Chặn thuốc lá lậu để bảo vệ kinh tế và sức khỏe cộng đồng

Biên giới Tây Nam nóng bỏng nạn buôn lậu thuốc lá

Thời gian qua, khi nhu cầu tiêu thụ thuốc lá tăng cao, nạn buôn lậu thuốc lá qua biên giới càng nhức nhối, nhất là tại các tỉnh khu vực Tây Nam Bộ. Các cơ quan chức năng đã bắt quả tang nhiều vụ vi phạm liên quan đến thuốc lá nhập lậu.

Đơn cử như tại Đồng Nai, đặc biệt ở khu vực Biên Hòa có dấu hiệu gia tăng và đang đặt ra những thách thức trong công tác quản lý, kiểm soát. Các đối tượng buôn lậu ngày càng tinh vi, sử dụng nhiều phương thức để vận chuyển và tiêu thụ thuốc lá nhập lậu, gây khó khăn cho lực lượng chức năng trong công tác kiểm tra và xử lý.

Đầu tháng 5/2025, lực lượng chức năng tại Đồng Nai đã phát hiện và bắt giữ 2 vụ buôn lậu thuốc lá với mức độ tinh vi. Cụ thể, vào ngày 8/5, lực lượng chức năng đã bắt quả tang đối tượng Võ Thanh Tiến (52 tuổi, ngụ tại Biên Hòa) đang tàng trữ hơn 15.000 bao thuốc lá nhập lậu mang nhãn hiệu Jet và Hero tại một căn nhà ở tổ 31, khu phố 5, phường Bửu Long (cũ). Đối tượng khai nhận đã vận chuyển số thuốc lá này vào địa bàn để tiêu thụ mà không có hóa đơn, chứng từ.

Trước đó, vào ngày 2/5, tại hẻm 49, đường Phan Chu Trinh, phường Quang Vinh (cũ), lực lượng chức năng cũng đã phát hiện và bắt giữ đối tượng Nguyễn Thành Trung (41 tuổi, ngụ tại phường Biên Hòa), khi đối tượng này đang vận chuyển, mua bán 2.200 bao thuốc lá điếu nhập lậu các nhãn hiệu Jet, Hero và 555.

Lực lượng Quản lý thị trường tiêu hủy thuốc lá nhập lậu thu giữ trên địa bàn

Trong đợt cao điểm chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả mới đây, tình trạng vận chuyển thuốc lá lậu qua tuyến biên giới Campuchia - Việt Nam, đặc biệt tại huyện Đức Huệ, tỉnh Long An (cũ), tiếp tục diễn biến phức tạp với nhiều thủ đoạn tinh vi.

Trong một vụ việc mới đây, lực lượng chức năng đã thu giữ 12 thùng thuốc lá, tương đương 6.000 gói. Với số hàng này, nếu trót lọt qua biên giới, đối tượng có thể thu lợi cả chục triệu đồng chỉ trong chưa đầy 10 phút vận chuyển. Mỗi lần vận chuyển thành công, các đối tượng chỉ đưa được từ 10 đến 20 cây thuốc vào nội địa, tương đương khoảng 200 đến 400 gói.

Theo thống kê của Ban chỉ đạo 389 các tỉnh phía Tây Nam, tình trạng buôn bán, vận chuyển thuốc lá lậu qua biên giới đã giảm cả về số vụ và số lượng hàng so với những năm trước. Cụ thể, số lượng thuốc lá bị bắt giữ trong năm nay chủ yếu nhỏ lẻ. Vụ việc 6.000 gói thuốc lá bị thu giữ tại Long An mới đây được xem là lớn nhất từ đầu năm 2025 đến nay.

Ngoài ra, lực lượng Hải quan tại Cảng Sài Gòn Khu vực 1 cũng từng phát hiện và thu giữ 240.000 gói thuốc lá lậu trong một vụ xuất khẩu hàng gian gần đây, một con số cho thấy hoạt động buôn lậu vẫn rất đáng lo ngại, dù đã được siết chặt.

Theo khảo sát của NielsenQ, việc thu thập vỏ bao thuốc lá rỗng (Empty Pack Survey - EPS) là một phương pháp được sử dụng để đánh giá tình trạng buôn bán, sử dụng thuốc lá bất hợp pháp bằng cách thu thập và phân tích các bao thuốc lá đã sử dụng, đã bị vứt bỏ. Các nhà nghiên cứu kiểm tra những bao thuốc này để tìm dấu hiệu của sản phẩm bất hợp pháp, gồm không có tem thuế hoặc bao bì giả, nhằm ước tính mức độ phổ biến của các sản phẩm thuốc lá bất hợp pháp.

Nghiên cứu được thực hiện bằng cách cử người thu thập các vỏ bao thuốc lá đã sử dụng hết được vất bỏ trên đường phố, thùng rác ở các nơi công cộng. Tại Việt Nam, việc thu thập các vỏ bao thuốc lá này được thực hiện tại 21 tỉnh thành phố tại Việt Nam trong quý IV/2024. Theo đó, tổng số bao thuốc được thu thập là 10.000 bao (tương đương 200.000 điếu thuốc).

Đáng chú ý, các tỉnh thành ghi nhận tỉ lệ vỏ bao thuốc thu thập được là thuốc lá lậu là An Giang, Tây Ninh, Cần Thơ (cũ),… nơi tiếp tục ghi nhận nhiều nỗ lực của lực lượng chức năng trong công cuộc phòng chống hàng giả, hàng lậu, hàng nhái, hàng kém chất lượng.

Đa dạng giải pháp để ngăn chặn thuốc lá lậu

Thực tế này cho thấy, để ngăn chặn hiệu quả thuốc lá nhập lậu thì cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Theo Phó trưởng Phòng Hướng dẫn điều tra (Cục Phòng, chống ma túy và tội phạm, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng) Thượng tá Lê Thiện Thành nhấn mạnh, tình trạng buôn lậu và nhập lậu thuốc lá điếu ngoại, cũng như nguyên liệu thuốc lá không rõ nguồn gốc, vẫn đang là vấn đề nhức nhối trong xã hội. Ông đề nghị sớm sửa đổi Nghị định số 98/2020/NĐ-CP, nhằm thiết lập các chế tài xử phạt nghiêm khắc hơn đối với các hành vi vận chuyển, buôn bán và sử dụng thuốc lá lậu.

Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cho rằng, cần có lộ trình, chính sách thuế hợp lý, phù hợp thực tiễn, trong đó chủ động thực hiện hài hòa các mục tiêu của Chính phủ đặt ra cũng như hạn chế người dùng và hạn chế được nguy cơ thẩm lậu gây thiệt hại ngân sách Nhà nước do chênh lệch về giá quá cao.

Theo Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, quan hệ giữa việc tăng thuế với thuốc lá nhập lậu là điểm “mù” rất khó xác định trong xây dựng chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt. Thực tiễn các quốc gia cho thấy khi mức thuế tiêu thụ đặc biệt tăng sẽ làm gia tăng hàng nhập lậu đối với hầu hết các loại hàng hóa. Tùy điều kiện cụ thể của mỗi nước mà mức gia tăng hàng nhập lậu có sự khác nhau. Đối với thuốc lá, điều này đã được chứng minh ở nhiều nước, điển hình là Úc, Malaysia, Indonesia, Philippines và một số nước Âu châu với lượng thuốc nhập lậu tăng gấp hơn 2 lần sau khi tăng thuế “sốc”.

Đại diện Hiệp hội này cho biết, trước đây, mỗi lần tăng mức thuế thêm 5% với độ giãn cách 3 năm mỗi lần thì giá thuốc lá trong nước tăng không nhiều và các doanh nghiệp trong nước có thời gian để điều chỉnh phương án ứng phó với thuốc lá nhập lậu (kể cả thuốc lá nhập lậu giá rẻ). Còn với mức tăng như mức dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đề xuất vừa qua thì chưa thể hình dung lượng thuốc lá nhập lậu tăng bao nhiêu lần.

“Nếu thuốc lá nhập lậu tăng “sốc” vì lợi thế rất lớn về giá khi trốn các loại thuế/phí thì liệu có đảm bảo được hai mục tiêu là giảm người hút và tăng thu ngân sách không”, đại diện Hiệp hội thuốc lá nêu vấn đề.

Trên nghị trường Quốc hội vừa qua, liên quan đến dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), các đại biểu cho rằng cần xem xét lại lộ trình cũng như đánh giá tác động đến môi trường kinh doanh, xã hội và nguy cơ gia tăng thuốc lá lậu khi tăng thuế cao trong thời gian ngắn theo các phương án của Bộ Tài chính đưa ra.

Đại biểu Nguyễn Thị Kim Anh (Bắc Ninh) đề xuất lộ trình và mức tăng thuế cần phải được căn cứ vào tình hình thực tế của ngành sản xuất, chuỗi cung ứng nguyên liệu và nhu cầu tiêu dùng.

Nếu việc tăng thuế quá cao và đột ngột có thể gây tác dụng ngược như sản xuất sụt giảm, hàng giả, hàng kém chất lượng, buôn lậu gia tăng, không hạn chế được tiêu dùng, thất thu thuế cho ngân sách nhà nước.

Đại biểu Kim Anh phân tích đối với sản phẩm thuốc lá điếu, đến năm 2030, mức thuế tuyệt đối cộng thêm áp dụng cả 2 phương án do Chính phủ trình đều là 10.000 đồng một bao, như vậy mức thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ tăng thêm khoảng 42% ở phương án 1 và hơn 100% ở phương án 2.

“Việc tăng thuế đột ngột vào năm 2026 có thể làm giá bán sản phẩm tăng cao, trong khi nhu cầu tiêu dùng không thể giảm ngay với thời gian tăng thuế. Việc tăng thuế đột ngột như trên có nguy cơ dẫn đến tình trạng nhập lậu, trốn thuế gia tăng”, đại biểu Kim Anh cho hay. Bà cho biết thêm hệ lụy của việc thuế tăng cao khiến sản xuất giảm, vùng trồng nguyên liệu bị thu hẹp, ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của người lao động, người nông dân có hoạt động liên quan đến ngành sản xuất thuốc lá, ảnh hưởng đến an ninh biên giới, thu ngân sách giảm.

Theo đại biểu Kim Anh, điều chỉnh tăng thuế một cách hợp lý, kết hợp với tuyên truyền Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá, cấm quảng cáo thuốc lá, cấm hút thuốc lá nơi công cộng, cấm trẻ vị thành niên hút thuốc lá, tăng cường các biện pháp chống buôn lậu thuốc lá thì việc hạn chế hút thuốc lá mới thực sự đạt hiệu quả.

Từ những ý kiến nêu trên có thể thấy cần cân nhắc kỹ hơn về mức tăng và lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt nhằm bảo đảm thời gian cần thiết để có thể tăng cường bảo đảm các điều kiện cho công tác chống lậu, hoàn thiện hệ thống pháp luật để xử lý nghiêm minh hành vi buôn lậu. Điều chỉnh tăng thuế một cách hợp lý, kết hợp với tuyên truyền Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, tăng cường các biện pháp chống buôn lậu thuốc lá thì mới có thể hài hòa các mục tiêu mà Chính phủ đã đề ra.

PV