Câu chuyện của một hiệu sách nhỏ lan tỏa nền văn học Amazon

Banca do Largo sở hữu bộ sưu tập văn học quý giá của các tác giả Amazon. Ảnh: The Guardian.

Banca do Largo là một hiệu sách nhỏ nằm khiêm tốn bên hông Nhà hát Opera Manaus, trung tâm của khu rừng nhiệt đới Amazon ở Brazil. Ẩn mình dưới một vài tán cây, du khách rất dễ đi ngang qua đây mà không để ý. Nhưng nằm bên trong những cánh cửa kính màu xanh lá cây của nơi này là bộ sưu tập văn học Amazon lớn nhất thế giới. Đây là một "kho báu" chứa đựng những nền văn hóa bị lãng quên và nhiều câu chuyện lịch sử bị bỏ quên.

Joaquim Melo, chủ sở hữu 64 hiệu sách Banca do Largo cho biết: “Tôi luôn mơ ước có một hiệu sách. Tôi đã dành cả đời để tìm kiếm những kho báu này”.

Văn học Amazon chưa có chỗ đứng

Khu vực Amazon thường được biết đến với nhiều điều: Đa dạng sinh học, các nền văn hóa bản địa, giá trị của rừng và cả nguy cơ rừng đang gặp phải. Nhưng chắc chắn các giá trị văn học của nơi này chưa hề gây được tiếng vang nào.

Tuy nhiên, công chúng không biết rằng Amazon là quê hương của nhiều tiểu thuyết gia, nhà thơ và nhà văn viết truyện ngắn. Trong suốt nhiều thập kỷ, họ đã thông qua văn học để quảng bá và bảo vệ nền văn hóa của họ. Dù vậy, những truyền thống văn học này phần lớn vẫn chưa được biết đến cả trong khu vực và nước ngoài. Và khi thế giới muốn tìm hiểu về Amazon, thế giới lại nhìn qua con mắt của các nhà thám hiểm và nhà nhân chủng học nước ngoài hơn là từ chính góc nhìn của người dân bản địa.

Và Melo đang cố gắng thay đổi điều này. Trong suốt cuộc đời của mình, ông đã tìm kiếm và sưu tập hơn 3.000 cuốn sách của các nhà văn bản địa. Bằng cách quảng bá văn học địa phương, đặc biệt là các tác phẩm của các nhà văn Amazon, Melo tin rằng ông có thể giúp truyền bá những ý tưởng mới về tổ chức xã hội và môi trường, khác biệt với các quy chuẩn phổ biến ở phương Tây.

Ông nói: “Những nhà văn này luôn quan tâm đến bảo vệ môi trường, họ tôn trọng sông núi và do vậy, tầm nhìn của họ cần được chia sẻ”.

Ngay từ khi còn nhỏ, Melo đã là một người ham đọc sách. Cha ông thường xuyên mang sách về nhà. “Mặc dù bố tôi không biết đọc, ông luôn cố gắng để tôi biết đọc chữ”.

Khi Melo 11 tuổi, gia đình ông chuyển từ phía đông bắc Brazil đến Manaus, nơi Melo nhặt được cuốn Imperador do Acre, tác phẩm của nhà văn Manaus Márcio Souza. Melo ngấu nghiến cuốn tiểu thuyết, đọc đi đọc lại nhiều lần. "Ngay cả cho tới giờ, tôi vẫn nghĩ đó là một trong những tác phẩm yêu thích của tôi". Đó là lần đầu tiên ông được đọc tác phẩm của một nhà văn người Amazon và điều này khiến ông tự hỏi: “Các tác phẩm của người Amazon ở đâu?”.

Melo bắt đầu tìm kiếm nhiều sách về Amazon hơn và khi ông đi học tại Đại học Liên bang Amazonas năm 1999, bộ sưu tập sách về khu vực Amazon của ông đã tăng lên đáng kể: Những sinh viên khác tìm đến ông khi họ không thể tìm thấy sách trong thư viện của trường đại học.

Năm 2006, Melo quyết định mua một quầy tạp chí bên cạnh Nhà hát opera, nơi ông trưng bày bộ sưu tập cá nhân của mình và bán thêm tạp chí. Ông chia sẻ: “Tôi đã nhận được rất nhiều phản hồi tích cực” và cho biết thêm rằng sinh viên, nghệ sĩ, học giả và giáo sư cũng ghé thăm. Đến năm 2010, cửa hiệu ngừng bán tạp chí và chỉ chuyên về văn học vùng Amazon.

Melo kiên trì đi tìm các giá trị bản địa quý giá. Ảnh: The Guardian.

Trong 12 năm qua, hiệu sách của Melo đã trở thành một điểm đến quan trọng của cộng đồng tại Manaus. Eunuquis Aguiar Muniz, một nhà văn viết truyện tranh, nói: “Đây là trung tâm văn hóa và văn học về Amazon. Không có nơi nào khác giống như nơi đây”.

Sự phong phú của văn học Amazon và các giá trị bản địa

Khi bước vào Banca do Largo, độc giả sẽ thấy rõ được nhiều năm sưu tập và nghiên cứu sâu về văn học của vùng Amazon. Các cuốn sách được phân chia rõ ràng và có nội dung phong phú, từ các tuyển tập thơ ca ngợi rừng và động vật đến nhiều cuốn tiểu thuyết ghi lại những trải nghiệm của những người di cư Lebanon-Brazil.

Văn bản viết đầu tiên về Amazon được cho là một cuốn sách năm 1542 ghi lại cuộc sống hàng ngày của nhà thám hiểm người Tây Ban Nha Capitán Francisco de Orellana khi ông đi qua vùng Napo để tìm kiếm vàng. Một ấn bản năm 1942 của cuốn sách này được trưng bày trong cửa hiệu của Melo. Đến thế kỷ 19, các nhà văn Amazon bắt đầu nổi lên. Năm 1852, Lourenço da Silva Amazonas xuất bản Simá, một cuốn sách tìm cách mang lại giá trị cho khu vực Amazon và người dân nơi đây.

Nhưng vào thế kỷ 20, văn học của khu vực này mới thực sự phát triển mạnh mẽ. Các nhà văn như tiểu thuyết gia Milton Hatoum và nhà thơ Thiago de Mello đã bắt đầu ra mắt tác phẩm của mình.

Và vào năm 1980, lần đầu tiên một huyền thoại văn học bản địa được xuất bản. Cuốn sách Antes O Mundo Não Existia do Umusi Pãrõkumu và Tõrãmu Kehíri viết đã mang tính đột phá. Sau khi tác phẩm này được ra mắt, một bộ sưu tập gồm chín tập tiếp theo cũng được xuất bản để lan tỏa những câu chuyện thần thoại được truyền miệng của người bản địa. Kể từ đó, một thế hệ tác giả bản địa mới đã xuất hiện. Các nhà văn như Ely Macuxi, Daniel Munruku và Ailton Krerak đã thay đổi bộ mặt của văn học Amazon, đưa ra những quan điểm mới về khu vực và về các hệ thống giá trị chi phối Brazil.

Melo chia sẻ: “Những cuốn sách tôi bán ở đây cho thấy Amazon thực sự là gì. Tuy nhiên, thật khó để tìm thấy văn học Amazon bên ngoài khu vực này”.

Melo cho rằng có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, như ngành xuất bản Brazil thường ưu tiên tác giả đến từ các thành phố lớn như Rio de Janeiro hoặc São Paulo và người tiêu dùng cũng thường thích những cuốn sách ăn khách và sách hướng dẫn định hướng cuộc sống.

Ông giãi bày: “Tôi đã ở đây 18 năm và tôi đã làm mọi điều có thể để quảng bá văn hóa Amazon”. Melo đã ghi nhận nhiều cuốn sách không chỉ định hình thế giới quan của ông mà còn của những khách hàng đến với hiệu sách của ông. Ông tin rằng văn học có sức mạnh thay đổi cách mọi người hiểu về Amazon. “Chúng ta chỉ cần để những cuốn sách này tự lên tiếng”, Melo nói.

Minh Hoa