Cao điểm tập trung gỡ 'thẻ vàng' của Ủy ban châu Âu

Nhiều chuyển biến tích cực

Với những nỗ lực và kết quả tích cực đạt được trong việc chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) suốt 6 năm qua của Việt Nam đã được ghi nhận; hy vọng vấn đề “thẻ vàng” IUU sẽ được giải quyết trong thời gian tới. Trong đó, dự kiến vào tháng 6-2024, Đoàn Thanh tra của Ủy ban châu Âu (EC) sẽ thanh tra lần thứ 5 đối với vấn đề IUU của Việt Nam.

Việt Nam không chỉ nỗ lực gỡ thẻ vàng IUU mà còn hướng tới xây dựng chuỗi sản xuất thủy hải sản bền vững và trách nhiệm

Cách đây hơn 6 năm, do phát hiện những vi phạm trong hoạt động đánh bắt hải sản của ngư dân Việt Nam, EC vào ngày 23-10-2017 đã áp đặt “thẻ vàng” cảnh cáo vì không tuân thủ IUU. Do bị “thẻ vàng” IUU, 100% hàng thủy hải sản của Việt Nam xuất khẩu sang thị trường các quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (EU) đều bị kiểm soát, thay vì kiểm tra theo xác suất, và điều này khiến mặt hàng xuất khẩu quan trọng này của Việt Nam mất nhiều thời gian hơn để vào thị trường EU và doanh nghiệp nước ta mất nhiều chi phí phát sinh hơn. Điều quan trọng hơn “thẻ vàng” IUU còn có thể nâng lên thành “thẻ đỏ” khiến mặt hàng thủy hải sản của Việt Nam không được tiếp cận một thị trường rất quan trọng như thị trường liên minh gồm 27 nước thành viên.

Ngay sau khi bị “thẻ vàng” IUU, Việt Nam trong hơn 6 năm qua đã có rất nhiều nỗ lực để tháo gỡ “thẻ vàng” với hàng thủy sản thông qua triển khai những khuyến nghị của EC, nhất là những yêu cầu của quốc tế. Chúng ta đã từng bước hoàn thiện khung pháp lý, trong đó quan trọng nhất là ban hành Luật Thủy sản năm 2017 cùng với một loạt nghị định, thông tư liên quan. Công tác lắp đặt thiết bị giám sát hành trình trên đội tàu cá ngày càng được tích cực đẩy mạnh và đạt tỷ lệ cao, cùng với đó là sự chuyển biến về cơ sở vật chất, truy xuất nguồn gốc thủy sản.

Phần mềm cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia Vnfishbase đến nay đã triển khai tại 31 tỉnh, thành phố có tàu tham gia khai thác hải sản, đáp ứng được cơ bản các yêu cầu về nghiệp vụ quản lý khai thác thủy sản, trong đó thông tin dữ liệu tàu cá về đăng ký, cấp giấy phép khai thác thủy sản cho tàu cá đã được các địa phương cập nhật, khai thác thường xuyên trên phần mềm. Về theo dõi, kiểm tra, kiểm soát hoạt động tàu cá trên biển, tính đến nay đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS) trên tàu cá có chiều dài từ 15 m trở lên đạt khoảng 98% với gần 29 nghìn tàu. Hệ thống giám sát tàu cá đã được triển khai đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, chia sẻ, kết nối giữa các cơ quan, đơn vị chức năng liên quan; tổ chức trực ban 24/24 giờ theo dõi, kiểm soát hoạt động tàu cá trên biển…

Công tác thực thi pháp luật, xử phạt vi phạm hành chính đã được triển khai tích cực tại nhiều địa phương và các lực lượng thực thi pháp luật trên biển. Các lực lượng thực thi pháp luật trên biển thường xuyên tuần tra, kiểm tra, kiểm soát tại các vùng biển giáp ranh, chồng lấn, các vùng trọng điểm để ngăn chặn, xử lý tàu cá Việt Nam khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài. Đến nay, đã ngăn chặn, chấm dứt tình trạng tàu cá Việt Nam vi phạm ở các nước; trong đó đã ngăn chặn, chấm dứt tàu cá vi phạm các nước, quốc đảo Thái Bình Dương từ năm 2018 đến nay.

Tại cuộc họp trực tuyến với 28 tỉnh, thành phố ven biển về chống khai thác IUU hồi tháng 2 vừa qua, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang cho biết, Đoàn kiểm tra lần thứ 4 của EC (tháng 10-2023) đã đánh giá việc khắc phục của Việt Nam có nhiều chuyển biến rất tích cực. Đoàn thanh tra của EC ghi nhận, đánh giá cao nỗ lực chống khai thác IUU, đặc biệt là quyết tâm chính trị, sự quan tâm, chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng.

Thiết lập chuỗi sản xuất bền vững, trách nhiệm

Hiện đang là thời gian cao điểm để Việt Nam thực hiện các nhiệm vụ gỡ “thẻ vàng” IUU. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, từ tháng 11-2022 đến nay, Việt Nam đã tập trung triển khai 4 nhóm khuyến nghị của EC để chống khai thác IUU, nhằm được gỡ cảnh báo “thẻ vàng” IUU gồm: Hoàn thiện khung pháp lý; theo dõi, kiểm tra, kiểm soát hoạt động của tàu cá, quản lý đội tàu; chứng nhận sản lượng và truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác; thực thi pháp luật.

Các khuyến nghị của Đoàn thanh tra EC đến nay đã có sự chuyển biến tích cực; có sự chỉ đạo sát sao từ cấp Trung ương đến địa phương; đồng tình, ủng hộ Việt Nam trong việc chuyển từ nghề cá nhân dân sang nghề cá có trách nhiệm. Đối với khung pháp lý chống khai thác IUU, Đoàn thanh tra của EC đã cơ bản thống nhất với dự thảo 2 nghị định sửa đổi, bổ sung đối với: Nghị định 26/2019/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành luật Thủy sản và Nghị định số 42/2019/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản.

Tuy nhiên, Đoàn thanh tra của EC tiếp tục đề nghị Việt Nam kiểm soát, không để tàu cá vi phạm khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài; không để tàu mất kết nối 10 ngày; không để tàu “3 không” như không đăng kiểm, không đăng ký, không giấy phép. Ngoài ra, các địa phương tập trung thực hiện nghiêm túc các quy định pháp luật thủy sản, đặc biệt quy định về thiết bị VMS, đăng ký, cấp phép, đánh dấu tàu cá tạo sự chuyển biến trên thực tế; kiên quyết xử phạt triệt để những hành vi vi phạm khai thác IUU.

Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang nhấn mạnh, đợt thanh tra lần thứ 5 của EC là cơ hội quyết định để Việt Nam gỡ “thẻ vàng” IUU, vì thế rất cần những giải pháp tổng lực, dồn sức giải quyết những tồn tại trước khi Đoàn thanh tra EC sang. Các bộ ngành, địa phương cần tập trung không để có tàu cá Việt Nam bị bắt ở nước ngoài; xử lý nghiêm các vi phạm, không có ngoại lệ.

Bên cạnh những nhiệm vụ trước mắt, Phó Thủ tướng cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải có các giải pháp căn cơ, lâu dài để phát triển ngành thủy sản bền vững, có trách nhiệm như hợp tác với các nước về nghề cá, mở ra hướng đi mới cho ngư dân; thu hút đầu tư nước ngoài vào nuôi trồng, chế biến hải sản. Gỡ “thẻ vàng” IUU không còn là nhiệm vụ của riêng nghề cá, doanh nghiệp chế biến xuất khẩu thủy sản, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn mà là trách nhiệm của mỗi người dân Việt Nam nói chung, người dân sống tại các khu vực có biển nói riêng.

Nhiều giải pháp từ Trung ương đến địa phương, thậm chí từ ngư dân đưa ra sau những sự cố trong thực tiễn đều góp phần vào công cuộc gỡ “thẻ vàng” IUU. Những nỗ lực này cũng đã được Đại sứ, Trưởng phái đoàn EU tại Việt Nam Julien Guerrier đánh giá cao trong buổi làm việc với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ngày 4-4 vừa qua và kỳ vọng vào tiến bộ của Việt Nam để có thể sớm gỡ bỏ “thẻ vàng” IUU.

“Thẻ vàng” IUU là một nguy cơ lớn với ngành hải sản nhưng dưới góc độ tích cực, đây là một dịp “sát hạch” quan trọng để chúng ta nhìn lại mình. Gỡ được “thẻ vàng”, tránh bị “thẻ đỏ” là cơ hội để hải sản Việt nâng cấp, tăng thêm uy tín và mở cơ hội lớn vào các thị trường khó tính. “Thẻ vàng” IUU còn là động lực để đổi mới nghề cá của Việt Nam theo hướng tốt hơn, có trách nhiệm hơn. EU là thị trường có những yêu cầu khắt khe nhất, khi khắc phục được tất cả khuyến cáo của EC đồng nghĩa với việc chúng ta tạo ra được chuỗi sản xuất bền vững, tự tin xuất khẩu các sản phẩm thủy sản các thị trường khác.

Với những nỗ lực của cả hệ thống chính trị trong suốt hơn hơn 6 năm qua, Việt Nam tự tin đã và đang đi đúng hướng bởi “thẻ vàng” IUU không chỉ là vấn đề của ngành thủy sản, mà là uy tín, vị thế của quốc gia trên trường quốc tế.