Cảnh báo gian lận chứng nhận hữu cơ gây rủi ro cho cả ngành hàng xuất khẩu

Thực phẩm khi được gọi là hữu cơ phải đáp ứng được quy trình sản xuất hữu cơ. Điều này có thể được hiểu một cách sơ lược là: Đối với nông sản được trồng trọt sẽ không được sử dụng hầu hết các loại thuốc trừ sâu thông thường, không sử dụng phân bón nhân tạo, bùn thải, chất phóng xạ và vi sinh vật biến đổi gen. Đối với động vật thì không được sử dụng đến kháng sinh, hoóc-môn tăng trưởng.

Cảnh báo trong xuất khẩu

Trong điều kiện người tiêu dùng trong nước và thế giới, đặc biệt là người tiêu dùng ở châu Âu, Mỹ đang hướng đến ăn sạch, sử dụng những sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên, thì việc đáp ứng quy trình sản xuất hữu cơ và có chứng nhận hữu cơ là điều kiện tiên quyết để nông sản rộng đầu ra.

Ông Trần Văn Hiếu, Giám đốc Công ty DACE, một đơn vị chuyên xuất khẩu các loại nông sản, gia vị, cho biết các mặt hàng có chứng nhận hữu cơ quốc tế sẽ có giá bán cao hơn. Chẳng hạn như hồ tiêu, gừng, nghệ, quế hồi nếu đạt tiêu chuẩn Organic EU và Organic USDA sẽ có giá bán cao hơn khoảng 10- 25% , thậm chí cao hơn nữa so với những sản phẩm thông thường.

Còn vì sao cần có chứng nhận hữu cơ, đặc biệt là chứng nhận hữu cơ quốc tế, theo ông Hiếu, chỉ có chứng nhận hữu cơ cụ thể mới giúp đơn vị xuất khẩu xác định và xây dựng được lòng tin với khách hàng. Điều này cũng giúp HTX, doanh nghiệp Việt Nam khẳng định được quy trình sản xuất của mình, khẳng định được sản phẩm mình làm ra là tự nhiên, không hóa chất.

Việc đáp ứng quy trình sản xuất hữu cơ và có chứng nhận hữu cơ là điều kiện tiên quyết để nông sản rộng đầu ra.

Tuy nhiên, trước nhu cầu sử dụng nông sản, hàng hóa hữu cơ tăng cao và mức gia tăng kinh tế khi xuất khẩu mặt hàng này, tình trạng gian lận chứng nhận hữu cơ ngày càng gia tăng.

Theo Control Union Vietnam, thông tin mới nhất từ Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) cho thấy, đến thời điểm hiện tại đã có 214 đơn vị bị phát hiện giả mạo giấy chứng nhận hữu cơ, trong đó Việt Nam có 3 đơn vị chính thức nằm trong danh sách này.

Điều đó cho thấy, những nguy cơ ngày càng lớn trong xuất khẩu nông sản, hàng hóa sang thị trường Mỹ. Và con số này có thể sẽ tăng lên nếu không có biện pháp kịp thời, từ đó đe dọa nghiêm trọng đến niềm tin của người tiêu dùng và uy tín của ngành thực phẩm hữu cơ.

Trong khi đó, hàng hóa xuất sang thị trường EU hay Mỹ dù có chứng nhận hữu cơ hợp lệ (Organic EU với thị trường EU, Organic USDA với thị trường Mỹ) thì vẫn có thể được lấy mẫu phân tích. Nếu phát hiện các chất vi phạm, lô hàng vẫn sẽ bị hạ xuống hàng hóa thông thường.

Điều này đồng nghĩa với việc HTX, doanh nghiệp xuất khẩu nông sản, hàng hóa sẽ phải đền bù cho khách hàng phần giá trị gia tăng mà vốn dĩ khách hàng phải trả cho hàng hữu cơ. Đi liền với đó, HTX, doanh nghiệp sẽ phải tạm dừng xuất khẩu hàng hữu cơ cho đến khi nguồn gốc sự cố được tìm ra, giải quyết thỏa đáng và được đơn vị cấp chứng nhận phê duyệt.

Còn theo đại diện một đơn vị chứng nhận hữu cơ Việt Nam, giấy chứng nhận hữu cơ Việt Nam đều phải có khả năng tra cứu được trên website của tổ chức chứng nhận Việt Nam đó hoặc xác nhận từ tổ chức chứng nhận đó qua số hotline. Mẫu chứng nhận của các đơn vị chứng nhận hữu cơ Việt Nam cũng đã được đăng ký sở hữu trí tuệ nên được bảo hộ trên phương diện pháp luật.

Những tổ chức, cá nhân nào sử dụng chứng nhận hữu cơ giả mạo đồng nghĩa với việc thuộc hành vi vi phạm pháp luật, không trung thực. Và theo Điều 341 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 quy định đối với hành vi làm giả tài liệu của cơ quan, tổ chức có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Tránh “con sâu làm rầu nồi canh”

Thực tiễn hiện nay, nhiều HTX sản xuất hữu cơ, có chứng nhận hữu cơ chân chính ở Việt Nam rất đau đầu với vấn đề gian lận, giả mạo chứng nhận hữu cơ.

Như HTX nông nghiệp dịch vụ thương mại xã Ea H'đing (Đắk Lắk) trồng chanh dây hữu cơ xuất khẩu sang châu Âu nhưng có thời điểm phải đối mặt với tình trạng cạnh tranh không lành mạnh từ những đơn vị cũng quảng bá có chứng nhận hữu cơ từ một doanh nghiệp mà HTX đã liên kết chứng nhận, xuất khẩu chanh dây. Hay HTX xoài Mỹ Xương (Đồng Tháp) cũng từng gặp tình trạng xoài Mỹ Xương bị mạo danh xuất khẩu.

Điều này không chỉ làm mất uy tín của những đơn vị sản xuất hữu cơ, mà còn ảnh hưởng đến cả ngành nông sản Việt Nam xuất khẩu. Bởi mở cửa thị trường đã khó, giữ được thị trường xuất khẩu còn khó hơn. Người sản xuất, xuất khẩu nếu không nghiêm túc và cẩn trọng trong từng khâu thì sẽ dẫn đến tình trạng “con sâu làm rầu nồi canh”, ảnh hưởng uy tín của cả ngành hàng. Và sự gian lận chứng nhận hữu cơ của một vài cá nhân, tổ chức chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến hàng triệu nông dân và không ít HTX trên cả nước.

Do đó, để hạn chế tình trạng này, theo các chuyên gia của Control Union Vietnam, việc kiểm tra chứng nhận hữu cơ trước khi mua hàng, ký hợp đồng là điều được khuyến nghị hiện nay. Thông qua tra cứu mã chứng nhận trên website chính thức của các đơn vị chứng nhận như USDA (nếu có chứng nhận USDA/NOP) hoặc liên hệ bất kỳ tổ chức cấp chứng nhận nào sẽ giúp giải quyết phần nào những nghi hoặc về chứng nhận hữu cơ.

Đối với người tiêu dùng, nâng cao cảnh giác với những sản phẩm được “chứng nhận hữu cơ” nhưng bán với giá quá rẻ là cần thiết. Vì bất kỳ một quy trình sản xuất hữu cơ nào cũng đi liền với sự đầu tư xứng đáng về chi phí. Không chỉ yêu cầu nghiêm ngặt về kiểm tra đất, nước, khí hậu của vùng trồng, tập quán canh tác, các chứng nhận hữu cơ quốc tế hiện yêu cầu các HTX, doanh nghiệp hằng năm phải thực hiện tái đánh giá một lần về quy trình sản xuất. Đi kèm với đó là không giới hạn các đợt đánh giá đột xuất không báo trước.

Tất cả những điều này không chỉ đòi hỏi về mặt thời gian mà đi kèm với mức chi phí không nhỏ đối với từng HTX, doanh nghiệp, nên chi phí để mua sản phẩm hữu cơ đạt tiêu chuẩn sẽ không thể thấp.

Một điểm đáng chú ý hiện nay là để đáp ứng các tiêu chuẩn rất cao về sản xuất, xuất khẩu sản phẩm nông sản hữu cơ vào các thị trường, đặc biệt là các thị trường khó tính như Mỹ, EU, đòi hỏi người nông dân, HTX và cả doanh nghiệp phải tuân thủ các quy trình nghiêm ngặt ngay từ khâu sản xuất nguyên liệu, chế biến, cho đến bảo quản, xuất khẩu...

Trong bối cảnh nguồn lực còn có hạn, người dân, HTX rất cần sự hỗ trợ từ phía cơ quan quản lý nhà nước về vốn, cơ chế, chính sách; kỹ thuật; thị trường…. Điều này không chỉ phần nào hạn chế tình trạng gian lận chứng nhận hữu cơ mà còn giúp ngành hàng nông nghiệp hữu cơ của Việt Nam sớm tận dụng có hiệu quả các tiềm năng, lợi thế trong xuất khẩu.

Huyền Trang