'Cha đẻ' của AI dự báo thế nào về việc làm trong tương lai?

Tác động của trí tuệ nhân tạo (AI) đối với thị trường lao động đang trở thành một trong những vấn đề gây tranh luận gay gắt nhất tại Mỹ và trên toàn cầu.

Trong khi các “ông lớn” công nghệ như Bill Gates, Elon Musk hay Jensen Huang đồng loạt dự báo một kỷ nguyên lao động hoàn toàn mới, thì Geoffrey Hinton - nhà khoa học được mệnh danh là “Cha đẻ” của AI - lại đưa ra một cảnh báo thẳng thắn: thất nghiệp quy mô lớn nhiều khả năng là cái giá phải trả trong tiến trình chuyển đổi này.

Ông Geoffrey Hinton - nhà khoa học được mệnh danh là “Cha đẻ” của AI - cảnh báo thẳng thắn: thất nghiệp quy mô lớn nhiều khả năng là cái giá phải trả trong kỷ nguyên AI. Ảnh: Inc

Những dự báo lạc quan và bi quan về AI đang song hành. Giám đốc điều hành Nvidia Jensen Huang tin rằng hầu như mọi công việc đều sẽ bị biến đổi bởi AI, thậm chí có thể dẫn tới một tuần làm việc chỉ còn 4 ngày. Tỷ phú Bill Gates cho rằng con người có thể sớm không còn “cần thiết cho hầu hết mọi việc”, còn CEO Elon Musk dự đoán trong “chưa đầy 20 năm”, đa số con người sẽ không còn phải làm việc theo nghĩa truyền thống.

Với ông Geoffrey Hinton, những dự báo này không hề viễn tưởng. Trái lại, ông cho rằng kịch bản AI thay thế người lao động ở quy mô lớn là điều “rất có khả năng xảy ra”. Trong một cuộc thảo luận gần đây với Thượng nghị sĩ Bernie Sanders tại Đại học Georgetown, ông Hinton nhận định: “Rất nhiều người tin rằng chúng ta sẽ chứng kiến làn sóng thất nghiệp quy mô lớn do AI gây ra”.

Theo ông, động lực kinh tế phía sau làn sóng đầu tư khổng lồ vào trung tâm dữ liệu và chip bán dẫn cũng cho thấy rõ điều đó. “Nếu hỏi họ sẽ lấy đâu ra hàng nghìn tỷ USD để đầu tư, thì một trong những nguồn chính sẽ là việc bán AI có khả năng làm công việc của con người với chi phí rẻ hơn rất nhiều. Nói cách khác, họ đang đặt cược lớn vào việc AI sẽ thay thế người lao động”, ông Hinton phân tích.

Từ “cha đẻ” đến tiếng nói phản biện

Ông Geoffrey Hinton là một trong những người đặt nền móng cho lĩnh vực học máy hiện đại, từng làm việc lâu năm tại Google. Năm 2023, ông rời công ty để có thể tự do hơn trong việc lên tiếng cảnh báo về rủi ro của AI. Đến năm 2024, những đóng góp mang tính nền tảng của ông trong lĩnh vực học máy được vinh danh bằng Giải Nobel.

Ông Geoffrey Hinton đã rời Google năm 2023 để có thể tự do hơn trong việc lên tiếng cảnh báo về rủi ro của AI. Ảnh: Getty Images

Kể từ khi rời Google, ông Hinton ngày càng lên tiếng mạnh mẽ về điều mà ông gọi là “ưu tiên sai lệch” của các tập đoàn công nghệ. Trả lời tạp chí Fortune, ông cho rằng Big Tech hiện bị lợi nhuận ngắn hạn chi phối thay vì mục tiêu tiến bộ khoa học bền vững, từ đó thúc đẩy làn sóng thay thế con người bằng các hệ thống AI rẻ hơn và hiệu quả hơn.

Những cảnh báo này được đưa ra trong bối cảnh chính bản thân ngành công nghiệp AI cũng đang chịu sức ép tài chính lớn. OpenAI - công ty đứng sau ChatGPT - theo ước tính của HSBC, khó có khả năng đạt điểm hòa vốn trước năm 2030 và có thể cần tới hơn 207 tỷ USD để duy trì tốc độ tăng trưởng. Điều này cho thấy phía sau làn sóng AI không chỉ là kỳ vọng công nghệ, mà còn là bài toán lợi nhuận đầy áp lực.

“Sương mù” của tương lai

Dù cảnh báo về thất nghiệp, ông Hinton cũng không phủ nhận rằng AI sẽ tạo ra những công việc mới. Tuy nhiên, theo ông, số việc làm mới khó có thể bù đắp cho số bị mất đi. Điều quan trọng hơn, ông nhấn mạnh rằng mọi dự báo về AI trong dài hạn đều phải được nhìn nhận với sự thận trọng cao độ.

“Dự đoán tương lai của AI rất giống như lái xe trong sương mù”, ông Hinton nói. “Bạn chỉ có thể nhìn rõ trong khoảng 100 mét. Xa hơn nữa thì gần như không thấy gì. Chúng ta có thể đoán được một, hai năm tới sẽ ra sao, nhưng 10 năm nữa thì thực sự không ai biết điều gì sẽ xảy ra”.

Dù vậy, có một điều gần như chắc chắn: AI sẽ tiếp tục phát triển và lan sâu vào mọi lĩnh vực của nền kinh tế. Nhiều chuyên gia cho rằng nhóm lao động có khả năng thích ứng nhanh, biết tận dụng AI để nâng cao hiệu suất làm việc sẽ có cơ hội tốt hơn trong giai đoạn chuyển đổi đầy biến động này.

Nguy cơ thất nghiệp quy mô chưa từng có

Từ góc độ chính sách, Thượng nghị sĩ Bernie Sanders đã tìm cách lượng hóa mức độ rủi ro của tự động hóa. Trong một báo cáo công bố hồi tháng 10, dựa một phần trên các ước tính do chính ChatGPT tạo ra, ông cảnh báo rằng gần 100 triệu việc làm tại Mỹ có thể bị ảnh hưởng bởi làn sóng tự động hóa.

Các chuyên gia và giới chức Mỹ cảnh báo rằng nhóm chịu tác động sớm nhất và mạnh nhất từ làn sóng AI có thể là người trẻ, đặc biệt là sinh viên mới tốt nghiệp.

Theo báo cáo này, các ngành như thức ăn nhanh, dịch vụ khách hàng và lao động tay chân đứng trước nguy cơ cao nhất. Tuy nhiên, ngay cả những công việc thuộc khu vực “cổ cồn trắng” như kế toán, phát triển phần mềm hay điều dưỡng cũng không nằm ngoài vòng xoáy cắt giảm.

Thượng nghị sĩ Sanders cho rằng đây không chỉ là vấn đề kinh tế thuần túy. Trong một bài bình luận, ông viết: “Công việc - dù là lao công hay bác sĩ phẫu thuật não - đều là một phần không thể tách rời của bản chất con người. Phần lớn mọi người đều muốn trở thành những thành viên có ích của xã hội và đóng góp cho cộng đồng. Vậy điều gì sẽ xảy ra khi khía cạnh thiết yếu đó của đời sống con người bị tước bỏ?”.

Lo ngại của giới hoạch định chính sách

Không chỉ Thượng nghị sĩ Sanders, nhiều nghị sĩ khác tại Mỹ cũng bày tỏ mối quan ngại trước tốc độ phát triển quá nhanh của AI. Thượng nghị sĩ Mark Warner cảnh báo rằng nhóm chịu tác động sớm nhất và mạnh nhất có thể là người trẻ, đặc biệt là sinh viên mới tốt nghiệp. Theo ông, trong vòng 2 - 3 năm tới, tỷ lệ thất nghiệp ở nhóm này hoàn toàn có thể vọt lên mức 25% nếu không có các biện pháp điều tiết phù hợp.

“Hãy nhìn vào những gì chúng ta đã, hoặc đúng hơn là chưa làm được với mạng xã hội”, ông Warner nói với CNBC. “Nếu chúng ta lặp lại cách phản ứng đó với AI, tức là không đặt ra các bức tường an toán cần thiết, tôi tin rằng chúng ta sẽ phải hối tiếc”.

Tương lai việc làm trong kỷ nguyên AI, vì vậy, đang hiện lên với nhiều gam màu đan xen: kỳ vọng về năng suất, hiệu quả và tăng trưởng đi kèm nỗi lo về sự dịch chuyển xã hội sâu rộng và thách thức thất nghiệp quy mô lớn. Cảnh báo của “Cha đẻ của AI” Geoffrey Hinton cho thấy, bên cạnh hào quang của đột phá công nghệ, những hệ lụy xã hội cần được nhìn nhận nghiêm túc và chuẩn bị từ sớm, để quá trình chuyển đổi không trở thành cú sốc đối với hàng chục triệu người lao động.

Hồng Nhung