Bẫy lựa chọn trên mạng

Bạn có bao giờ vừa click vào một trang web thì ngay lập tức bị “chặn” bởi một bảng thông báo cookie chiếm gần hết màn hình? Trên đó, nút “Đồng ý” được thiết kế thật nổi bật, còn nút “Không đồng ý” thì bé xíu, giấu tận cuối trang. Nếu bạn kiên nhẫn bấm “không đồng ý”, thay vì được đọc nội dung mong đợi, bạn lại bị cuốn vào một loạt câu hỏi rắc rối. Kết quả thường thấy: hoặc bỏ cuộc, hoặc miễn cưỡng bấm “đồng ý”.

Trong cuốn sách Cú hích - Phiên bản cuối cùng, Richard H. Thaler và Cass R. Sunstein gọi hiện tượng này là “bùn lắng”. Đó là những rào cản nhỏ nhưng dai dẳng trong thiết kế lựa chọn, khiến chúng ta khó đạt được điều mình thực sự muốn. Nếu “cú hích” được tạo ra để giúp ta đưa ra quyết định dễ dàng và có lợi hơn, thì “bùn lắng” lại làm ngược lại: khiến hành trình trở nên mệt mỏi, thậm chí thao túng người sử dụng.

Cookie chỉ là một ví dụ điển hình. Thực ra, cookie sinh ra không phải để “xấu xa”: chúng giúp website ghi nhớ thông tin bạn từng tìm kiếm, sản phẩm bạn đã mua, hay nơi bạn hay ghé thăm. Nhưng khi châu Âu áp dụng luật bảo vệ dữ liệu cá nhân, buộc các trang web phải xin phép trước khi lưu cookie, việc triển khai đã biến thành một “mê cung số”. Những lựa chọn vốn dĩ để bảo vệ người dùng nay lại biến thành một loại bùn lắng, khiến ta nản lòng và đi theo con đường có sẵn mà nhà thiết kế muốn.

Internet vốn được sinh ra để giúp cuộc sống tiện lợi hơn. Thế nhưng, không ít lần chúng ta cảm thấy mệt mỏi vì những “bẫy lựa chọn” trên mạng. Ảnh: Freepik

Và cookie không phải là trường hợp duy nhất. Bạn chắc hẳn từng gặp:

- Những form đăng ký tài khoản dài lê thê, hỏi nhiều thông tin không liên quan.

- Các ứng dụng bắt buộc nhập thẻ tín dụng để dùng thử, dù chỉ là dịch vụ miễn phí.

- Pop-up quảng cáo dày đặc, liên tục hiện ra, buộc bạn phải click “X” vài lần mới thoát.

- Những thủ tục trực tuyến lặp đi lặp lại yêu cầu giấy tờ, mã xác nhận, khiến người dùng mất hàng chục phút chỉ để hoàn thành một việc lẽ ra đơn giản.

Đó đều là những “bùn lắng số”, được ngụy trang dưới danh nghĩa bảo vệ quyền lợi hay tối ưu trải nghiệm, nhưng thực tế lại khiến chúng ta mất thời gian, năng lượng và… kiên nhẫn.

Một nghiên cứu ở Đức cho thấy: chỉ cần đổi vị trí hoặc màu sắc nút chọn, hành vi người dùng đã thay đổi đáng kể. Khi được đưa ra lựa chọn minh bạch, chỉ 0,1% người dùng sẵn sàng cho phép bên thứ ba theo dõi dữ liệu của họ. Con số này cho thấy chúng ta dễ bị “dẫn dắt” hơn mình tưởng.

Thaler và Sunstein nhấn mạnh: một cú hích đúng nghĩa không phải là sự khéo léo dẫn dụ, mà là sự sắp đặt tử tế, giúp bạn đưa ra lựa chọn tốt hơn cho chính mình, mà không bị ép buộc hay lừa dối. Cuốn sách cũng gợi ý cách để thiết kế lại môi trường sống: từ quản lý tài chính, cải thiện sức khỏe cho tới ra quyết định trong công việc,… tất cả đều có thể trở nên nhẹ nhàng hơn nếu biết loại bỏ bùn lắng.

Sách Cú hích - Phiên bản cuối cùng

Vậy làm sao để không bị sa lầy? Trước hết, hãy tập thói quen dừng lại và quan sát: vì sao mình lại click “đồng ý” nhanh đến thế, có phải vì thật sự muốn hay chỉ vì nút đó to và dễ thấy hơn? Tiếp theo, hãy nhớ rằng bạn có quyền lựa chọn, không ai có thể buộc bạn cung cấp dữ liệu hay làm theo một thủ tục rườm rà nếu bạn không đồng ý. Cuối cùng, hãy áp dụng tinh thần của “cú hích” cho chính cuộc đời mình: sắp xếp không gian, thói quen, kế hoạch sao cho việc tốt đẹp trở nên dễ dàng, còn điều bất lợi trở nên khó khăn hơn.

Trong thế giới số ngày nay, bùn lắng có thể xuất hiện ở bất cứ đâu: từ chiếc điện thoại, hộp email, đến cả quy trình hành chính trực tuyến. Nhưng thay vì than phiền, ta có thể học cách nhận diện và chủ động thiết kế lại lựa chọn của mình.

Và có lẽ, câu hỏi quan trọng nhất sau khi gấp lại Cú hích - Phiên bản cuối cùng không phải là “Làm thế nào để thoát khỏi bùn lắng?”, mà là: “Bạn sẽ chọn sống giữa bùn lắng hay tự thiết kế những cú hích tử tế cho chính mình?”

Việt Khang