Quản lý thuế dựa trên rủi ro: Giảm kiểm tra, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp

Hoàn thiện quy trình quản lý thuế trong bối cảnh tái cấu trúc công nghệ thông tin

Mới đây tại Quảng Ninh, Cục Thuế thuộc Bộ Tài chính đã tổ chức Hội nghị “Rà soát, hoàn thiện quy trình nghiệp vụ quản lý thuế và tái cấu trúc hệ thống công nghệ thông tin”, một sự kiện được đánh giá là bước quan trọng trong tiến trình hiện đại hóa quản lý thuế theo định hướng lấy quản lý rủi ro làm “bộ não” và quy trình nghiệp vụ làm “xương sống”.

Phó Cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn phát biểu tại hội nghị

Trong bối cảnh ngành Thuế đang chuyển mạnh sang mô hình quản lý dựa trên dữ liệu lớn, ứng dụng công nghệ hiện đại và hướng tới sự tuân thủ tự nguyện của người nộp thuế, hội nghị được kỳ vọng sẽ tạo nền tảng để xây dựng hệ thống quy trình thống nhất, hiệu quả, đồng bộ và phù hợp với các chuẩn mực quốc tế.

Hội nghị lần này được tổ chức với mục tiêu rà soát toàn bộ các quy trình nghiệp vụ đã và đang được tái thiết kế, đảm bảo rằng tất cả các bước trong công tác quản lý thuế đều có sự kết nối chặt chẽ giữa quản lý theo từng nhóm đối tượng và quản lý dựa trên rủi ro tuân thủ. Trọng tâm của quá trình này là xác định rõ những yếu tố tiên quyết giúp mô hình quản lý thuế mới được vận hành hiệu quả, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm phục vụ. Bởi với sự phát triển nhanh của nền kinh tế số, quá trình thu thập, xử lý và đánh giá dữ liệu của người nộp thuế ngày càng trở nên phức tạp, đòi hỏi quy trình quản lý phải được thiết kế lại để thích ứng với bối cảnh mới.

Quản lý rủi ro – trung tâm của mô hình quản lý thuế hiện đại

Phó Cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn cho biết, kinh nghiệm của nhiều tổ chức quốc tế như IMF, WB và kinh nghiệm của những quốc gia có nền tảng quản lý thuế tiên tiến như Mỹ, Anh, Estonia, Trung Quốc và Thái Lan đều cho thấy mô hình quản lý dựa trên rủi ro và dữ liệu mang lại hiệu quả vượt trội. Những mô hình này không chỉ giúp cơ quan thuế sàng lọc thông tin một cách có mục tiêu, mà còn giúp doanh nghiệp và người nộp thuế được hưởng lợi từ hệ thống quy trình minh bạch, đồng bộ và giảm thiểu rủi ro nhầm lẫn hoặc xử lý không thống nhất.

Theo cách tiếp cận mà các quốc gia phát triển đang áp dụng, cơ quan thuế có thể nhận diện và đánh giá rủi ro tốt hơn, từ đó nâng cao mức độ tuân thủ. Các biện pháp nhắc nhở, hỗ trợ được thực hiện trước khi tiến hành những biện pháp mạnh như kiểm tra, xử lý vi phạm hay cưỡng chế, giúp người nộp thuế hoàn thành nghĩa vụ một cách tự giác và thuận lợi.

Lãnh đạo Cục Thuế khẳng định toàn bộ định hướng tái thiết kế quy trình quản lý hiện nay đều dựa trên nền tảng quản lý theo dữ liệu, đánh giá tiêu chí rủi ro và mức độ tuân thủ của người nộp thuế. Điều này bảo đảm sự phù hợp với mô hình quản lý thuế hiện đại mà ngành Thuế đang hướng tới, nơi mọi quyết định quản lý đều dựa trên số liệu thực tế, cập nhật liên tục và có khả năng phân tích sâu.

Định hướng này còn phù hợp với yêu cầu tái cấu trúc hệ thống công nghệ thông tin mà ngành Thuế đang triển khai, nhằm xây dựng cơ sở dữ liệu tích hợp, thống nhất và có khả năng kết nối theo thời gian thực. Hệ thống dữ liệu này không chỉ phục vụ công tác quản lý mà còn là nền tảng thực hiện các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước theo Nghị quyết 57-NQ/TW về đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, cũng như Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Cục Thuế xác định nhiệm vụ tái thiết kế quy trình quản lý phải gắn liền với ứng dụng công nghệ số, đặc biệt là dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo. Sự thay đổi này không chỉ giúp giảm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp, giảm thời gian thực hiện nghĩa vụ thuế, mà còn tạo lập môi trường kinh doanh minh bạch, cạnh tranh lành mạnh và thúc đẩy sự phát triển bền vững của các thành phần kinh tế. Phó Cục trưởng Mai Sơn nhấn mạnh rằng những định hướng này chính là động lực quan trọng để ngành Thuế chủ động chuyển mình, không chỉ số hóa các quy trình cũ mà còn thay đổi mô hình quản lý theo hướng hiện đại và tương thích với xu thế toàn cầu.

Dữ liệu – nền tảng then chốt của quản lý thuế mới

Hội nghị tập trung rà soát hệ thống quy trình nghiệp vụ theo từng nhóm đối tượng nộp thuế như doanh nghiệp, tổ chức, hộ kinh doanh, cá nhân, đất đai và các khoản thu khác, đồng thời kết nối các quy trình này với hệ thống hỗ trợ, quản lý tuân thủ, quản lý rủi ro và kiểm tra thuế. Các đơn vị chuyên môn cũng thảo luận sâu về quy trình hỗ trợ người nộp thuế, quy trình quản trị dữ liệu, chia sẻ thông tin và rà soát Sổ tay kiểm tra hộ kinh doanh nhằm cập nhật các tiêu chí nhận diện rủi ro mới.

Đối với công tác kiểm tra hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh theo phương pháp kê khai, cơ quan thuế xác định rằng việc nhận diện rủi ro là yếu tố then chốt. Những hành vi phổ biến như kê khai doanh thu thấp, che giấu giao dịch, dùng tài khoản thanh toán của bên thứ ba, không xuất hóa đơn hoặc sử dụng hóa đơn không hợp pháp, hay đưa các khoản chi phí không đúng quy định vào hồ sơ đều là những rủi ro cần được nhận diện sớm để ngăn ngừa thất thu.

Tại hội nghị, các chuyên gia WB chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về quản lý thuế

Trưởng Ban Nghiệp vụ thuế Nguyễn Thị Thu nhấn mạnh rằng quy trình quản lý thuế tổng thể được xây dựng theo bốn nguyên tắc xuyên suốt. Người nộp thuế phải là trung tâm của hệ thống quản lý, do đó mọi thủ tục phải thuận tiện, minh bạch và hạn chế tối đa tiếp xúc trực tiếp. Việc quản lý rủi ro và tuân thủ phải bao phủ toàn bộ hoạt động, từ đăng ký, kê khai đến hoàn thuế hay kiểm tra. Dữ liệu phải được coi là nền tảng căn bản, được xây dựng theo hướng tập trung, tích hợp và luôn được cập nhật, đảm bảo tính chính xác và khả năng sử dụng. Cuối cùng, tự động hóa là yêu cầu bắt buộc của quy trình mới, từ khâu tiếp nhận cho tới xử lý và ra quyết định, giúp giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch. Tất cả nỗ lực này nhằm xây dựng quy trình thống nhất theo vòng đời của người nộp thuế, tạo điều kiện thuận lợi để họ thực hiện nghĩa vụ và khuyến khích sự tuân thủ tự nguyện.

Tại hội nghị, các chuyên gia quốc tế của WB cũng chia sẻ nhiều kinh nghiệm quan trọng. Chuyên gia Nguyễn Việt Anh cho rằng quản lý thuế phải hướng tới kết quả đầu ra thay vì chỉ tập trung vào chỉ tiêu số thu. Việc phân loại người nộp thuế theo mức độ tuân thủ hay không tuân thủ là yếu tố bắt buộc trong bối cảnh số lượng người nộp thuế ngày càng lớn trong khi đội ngũ cán bộ thuế có giới hạn. Với sự gia tăng dữ liệu khổng lồ từ hệ thống hóa đơn điện tử, cơ quan thuế cần các công cụ phân tích dữ liệu mạnh hơn, có khả năng xử lý dữ liệu sống và theo thời gian thực, thay vì phụ thuộc vào Excel như trước.

Ông Rick Fisher, cố vấn cao cấp của WB, cho rằng cơ quan thuế cần xác định rõ tiêu chí đánh giá hiệu quả tái thiết kế quy trình. Mục tiêu cuối cùng là tăng mức độ tuân thủ, gia tăng số lượng người nộp thuế đăng ký mới và giảm tình trạng nộp chậm hoặc kê khai sai. Theo ông, tái thiết kế quy trình không chỉ là quá trình số hóa mà phải là đổi mới sáng tạo từ gốc, trong đó bộ phận nghiệp vụ giữ vai trò chủ đạo, còn công nghệ chỉ là công cụ hỗ trợ triển khai.

Hội nghị khép lại với tinh thần quyết tâm cao, khẳng định ngành Thuế đang trong giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ nhằm thích ứng với yêu cầu phát triển kinh tế số. Việc tái thiết kế quy trình nghiệp vụ gắn liền với tái cấu trúc hệ thống công nghệ thông tin sẽ tạo ra bước tiến quan trọng, nâng cao hiệu quả quản lý, cải thiện chất lượng phục vụ và góp phần xây dựng môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch, hiện đại.

Tuấn Linh-Nguyễn Gia/VOV.VN