Cầu kỳ giày thêu của người Xạ Phang
ĐBP - Là 1 trong 19 dân tộc anh em của tỉnh, người Xạ Phang sinh sống tập trung tại một số xã thuộc các huyện: Tủa Chùa, Mường Chà và Nậm Pồ. Dân số ít, sống đan xen với các dân tộc khác nên một số nét văn hóa đã giao thoa, nhưng nét văn hóa truyền thống vẫn được người phụ nữ Xạ Phang gìn giữ, lưu truyền là tự may, thêu trang phục, giày dép với hoa văn tinh xảo, độc đáo dành tặng người thân trong gia đình.
Giày khâu truyền thống của phụ nữ Xạ Phang.
Phụ nữ Xạ Phang từ nhỏ đã được bà, mẹ dạy cách cầm kim, xâu chỉ. Do đó, phụ nữ Xạ Phang thêu, may, khâu đều rất giỏi; các sản phẩm có tính nghệ thuật cao. Ðây cũng là thước đo sự khéo léo, đảm đang, là hành trang quan trọng của mỗi thiếu nữ Xạ Phang khi “xuất giá” về nhà chồng. Có lẽ cũng nhờ đó mà nét văn hóa này được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác mà không bị mai một.
Giày khâu là một trong những sản phẩm độc đáo, kỳ công nhất của phụ nữ Xạ Phang. Giày của người Xạ Phang có các loại: Giày nam, giày nữ và giày cho người cao tuổi. Giày cho người cao tuổi chỉ một màu đen, mũi tròn và kín. Còn lại giày của nam và nữ từ trung tuổi trở xuống có nhiều màu sắc, nhiều họa tiết. Ðiểm khác giữa giày nam và giày nữ là giày nữ kín mũi, còn giày nam hở một phần phía trước và một bên thân giày.
Ðể hoàn thiện một đôi giày, người phụ nữ mất khoảng chục ngày đến 1 tháng tạo tác. Ðế giày là phần tốn nhiều thời gian nhất vì quyết định sự bền chắc của đôi giày. Ðế giày được làm từ bẹ tre già và sợi đay trong rừng. Bẹ tre phơi thật khô. Sợi đanh tẩm với tro bếp nấu lên từ 4 - 5 tiếng, sau đó đưa ra giã 2 - 3 tiếng đến khi sợi đay thật trắng sáng rồi phơi khô. Sau đó bẹ tre được cắt vừa kích thước chân người đi rồi khâu sợi đay cẩn thận, kéo chỉ thật chặt kín hết bẹ tre tạo thành đế giày. Phần thân giày được làm từ loại vải bền chắc, được phủ một lớp keo nấu từ một loại củ trong rừng. Hoa văn được thêu lên thân giày theo sở thích, chủ yếu là các họa tiết mềm mại, đường lượn sóng, hầu hết mỗi chiếc giày đều có hình bông hoa mẫu đơn nhiều cánh. Màu sắc được sử dụng nhiều nhất là đỏ, hồng, xanh, vàng. Nền chủ đạo của đôi giày cũng rất đa dạng theo sở thích của từng người, nhưng đều là các màu sáng, sặc sỡ, như: Tím, vàng, xanh, đỏ, hồng... Tất cả công đoạn đều được làm thủ công.
Giày của người Xạ Phang không chỉ đẹp mà còn bền, chắc. Trung bình một đôi giày có thể sử dụng liên tục 3 - 4 tháng trong điều kiện khô ráo, ít gặp nước. Ðược biết, để khâu đủ giày cho các thành viên trong gia đình đi dịp tết Nguyên đán, người phụ nữ Xạ Phang phải chuẩn bị nguyên liệu từ cuối năm trước và gần 1 năm sau đó khâu, may, thêu để hoàn thiện những đôi giày truyền thống dân tộc.
