'Canh bạc' lớn nhất lịch sử năng lượng EU

EU bị cảnh báo đang đi vào “vết xe đổ” của chính mình trong thỏa thuận về năng lượng với Mỹ. (Nguồn: Market Watch)

Ngày 21/8, Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ ban hành Tuyên bố chung nhằm thiết lập một khuôn khổ cho thỏa thuận thương mại và đầu tư xuyên Đại Tây Dương một cách công bằng, cân bằng và cùng có lợi. Tuyên bố chung xác nhận và xây dựng dựa trên Thỏa thuận chính trị đã đạt được giữa Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen và Tổng thống Mỹ Donald Trump vào ngày 27/7 vừa qua.

Thỏa thuận khung bao gồm 750 tỷ USD mua năng lượng và 600 tỷ USD đầu tư vào Mỹ của EU cho tới năm 2028. Đây được EC xem như một chiến thắng chính trị, một trong những thỏa thuận quan trọng nhất từ trước đến nay, xoa dịu căng thẳng thương mại xuyên Đại Tây Dương và ngăn chặn thành công nguy cơ bùng phát chiến tranh thuế quan giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Thỏa thuận bất khả thi?

Giới quan sát lại cho rằng, việc “đặt cược” tất cả vào một nguồn cung năng lượng - Mỹ, EU đang đi vào “vết xe đổ” của chính mình, khó thoát khỏi rủi ro. Trong bối cảnh nhu cầu khí đốt châu Âu giảm dần và năng lượng tái tạo ngày càng rẻ, thỏa thuận này cũng bị cảnh báo, có thể trở thành “canh bạc” đắt giá, kìm hãm mục tiêu xanh của toàn khu vực.

Theo “thỏa thuận thuế quan có đi có lại” ký ngày 27/7, EU sẽ đều đặn mua 250 tỷ USD năng lượng từ Mỹ mỗi năm trong ba năm tới, đồng thời cam kết đầu tư thêm 600 tỷ USD vào nền kinh tế này. Đổi lại, phần lớn hàng xuất khẩu của EU sang Mỹ sẽ chịu thuế suất 15%.

Thỏa thuận này được EC mô tả là phù hợp với kế hoạch cắt giảm phụ thuộc vào năng lượng Nga và thúc đẩy chuyển dịch sang nguồn cung từ Mỹ.

Giới phân tích lại cảnh báo, thỏa thuận này tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với EU: nhu cầu khí đốt và LNG tại châu Âu có xu hướng giảm về dài hạn, nguồn cung lại thiếu đa dạng, trong khi EU còn phải chịu sức ép lớn từ các quy định khí hậu nghiêm ngặt. Ngoài ra, tính khả thi về mặt tài chính và triển khai thực tế của cả hai phía Mỹ – EU vẫn còn là dấu hỏi.

Nhiều nhà kinh tế cho rằng “lời cam kết trị giá 750 tỷ USD” mang tính chính trị thực dụng hơn là một hiệp ước pháp lý ràng buộc. Nhà kinh tế học Davide Oneglia tại Công ty nghiên cứu độc lập về rủi ro chính trị TS Lombard (Anh) chỉ rõ: “Con số khổng lồ này là vô nghĩa, vì nó không khả thi – không chỉ vì nhu cầu của EU không thể tăng mạnh đến mức đó, mà các nhà xuất khẩu Mỹ cũng không thể cung ứng đủ”.

Hiện tổng kim ngạch nhập khẩu năng lượng từ Mỹ vào EU trong năm 2024 đạt chưa tới 80 tỷ USD – chưa đến một phần ba mục tiêu của năm trong thỏa thuận mới. Trong khi đó, tổng xuất khẩu năng lượng của Mỹ cũng chỉ ở mức 330 tỷ USD/năm.

Cụ thể, theo số liệu của Viện Kinh tế năng lượng và phân tích tài chính (IEEFA) của Mỹ, tổng giá trị nhập khẩu dầu, than và LNG của EU đạt 315 tỷ Euro vào năm 2024. Trong đó, 262 tỷ Euro là dầu (453 triệu tấn/năm), 12 tỷ Euro là than (63 triệu tấn/năm) và 41 tỷ Euro là LNG (80 triệu tấn/năm).

Năm 2024, Mỹ là nhà cung cấp dầu mỏ và LNG lớn nhất và nhà cung cấp than lớn thứ hai của EU. EU đã chi 65 tỷ Euro để nhập khẩu dầu, than và LNG của Mỹ, bao gồm 42 tỷ Euro mua dầu, 4 tỷ Euro mua than và 19 tỷ Euro mua LNG. Washington chiếm 21% lượng nhập khẩu ba loại nhiên liệu này của EU vào năm ngoái.

Từ thực tế trên, Viện IEEFA cảnh báo, việc gia tăng nhập khẩu năng lượng Mỹ ở quy mô khổng lồ là bất khả thi. Để đáp ứng cam kết 250 tỷ USD/năm (215 tỷ Euro), EU sẽ phải nhập khẩu tới khoảng 70% tổng nhu cầu dầu, than và LNG từ Mỹ – tăng gấp ba lần so với năm 2024. Thỏa thuận này về cơ bản ràng buộc nguồn cung năng lượng của khối với một bên bán duy nhất. Khi đó, chuỗi cung năng lượng của châu Âu sẽ gắn chặt với Mỹ - tiềm ẩn nguy cơ lặp lại tình trạng phụ thuộc trước đây vào khí đốt Nga.

Trong khi đó, để thực thi cam kết mới, 75% nguồn cung hiện tại từ Mỹ sẽ phải chuyển sang cho EU – một tỷ lệ khó xảy ra trong bối cảnh Mỹ vẫn phải phân phối sản lượng cho nhiều khách hàng tại châu Á và các khu vực khác.

Phân tích về Thỏa thuận thương mại Mỹ-EU, Viện IEEFA còn đánh giá nội dung thiếu rõ ràng về khối lượng nhập khẩu trong trường hợp giá cả biến động. Chưa rõ con số 250 tỷ USD sẽ được quy đổi ra bao nhiêu sản lượng cụ thể, bởi giá năng lượng biến động mạnh, trong khi EU đã kịp ký nhiều hợp đồng dài hạn với các nhà cung cấp khác và chịu ràng buộc bởi cung – cầu toàn cầu.

Trong khi EU cũng không phải là một thực thể mua hàng trực tiếp, việc nhập khẩu năng lượng chủ yếu do các công ty tư nhân quyết định dựa trên tín hiệu thị trường và lợi nhuận. Đến nay, chưa có cơ chế nào được đưa ra để thuyết phục các công ty mua nhiều hơn năng lượng Mỹ với giá cao hơn thị trường.

Cơ hội mở lối thoát?

Các mô hình dự báo nội bộ của EU cho thấy nhu cầu khí đốt và dầu mỏ sẽ giảm dần trong thập kỷ này, khi châu Âu thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng xanh và trung hòa carbon vào năm 2050. Việc khuyến khích nhập LNG còn có thể khiến EU khó đạt mục tiêu cắt giảm 90% phát thải khí nhà kính vào năm 2040, đồng thời phát sinh rủi ro tài chính do các quy định mới về khí methane của khối.

Trong khi đó, tại châu Âu, năng lượng tái tạo đang chứng minh hiệu quả vượt trội. Chi phí lắp đặt điện mặt trời quy mô lớn ở châu Âu đã giảm hơn một nửa trong vòng 10 năm, từ 1.759 USD/kW năm 2015 xuống 779 USD/kW năm 2024, theo Cơ quan năng lượng tái tạo quốc tế (IRENA). Cùng năm, gần 47% lượng điện ròng do EU sản xuất đến từ nguồn tái tạo, với công suất điện gió – mặt trời tăng thêm 40,4 GW.

Tất nhiên, thỏa thuận được ký kết trong bối cảnh cả hai bên đều có lý do chính trị để thể hiện sự hợp tác. EU muốn tránh một cuộc chiến tranh thương mại mới, còn Mỹ, đặc biệt dưới thời Tổng thống Donald Trump, luôn ưu tiên các thỏa thuận song phương mang tính áp đảo.

Ông Jean-Christian Heintz, cựu Giám đốc Giao dịch năng lượng và hiện là Cố vấn độc lập tại Wideangle LNG nhận xét: “Tôi không xem đây là một chiến thắng cho EU”.

Do đó, theo các nhà phân tích, thay vì “tất tay ” vào nguồn cung duy nhất từ Mỹ, EU nên coi đây là cơ hội thúc đẩy tự chủ năng lượng xanh - con đường bền vững hơn cho châu lục vẫn đang nỗ lực thoát khỏi bóng đen khủng hoảng năng lượng.

Minh Anh