'Chặn' đà giảm của xuất khẩu

Các doanh nghiệp giày dép cần tuân thủ quy định về tiêu chuẩn, xuất xứ và sản xuất bền vững. Ảnh: NAM ANH

Đầu tháng 4, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã công bố thuế đối ứng với nhiều quốc gia có thặng dư thương mại với Mỹ, trong đó Việt Nam có thể chịu mức thuế lên tới 46%. Nhiều dự báo không mấy lạc quan về đơn hàng xuất khẩu sẽ sụt giảm do bất lợi về giá so với hàng hóa nội địa của Mỹ hoặc các sản phẩm từ đối thủ chịu mức thuế quan thấp hơn. Đến nay, nỗi lo này không còn là dự báo.

Đơn hàng xuất khẩu mới giảm mạnh

Việt Nam đang sở hữu nhiều lợi thế phát triển ngành da giày xuất khẩu trên thị trường quốc tế. Qua khảo sát, các đối tác nhận định nguồn cung từ Việt Nam ổn định, an toàn, chất lượng giày dép từ mức trung đến cao cấp. Theo đó, ngành hiện đứng thứ ba thế giới về sản xuất với 1,4 tỷ đôi và xuất khẩu đứng thứ hai với 1,3 tỷ đôi trong năm 2024.

Tuy vậy, theo bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da giày và Túi xách Việt Nam, ngành da giày đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn như rủi ro gia tăng từ các biện pháp thuế quan của Mỹ và sự phụ thuộc đáng kể vào nguồn nguyên liệu thô nhập khẩu. Bên cạnh đó, các tiêu chuẩn nghiêm ngặt liên quan đến sản xuất xanh, tuần hoàn, giảm phát thải CO₂ do Liên minh châu Âu áp dụng, đang đặt ra yêu cầu cấp thiết cho ngành trong việc điều chỉnh quy trình sản xuất theo hướng bền vững. Ngoài ra, chuỗi cung ứng và hoạt động logistics vẫn còn tiềm ẩn nhiều rủi ro, ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng đơn hàng và tiến độ giao thương.

Tương tự, ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam cũng cho rằng, Mỹ hiện là thị trường xuất khẩu dệt may lớn nhất của Việt Nam, chiếm hơn một phần ba tổng kim ngạch năm 2024. Trong khi đó, thị trường châu Âu đang ngày càng siết chặt các tiêu chuẩn liên quan đến phát triển bền vững, buộc doanh nghiệp phải đối mặt với áp lực cạnh tranh khốc liệt từ các đối thủ mạnh như Trung Quốc, Ấn Độ, Bangladesh hay Indonesia.

Theo báo cáo mới nhất của S&P Global, chỉ số Nhà Quản trị mua hàng (PMI) ngành sản xuất Việt Nam trong tháng 5 ghi nhận kết quả dưới ngưỡng 50 điểm tháng thứ hai liên tiếp, ở mức 49,8 điểm. Nguyên nhân là do vấn đề thuế quan và nhu cầu thị trường giảm. Tác động đến nhu cầu được cảm nhận rõ nhất ở các thị trường xuất khẩu, khi số lượng đơn đặt hàng mới từ nước ngoài giảm với tốc độ nhanh hơn nhiều so với tổng số đơn hàng mới. Sự suy giảm số lượng đơn đặt hàng xuất khẩu mới gần giống như những gì được ghi nhận vào tháng 4, trong khi mức giảm tổng số lượng đơn đặt hàng mới lại nhẹ hơn so với tháng trước.

Ông Andrew Harker, Giám đốc Kinh tế tại S&P Global Market Intelligence nhận định, trong tháng 5, chính sách thuế quan của Mỹ có phần ổn định hơn so với tháng trước, qua đó hỗ trợ sản lượng phục hồi và cải thiện niềm tin kinh doanh. Tuy nhiên, tâm lý thận trọng vẫn bao trùm khi các doanh nghiệp chứng kiến lượng đơn hàng xuất khẩu mới giảm mạnh, kéo theo tổng số đơn đặt hàng tiếp tục đi xuống.

Một điểm nổi bật khác trong khảo sát PMI lần này là chi phí đầu vào đã giảm lần đầu tiên trong gần hai năm, do các nhà cung cấp buộc phải hạ giá trong bối cảnh nhu cầu giảm. “Khi chúng ta tiến gần đến thời điểm giữa năm, mọi ánh mắt sẽ đổ dồn vào chính sách thuế quan của Mỹ để xem ngành sản xuất của Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng như thế nào”.

Số liệu của Cục Hải quan cũng cho thấy, tổng trị giá hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam trong kỳ 1 tháng 5 (từ ngày 1 đến 15/5) chỉ đạt 16,88 tỷ USD, giảm 18,3% (tương ứng giảm 3,77 tỷ USD) so với kỳ 2 tháng 4. Trong đó, tập trung chủ yếu ở các nhóm hàng công nghiệp chế biến, vốn là trụ cột của nền kinh tế. Nguyên nhân có thể bắt nguồn từ việc các thị trường lớn như Mỹ, EU và Trung Quốc vẫn chưa phục hồi ổn định nhu cầu.

Ngoài yếu tố lạm phát và chính sách thắt chặt tiền tệ, các doanh nghiệp còn đối mặt với hàng loạt thay đổi trong quy tắc xuất xứ, rào cản kỹ thuật và chuỗi logistics toàn cầu chưa hoàn toàn khơi thông. Thêm vào đó, việc nhiều đơn hàng điện tử bị trì hoãn hoặc điều chỉnh tiến độ giao hàng cũng khiến lượng xuất khẩu trong kỳ sụt giảm nhanh chóng. Kết quả là cán cân thương mại thâm hụt 2,32 tỷ USD - mức sâu nhất từ đầu năm đến nay.

Cần có gói hỗ trợ thiết thực

TS Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV cũng dự báo trong trường hợp xấu nhất, sau 90 ngày kể từ ngày 9/4, Việt Nam không đạt nhiều tiến triển trong đàm phán với Mỹ, và chịu mức thuế đối ứng 46% đối với hàng hóa từ Việt Nam sang Mỹ từ đầu tháng 7 thì xuất khẩu có thể giảm từ 22 - 24 tỷ USD (tương đương 5 - 6%) so với kịch bản thông thường, do nhu cầu yếu đi và phải cạnh tranh với hàng hóa từ các nước khác khi không xuất khẩu được sang Mỹ.

Tuy vậy, theo ông Lực, nếu Việt Nam đàm phán với Mỹ giảm mức thuế đối ứng khoảng 20 - 25% có hiệu lực từ 9/7 trong vòng một năm hoặc sớm hơn. Sau đó, tiếp tục đàm phán giảm mức thuế thấp hơn. Khi đó, xuất khẩu chỉ giảm từ 6 - 7,5% (tương đương 1,2 - 1,5%) so với kịch bản thông thường. Trong trường hợp tích cực, Việt Nam chỉ bị áp thuế 10% như hiện nay đối với hàng hóa xuất khẩu sang Mỹ, tương tự như 126 nước khác thì xuất khẩu của Việt Nam không bị ảnh hướng đáng kể.

Chính vì vậy, Chính phủ và cơ quan quản lý cần kiên định và chủ động hơn nữa trong các biện pháp thúc đẩy quan hệ hợp tác cùng có lợi với Mỹ và tăng cường đối thoại đàm phán qua các kênh. Cần sớm triển khai các giải pháp cụ thể nhằm cân bằng thương mại hơn với Mỹ như tăng nhập khẩu từ Mỹ, tiếp tục giảm thuế đối ứng với hàng nhập khẩu từ Mỹ. Có phương án đàm phán nhanh, hiệu quả, với những cam kết, giải pháp và lộ trình cụ thể để đạt được kịch bản thuế suất thấp hơn (20-25%).

Về kiến nghị cụ thể, bà Phan Thị Thanh Xuân cho rằng Nhà nước cần tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp nghiên cứu thị trường, xây dựng cơ sở dữ liệu xuất khẩu để kết nối tốt hơn với khách hàng quốc tế. Đồng thời, cần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt trong lĩnh vực marketing và thiết kế sản phẩm, thông qua hợp tác với các chuyên gia quốc tế. Hoạt động xúc tiến thương mại quốc tế cũng cần được đẩy mạnh tại Việt Nam qua các hội chợ, triển lãm, hội nghị và đoàn xúc tiến thương mại.

Bên cạnh đó, xu hướng chuyển đổi số cần được tận dụng tối đa bằng cách ứng dụng công nghệ như hội chợ trực tuyến, nền tảng thương mại điện tử, trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data) và công nghệ chuỗi khối (blockchain) để tăng tính chính xác và hiệu quả trong tiếp cận thị trường. Chú trọng thu hút đầu tư, đặc biệt từ nước ngoài, vào sản xuất và phân phối nguyên phụ liệu, nhằm hình thành các trung tâm cung ứng nội địa và phát triển chuỗi cung ứng bền vững cho ngành da giày.

Còn theo ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán Thương mại tại Mỹ, giày dép, giống như quần áo, phần lớn phụ thuộc vào các quốc gia khác để sản xuất và đòi hỏi vốn lớn, máy móc hạng nặng và thâm dụng lao động. Do đó, việc Mỹ tham vọng vực dậy năng lực sản xuất trong nước thông qua chính sách thuế quan sẽ là một nhiệm vụ khó khăn. Để Mỹ có thể bảo đảm một quy trình đầy đủ sản xuất toàn bộ một đôi giày trong nước sẽ cần các ngành công nghiệp phụ trợ cung cấp đầy đủ nguyên liệu đầu vào.

Mới đây, Tổng thống Trump đồng tình với Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent rằng Mỹ không cần một ngành dệt may phát triển mạnh, vì các sản phẩm này có thể được sản xuất tốt ở nơi khác. Mỹ tập trung vào sản xuất chip, máy tính và các sản phẩm khác như xe tăng, tàu thủy. Bởi vậy, Mỹ vẫn là thị trường triển vọng cho xuất khẩu dệt may và giày dép Việt Nam.

Theo đó, ông Hưng cho rằng, Bộ Công thương và các cơ quan cần thúc đẩy đàm phán để tạo cơ chế ổn định cho doanh nghiệp, đặc biệt trong ngành dệt may, giày dép. Các cơ quan cũng cần hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ quy định về tiêu chuẩn, xuất xứ và sản xuất bền vững. Các địa phương cần tạo điều kiện về hạ tầng và môi trường đầu tư để doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh và đầu tư sản xuất bền vững. Hiệp hội ngành hàng cần phối hợp với các đối tác Mỹ để nắm bắt chính sách và cập nhật quy định nhập khẩu.

GIA HƯNG