Cha mẹ tuyệt đối không dùng những lời này để khen trẻ bởi chúng rất độc hại

Các bậc cha mẹ hiện nay thường đề cao giáo dục khen ngợi và khuyến khích để thúc đẩy con cái, chẳng hạn "Con tuyệt vời quá!", "Con thật thông minh", "Con là một thiên tài nhí"…

Khen ngợi có thể nâng cao sự tự tin, nhưng khen ngợi cũng cần có kỹ năng, bởi nếu thực hiện sai cách có thể cản trở sự phát triển về thể chất và tinh thần của trẻ.

Có câu chuyện từng được chia sẻ thế này: Ở bãi biển nọ, một nhóm trẻ em đang chơi với cát. Có cậu bé làm một chiếc bể bơi bằng cát đơn giản, mẹ và bà đứng bên cạnh cứ khen liên tục: "Wow, con thật là thiên tài. Chỉ có con mới làm được một chiếc bể bơi đẹp như vậy. Thật tuyệt vời".

Một đứa trẻ bên cạnh có vẻ phật ý, nói thẳng: "Con thấy chẳng có gì là thiên tài cả, rõ ràng bể bơi này con cũng làm được mà" và nhận được nhiều sự đồng tình từ các bạn khác.

Lúc này, cậu bé được khen nổi cơn giận dữ, hét lớn: "Con là người giỏi nhất, con là người giỏi nhất!", vừa hét vừa dùng chân đá vào lâu đài cát của người khác, khung cảnh trở nên rất lộn xộn.

Bà mẹ liền kéo con đi nhưng không quên phán một câu: "Những đứa trẻ đó không có học thức, đừng chơi với chúng".

Có thể thấy, cậu bé này là nạn nhân của sự khen ngợi sai sự thật, khen ngợi sáo rỗng và thái quá khiến trẻ không thể định vị bản thân một cách hợp lý. Trẻ chỉ biết rằng thế giới xoay quanh mình và mình là người mạnh nhất.

Thế hệ cũ, cha mẹ thường theo đuổi lối giáo dục thương cho roi cho vọt, không việc gì mà đòn roi không giải quyết được. Hiện nay, giáo dục đánh mắng dần dần bị loại bỏ và việc đánh giá cao con cái được sử dụng nhiều hơn. Nhưng khen làm sao để con tiến bộ thay vì tự cao thì không phải cha mẹ nào cũng nắm được.

Khen ngợi quá mức cũng tạo ra áp lực cực độ cho con. Ảnh minh họa

Ý nghĩa của lời khen đúng lúc

Thật là sốc khi nghe điều này, nhưng khen ngợi quá nhiều có tác động tiêu cực đến con cái chúng ta. Điều này đúng vì nhiều lý do:

Theo Jim Taylor, tác giả cuốn sách "Con bạn đang lắng nghe: 9 thông điệp con cần nghe từ bạn", việc khen ngợi quá mức sẽ hạ thấp tiêu chuẩn của trẻ. Nói cách khác, những đứa trẻ được khen ngợi liên tục sẽ mất khả năng tự thúc đẩy bản thân tiến bộ.

Nguy hiểm hơn, khen ngợi quá mức cũng khiến con cảm thấy rằng sự tán thành và tình yêu của cha mẹ phụ thuộc vào hiệu suất và thành tích của chúng.

Khen ngợi quá nhiều tạo ra "kẻ nghiện khen ngợi" và khao khát sự tán thành của người khác. Những đứa trẻ này phụ thuộc vào sự đánh giá của người khác hơn là học cách hình thành quan điểm riêng về khả năng của mình.

Khen ngợi quá mức cũng tạo ra áp lực cực độ. Khi trẻ bắt đầu dựa vào sự chấp thuận của người khác, chúng trở nên sợ hãi việc mất đi sự chấp thuận này. Do đó, chúng có thể tránh các hoạt động mang tính thử thách và trở nên tự ti.

Tập trung nhiều hơn vào việc khen ngợi quá trình chứ không phải kết quả

Cách khen ngợi quá trình ("Cách bạn chọn màu sắc rất chu đáo!"), chứ không phải kết quả ("Màu sắc trong bức vẽ của bạn thật đẹp! Bạn có một con mắt tốt."), là điều hữu ích giúp trẻ em phát triển một tư duy tăng trưởng, theo Dweck.

Khi cha mẹ khen ngợi kết quả, điều đó ngăn cản trẻ phát triển tính kiên trì, sự tự tin và mong muốn học hỏi những điều mới.

Mục đích là để hỗ trợ các kế hoạch học tập của con bạn và cho chúng thấy những kế hoạch đó có thể dẫn đến thành công như thế nào.

Hãy tưởng tượng hai đứa trẻ trong một đội đua. Đứa đầu tiên là một người đam mê chạy, trong khi đứa thứ hai kém thể thao hơn. Cậu bé đam mê chạy nỗ lực ít hơn khi luyện tập nhưng vẫn giành được chiến thắng trong hầu hết các cuộc đua. Cậu bé thứ hai tự khích lệ mình phải nỗ lực nhiều hơn, nhưng chán nản vì thua cuộc.

Để khen ngợi quá trình này, phụ huynh của cậu bé thắng cuộc nên thừa nhận kỹ năng của cậu ấy mà không tán dương hoặc khen ngợi quá mức. Điều này sẽ giúp cậu ấy cảm thấy được hỗ trợ mà không cho thấy rằng khả năng bẩm sinh là yếu tố chính quyết định sự thành công.

Cha mẹ của đứa trẻ kém thể thao nên khen ngợi nó vì sự chăm chỉ và kiên trì. Điều này giúp cậu bé duy trì lòng tự trọng của mình và luôn có động lực để thành công.

Lời khen ngợi hiệu quả, được đưa ra đúng lúc, có thể nuôi dưỡng động lực nội tại, thậm chí giúp con trở nên tự tin, kiên cường và có khả năng tự định hướng. Ảnh minh họa

Phương pháp khen trẻ hiệu quả

Nên khen trẻ như thế nào để không sáo rỗng, không mơ hồ? Có 3 phương pháp sau:

Trước hết, hãy khen ngợi hành vi cụ thể của trẻ và đừng lạm dụng những từ như "tuyệt vời, thực sự tuyệt vời". Khen ngợi con là điều cần thiết, nhưng chỉ khen khi thấy con có tiến bộ, không nên lúc nào cũng nói wow, con giỏi lắm… Ví dụ, nếu hôm nay trẻ đọc sách một mình 30 phút, nhiều hơn hôm qua 10 phút, chúng ta có thể khen ngợi trẻ một cách chi tiết như sau: "Hôm nay con đọc sách 30 phút, nhiều hơn hôm qua 10 phút, tốt lắm!".

Thứ hai, khen ngợi sự cố gắng, dũng cảm vượt khó của trẻ chứ không phải thông minh, tài năng. Cũng giống như kết quả thực nghiệm của giáo sư Dweck, nếu trẻ được khen ngợi về trí thông minh và tài năng, để giữ danh hiệu thông minh, trẻ sẽ trở nên rụt rè, sợ hãi trước thử thách và thất bại, từ đó sẽ tìm đủ mọi lý do để trốn tránh. Nhưng khen ngợi sự cố gắng và dũng cảm sẽ khiến trẻ làm việc chăm chỉ hơn và dũng cảm hơn khi gặp vấn đề.

Cuối cùng, hãy khen ngợi quá trình học tập cụ thể chứ không phải điểm số và kết quả. Nhiều bậc cha mẹ thích đặt mục tiêu điểm cho con cái như một phần thưởng. Bằng cách này, cả cha mẹ và con cái đều tập trung vào điểm số và thứ hạng hơn là quá trình học tập của trẻ.

Vậy khen thế nào cho hay hơn? Khi con trở về với một bảng điểm đẹp đẽ, chúng ta có thể nói với con: "Học kỳ này, con đã đọc to tiếng Anh mỗi ngày, luyện nghe tiếng Anh và chăm chỉ hoàn thành bài tập cô giáo giao. Đây là kết quả của sự cố gắng của con, rất tốt!".

Khen ngợi nên là biểu hiện của ý định thực sự của cha mẹ, bạn phải thực sự cảm thấy rằng đứa trẻ đã làm tốt điều gì đó thì bạn mới có thể khen ngợi, chứ không phải vì lợi ích của việc khen ngợi.

Đứa trẻ nào cũng cần được động viên đúng mức để nâng cao sự tự tin, nhưng đừng khen ngợi quá mức. Ngay từ nhỏ, để trẻ không sợ khó khăn, thất bại, cần cho con biết rằng thành công có được nhờ sự cần cù, chăm chỉ của bản thân và vận mệnh của trẻ luôn nằm trong tay của chính trẻ!

Tường Vy (t/h)