổ sung hàng loạt công ty Trung Quốc vào danh sách cấm tiếp cận công nghệ Mỹ.
Theo các chuyên gia, việc Trung Quốc siết chặt kiểm soát đối với các khoáng sản chiến lược, thậm chí mở rộng phạm vi ra ngoài lãnh thổ, đánh dấu bước leo thang đáng kể trong “hộp công cụ” của Bắc Kinh khi xử lý tranh chấp thương mại, đồng thời thể hiện tham vọng thống lĩnh các chuỗi cung ứng công nghệ cao.
Hiện Trung Quốc sản xuất hơn 90% lượng đất hiếm đã qua tinh chế của thế giới và các biện pháp kiểm soát mới của Bắc Kinh được xem là phản ứng trực tiếp trước chính sách hạn chế xuất khẩu công nghệ bán dẫn mà Washington áp đặt lên các quốc gia thứ ba có quan hệ với Trung Quốc.
Theo các nguồn thạo tin, chính quyền ông Trump đã “hoàn toàn bất ngờ” trước đòn đáp trả nhanh chóng của Bắc Kinh. Một số quan chức Nhà Trắng hiện đang tham khảo ý kiến doanh nghiệp Mỹ để đánh giá mức độ ảnh hưởng từ các biện pháp này.
Mặc dù Trung Quốc sau đó tìm cách mô tả động thái của mình là “có mục tiêu và giới hạn”, song các chuyên gia cho rằng khuôn khổ pháp lý này đã được chuẩn bị từ lâu và nhiều khả năng sẽ được duy trì trong thời gian dài.
Giới chức Mỹ cáo buộc Trung Quốc đang tiến hành “một hình thức chiến tranh kinh tế”, trong khi Tổng thống Trump cảnh báo hội nghị thượng đỉnh có thể bị hủy bỏ nếu tình hình tiếp tục leo thang.
Diễn biến này trái ngược hoàn toàn với những tuyên bố lạc quan mà ông Trump từng đưa ra chỉ vài tuần trước, khi ông ca ngợi “bước tiến rõ rệt” trong các vấn đề từ thương mại, TikTok, đến buôn lậu fentanyl và cả xung đột Nga-Ukraine sau vòng đàm phán tại Madrid và cuộc điện đàm trực tiếp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hồi tháng 9/2025.
"Chiến tranh kinh tế"
Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết ông vẫn duy trì kế hoạch gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hàn Quốc vào cuối tháng 10/2025, bên lề hội nghị Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC); đồng thời bày tỏ hy vọng hai bên có thể đạt được một thỏa thuận thương mại. Tuy nhiên, ông cũng nhắc lại lời cảnh báo áp thuế 100% đối với hàng hóa Trung Quốc nếu cuộc gặp không mang lại kết quả cụ thể.
Trong nỗ lực tìm kiếm một lối thoát ngoại giao vào phút chót, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent và Phó Thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong dự kiến sẽ gặp nhau tại Malaysia chỉ vài ngày trước hội nghị APEC — cuộc đối thoại được xem là cơ hội cuối cùng để hạ nhiệt căng thẳng.
Các cuộc tiếp xúc này diễn ra sau chuỗi đàm phán căng thẳng tại nhiều thủ đô châu Âu, từ Geneva đến Stockholm, nơi hai bên thảo luận về thương mại, fentanyl, quyền tiếp cận thị trường và các vấn đề song phương khác. Sau mỗi vòng đàm phán, Washington và Bắc Kinh lại tiếp tục cáo buộc lẫn nhau vi phạm cam kết, khiến tiến trình đối thoại càng thêm bế tắc.
Một quan chức am hiểu nội bộ Nhà Trắng tiết lộ rằng các thành viên nội các của ông Trump coi động thái siết xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc là “một hình thức chiến tranh kinh tế toàn diện”.
“Viễn cảnh leo thang căng thẳng là vô cùng nghiêm trọng. Không còn những giải pháp tạm thời dễ dàng như việc gia hạn thêm 90 ngày nữa để đàm phán", quan chức này nói thêm.
Chính sách của ông Trump
Những người am hiểu nội bộ Nhà Trắng cho biết, sự thiếu thống nhất trong chính sách của Washington đối với Bắc Kinh đang khiến tình hình trở nên phức tạp hơn. Họ chỉ ra rằng chính quyền ông Trump vừa áp dụng các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc, vừa nới lỏng một số hạn chế về xuất khẩu chip và duy trì các thỏa thuận thương mại liên quan đến ứng dụng TikTok - một sự pha trộn giữa cứng rắn và thực dụng.
Khi hai bên chuẩn bị bước vào vòng đàm phán mới, Mỹ và Trung Quốc đồng thời tăng tốc đa dạng hóa nền kinh tế, tìm kiếm các công cụ mới để củng cố vị thế chiến lược.
Đầu tuần này, Tổng thống Trump đã ký một thỏa thuận khoáng sản chiến lược với Australia, nhằm giảm phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc và tạo dựng “chuỗi cung ứng thân thiện” trong lĩnh vực năng lượng sạch và công nghệ cao. Cùng thời điểm đó, Washington cũng xem xét áp đặt hạn chế mới đối với xuất khẩu phần mềm, trong khuôn khổ nỗ lực kiểm soát các công nghệ nhạy cảm.
Giới chức Mỹ cho biết, các biện pháp thuế quan theo ngành đang được mở rộng, bao gồm cả lĩnh vực chất bán dẫn, dược phẩm và các ngành công nghiệp trọng yếu khác, thể hiện quyết tâm “tái định hình” chuỗi cung ứng toàn cầu.
Về phía Trung Quốc, Bắc Kinh được cho là sẽ siết chặt thực thi các quy định về đất hiếm, đồng thời cân nhắc mở cuộc điều tra chống độc quyền nhắm vào các tập đoàn Mỹ, hoặc tăng thuế nhập khẩu như từng làm hồi tháng 4/2025.
Giữa bầu không khí căng thẳng ấy, một số chuyên gia vẫn nhận định kịch bản lạc quan nhất là hai bên có thể phục hồi phần nào tinh thần của Thỏa thuận Giai đoạn Một ký năm 2020, dù chỉ giới hạn ở các lĩnh vực “dễ đồng thuận” như nông nghiệp, chẳng hạn mua bán đậu nành và các sản phẩm nông nghiệp khác.
Theo ông Peter Harrell, cựu quan chức kinh tế quốc tế trong chính quyền ông Biden, “kịch bản tốt nhất là hai bên có thể đạt được một số biện pháp xây dựng lòng tin ban đầu, mở đường cho các chỉ thị chính trị cụ thể hơn nhằm đàm phán một thỏa thuận toàn diện vào nửa đầu năm tới".
