'Chân ga' phát triển văn hóa đọc

Thư viện Quốc gia Việt Nam ứng dụng chuyển đổi số vào đăng ký thẻ thư viện phục vụ bạn đọc

Nhận thấy tầm quan trọng của chuyển đổi số trong thư viện, ngày 11.02.2021, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Quyết định số 206/QĐ- TTg phê duyệt “Chương trình chuyển đổi số ngành thư viện đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, đặt mục tiêu ứng dụng toàn diện công nghệ số, xây dựng mạng lưới thư viện hiện đại, cải thiện chất lượng dịch vụ, thu hút bạn đọc, góp phần phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng và nâng cao dân trí.

Xóa bỏ rào cản

Những năm gần đây, chuyển đổi số trong lĩnh vực thư viện đã ghi nhận nhiều bước tiến quan trọng, mở ra cơ hội mới trong việc phục vụ bạn đọc và lan tỏa tri thức.

Một điểm sáng là hoạt động số hóa tài liệu, đặc biệt với sách, báo, tạp chí và tư liệu quý hiếm. Các đơn vị như Thư viện Quốc gia Việt Nam, Trung tâm Thư viện và Tri thức số (Đại học Quốc gia Hà Nội) cùng nhiều thư viện đại học, thư viện chuyên ngành đã đi đầu trong việc xây dựng kho dữ liệu số, vừa góp phần bảo tồn di sản văn hóa, vừa giúp bạn đọc ở nhiều vùng miền dễ dàng tiếp cận tài nguyên thông tin.

Song song với đó, các thư viện đã mạnh dạn ứng dụng công nghệ thông tin và giải pháp số trong quản lý, vận hành. Việc triển khai phần mềm quản lý đã thúc đẩy sự hình thành hệ thống thư viện điện tử thông minh với nhiều quy mô khác nhau. Không ít đơn vị còn tự động hóa quy trình mượn - trả, quản lý tài liệu và thống kê dữ liệu, giúp tiết kiệm thời gian, giảm tải công việc cho cán bộ và nâng cao trải nghiệm cho người dùng.

Một bước tiến khác là sự phát triển của dịch vụ thư viện trực tuyến. Nhiều nơi đã cho phép tra cứu, mượn tài liệu từ xa, cung cấp dịch vụ 24/7... Đặc biệt, nhờ hợp tác với các NXB quốc tế như Springer, ScienceDirect, IEEE, JSTOR…, người dùng trong nước có cơ hội tiếp cận kho tài liệu học thuật phong phú, chất lượng cao.

Đáng chú ý, tinh thần chia sẻ và liên thông đã thúc đẩy sự ra đời của nhiều thư viện số dùng chung. Điển hình là hệ thống liên kết của Đại học Quốc gia TP.HCM hay khối các trường đại học phía Bắc, tạo nguồn dữ liệu phục vụ nhu cầu học tập và nghiên cứu của hàng vạn sinh viên, giảng viên. Đây được coi là xu hướng tất yếu, mở ra hướng đi bền vững cho hệ thống thư viện trong kỷ nguyên số.

Dù đã có nhiều khởi sắc, quá trình chuyển đổi số trong thư viện vẫn đối mặt không ít hạn chế. Hạ tầng công nghệ còn yếu, phần mềm thiếu đồng bộ, chưa theo chuẩn quốc tế... khiến việc kết nối và chia sẻ dữ liệu chưa hiệu quả.

Nguồn tài nguyên số phát triển chậm, vướng bản quyền, thiết bị lạc hậu và thiếu nhân lực vận hành. Bài toán kinh phí cũng gây áp lực lớn khi đầu tư cho công nghệ cần ngân sách dồi dào, trong khi hiện nay phần nhiều vẫn dựa vào các dự án rời rạc, thiếu tính bền vững.

Chất lượng nguồn nhân lực công nghệ còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu mới, trong khi nhận thức về vai trò của chuyển đổi số ở một số nơi chưa đầy đủ, dẫn đến tâm lý e ngại đổi mới. Những vướng mắc này khiến tiến trình số hóa thư viện tuy đã khởi động nhưng chưa tạo được bước đột phá như kỳ vọng.

Đồng bộ các giải pháp để phát triển hơn

Trong bối cảnh chuyển đổi số gắn với kinh tế số, xã hội số và công dân số, ngành thư viện đứng trước nhiều cơ hội lớn để hiện đại hóa, liên thông và chia sẻ tài nguyên thông tin, lan tỏa phong trào đọc sách. Tuy nhiên, để tận dụng hiệu quả thời cơ này, tiến trình chuyển đổi số cần chiến lược tổng thể với các giải pháp đồng bộ, vừa đảm bảo tính thực tiễn, vừa tạo nền tảng phát triển bền vững.

Ông Nguyễn Hữu Giới, Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam chỉ rõ: Để thiết thực triển khai có hiệu quả chuyển đổi số trong hoạt động thư viện, góp phần nâng cao văn hóa đọc cho các tầng lớp nhân dân, cần có 3 trụ cột chính - cơ sở dữ liệu lớn (big data), hạ tầng và công nghệ, nguồn nhân lực.

Theo ông, trong ba yếu tố này, con người giữ vai trò quyết định. Một hệ thống công nghệ dù hiện đại đến đâu cũng khó phát huy tác dụng nếu thiếu đội ngũ cán bộ có năng lực vận hành và tư duy đổi mới. Do đó, cán bộ thư viện thời kỳ 4.0 phải hội tụ bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, chuyên môn nghiệp vụ, thành thạo công nghệ thông tin và kỹ năng chuyển đổi số để xây dựng những thư viện thông minh thực sự.

Ngoài ra, để phát triển thư viện, văn hóa đọc trong thời đại số cần nâng cao nhận thức và tạo sự đồng thuận từ lãnh đạo đến cán bộ, coi chuyển đổi số là nhiệm vụ chiến lược, không chỉ là xu hướng nhất thời. Khi tư duy đã thống nhất, việc hoàn thiện hành lang pháp lý và xây dựng lộ trình triển khai theo từng giai đoạn sẽ giúp quá trình chuyển đổi có định hướng và bền vững hơn.

Cùng với đó, đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin và hệ thống dữ liệu số đồng bộ, bảo đảm an toàn và bảo mật là yêu cầu trọng yếu. Trên nền tảng này, các thư viện có thể xây dựng hệ sinh thái dữ liệu mở, phát triển dịch vụ trực tuyến theo chuẩn quốc tế, đem đến trải nghiệm hiện đại và thuận tiện cho bạn đọc.

Phó Cục trưởng Cục Công tác chính trị, thiếu tướng Nguyễn Công Bẩy và Phó Trưởng phòng Văn hóa - Văn nghệ, Giám đốc Thư viện CAND (Bộ Công an), trung tá Đỗ Thu Thơm nhấn mạnh: Thư viện cần chuyển đổi mạnh mẽ từ nơi bảo quản và cung cấp tài liệu, thông tin sang nơi lưu trữ, cung cấp tri thức với vai trò quản trị. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu trực tuyến, phát triển sách và báo điện tử sẽ mở rộng nguồn lực thông tin theo hướng hiện đại.

Đặc biệt, phải ưu tiên số hóa giáo trình, luận văn, luận án và đề tài khoa học nhằm hình thành kho học liệu tập trung, tạo điều kiện trao đổi, so sánh dữ liệu, giảm sao chép, đạo văn, qua đó góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu và khẳng định vai trò của thư viện trong kỷ nguyên số.

Bên cạnh yếu tố công nghệ, con người là then chốt. Công tác đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng công nghệ cho cán bộ thư viện cần được chú trọng, đồng thời xây dựng cơ chế thu hút nhân lực công nghệ chất lượng cao. Cuối cùng, hợp tác quốc tế sẽ giúp thư viện Việt Nam tiếp nhận kinh nghiệm, nguồn lực và công nghệ mới, rút ngắn khoảng cách và thúc đẩy tiến trình chuyển đổi số hiệu quả.

Chuyển đổi số trong thư viện, văn hóa đọc không chỉ là ứng dụng công nghệ, mà là sự thay đổi toàn diện, đòi hỏi quyết tâm, đồng bộ và tầm nhìn dài hạn. Đây chính là chìa khóa để hệ thống thư viện và văn hóa đọc Việt Nam bứt phá, đáp ứng yêu cầu xã hội tri thức trong kỷ nguyên số.

ĐÌNH TOÁN - THANH MAI