Cấp xã quản lý rác thải sinh hoạt: Rõ trách nhiệm, tăng hiệu quả

Nơi thuận lợi, chỗ lúng túng

Phường Nhân Hòa (sáp nhập từ xã Việt Thống, phường Đại Xuân và phường Nhân Hòa cũ) với tổng diện tích tự nhiên 20,3 km² và dân số 28.747 người. Hiện tại, việc thu gom rác thải sinh hoạt vẫn diễn ra bình thường, không có thay đổi so với trước khi sáp nhập. Ông Nguyễn Thành Trung, Phó Chủ tịch UBND phường cho hay: “Việc không xảy ra tình trạng ùn ứ, tồn đọng rác trên địa bàn do UBND phường tiếp tục áp dụng các hợp đồng hiện hành về thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt từ ngày 1/7 đến 31/12/2025, giữ nguyên định mức và đơn giá cũ để bảo đảm ổn định hoạt động”.

Công nhân Công ty cổ phần Môi trường và Đô thị Lục Ngạn thu gom rác thải trên địa bàn phường Chũ.

Tại phường Chũ - nơi mới sáp nhập từ 4 đơn vị hành chính gồm Thanh Hải, Hồng Giang, Trù Hựu và Chũ. Trước đây, lượng rác thải sinh hoạt trên địa bàn do 4 đơn vị khác nhau thu gom, tùy theo từng địa phương các đơn vị bố trí tần suất thu gom phù hợp. Ông Nguyễn Đình Phiên, Chủ tịch Hội đồng quản trị, Giám đốc Hợp tác xã Môi trường Phong Vân (phường Chũ) cho biết: “Hợp tác xã đang thu gom rác thải sinh hoạt cho 8 phường, xã của thị xã Chũ và huyện Lục Ngạn cũ, với tần suất 3-5 ngày/lần. Rác được đưa về xử lý tại Nhà máy rác Kiên Thành và lò đốt rác ở xã Sơn Hải. Sau khi sáp nhập đơn vị hành chính, hợp đồng mới chưa ký kết, song hai bên thống nhất tiếp tục thực hiện theo hợp đồng cũ đến hết năm 2025 để bảo đảm rác được thu gom kịp thời, không gây ùn ứ”.

Không thuận lợi như nhiều địa phương, tại khu vực ven đường thuộc tổ dân phố Tân Tiến, phường Tân Tiến nối với đường tỉnh 293 và khu vực ven đường tỉnh 295B đi qua địa bàn xã Tân Dĩnh xuất hiện 3-4 điểm đổ rác không đúng quy định song chậm được xử lý. Nguyên nhân được lý giải là do thời gian gần đây, việc thu gom, vận chuyển rác thải ở nhiều xã, phường trước và sau sáp nhập đơn vị hành chính chưa được duy trì thường xuyên. Ngoài ra, do nhân lực mỏng, kinh phí hạn chế, thiếu điểm tập kết đạt chuẩn. Ở nhiều nơi, lịch thu gom, tuyến vận chuyển chưa khớp với thực tế sản sinh rác theo giờ giấc sinh hoạt...

Hướng tới hệ thống xử lý rác đồng bộ, hiện đại

Theo Nghị định số 136/2025/NĐ-CP ngày 12/6/2025 của Chính phủ, UBND cấp xã là cơ quan chịu trách nhiệm chính trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức đấu thầu lựa chọn đơn vị cung ứng dịch vụ vệ sinh môi trường, thanh - quyết toán chi phí thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải. Nếu trước đây, nhiệm vụ này thuộc cấp huyện, thì nay việc phân cấp giúp rút ngắn khoảng cách quản lý, tăng tính chủ động và trách nhiệm của cấp xã, đồng thời cho phép lựa chọn mô hình phù hợp với điều kiện từng địa phương.

Dù lượng rác thải sinh hoạt trên địa bàn tỉnh cơ bản đã được thu gom, xử lý song hiện nay, tại một số địa phương vẫn tồn tại bãi chôn lấp chưa hợp vệ sinh, bãi rác tạm tại trạm trung chuyển chưa được xử lý triệt để; phương tiện thu gom, vận chuyển còn thiếu và chưa đạt chuẩn bảo vệ môi trường. Bên cạnh đó, việc phê duyệt đơn giá xử lý rác tại các nhà máy đốt rác phát điện ở Bắc Ninh còn vướng mắc...

Thách thức không nhỏ là điều dễ thấy nhưng cơ hội cũng mở ra. Nghị định số 136/2025/NĐ-CP có hiệu lực từ 1/7/2025 cho phép cấp xã chủ động hơn trong đặt hàng, đấu thầu đơn vị thu gom rác thải; tăng thẩm quyền kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm môi trường ở cơ sở. Ngoài ra, việc sắp xếp đơn vị hành chính trong năm 2025 cũng tạo điều kiện tổ chức lại ranh giới dịch vụ công ích, hình thành liên xã tiếp nhận, xử lý rác để tối ưu chi phí vận chuyển và bảo đảm hoạt động thông suốt.

Thời gian tới, tỉnh sẽ chỉ đạo rà soát, đánh giá toàn bộ các khu xử lý chất thải rắn sinh hoạt, công khai minh bạch thông tin quản lý. Cùng đó, các địa phương cần phối hợp với đơn vị thu gom chuẩn hóa phương án thu gom, vận chuyển theo tuyến, giờ, điểm. Các xã, phường lập bản đồ số điểm tập kết và tuyến xe, công khai lịch thu gom theo tổ, thôn; gắn mã QR tại điểm tập kết để người dân tra cứu lịch, phản ánh nhanh, tạo thuận lợi trong quá trình thu gom.

Đối với các bãi chôn lấp rác không hợp vệ sinh, ngành chức năng sớm có các giải pháp đầu tư để khắc phục và xử lý dứt điểm. Song song đó, đẩy nhanh xây dựng các nhà máy xử lý chất thải rắn sinh hoạt có thu hồi năng lượng để giảm tỉ lệ rác thải chôn lấp, hướng tới mô hình kinh tế tuần hoàn.

Phân cấp về cấp xã là cơ hội để chính quyền cơ sở phát huy vai trò quản lý, sát dân hơn, hiểu dân hơn. Song để công tác thu gom, xử lý rác thải thực sự hiệu quả, các địa phương cần chuẩn bị kỹ về nhân lực, tài chính, quy trình đấu thầu và cơ chế giám sát. Đồng thời, rất cần sự vào cuộc của doanh nghiệp dịch vụ công ích với cam kết chất lượng; vai trò giám sát của MTTQ, đoàn thể.

Bài, ảnh: Dương Hoàn - Hoài Thu